Στη μεγαλύτερη γιορτή του καλοκαιριού, οι Έλληνες τιμούν την Παναγία με ονομαστά πανηγύρια. Κύθνος, Αστυπάλαια, Κάρπαθος, Νίσυρος και Κάσος πυροδοτούν γερά γλέντια και μαγειρεύουν φαΐ νόστιμο και ποικίλο. Εκστασιαστείτε με σέβας…
Πιο ψηλά και από τα Χριστούγεννα είναι ο Δεκαπενταύγουστος και η γιορτή της Παναγίας έχουν μια πολύ ξεχωριστή συμβολική σημασία για εμάς τους Έλληνες, γεγονός που αποδεικνύεται και από τα πανηγύρια που είναι αφιερωμένα στη χάρη της. Μερικά από τα σημαντικότερα παραδοσιακά γιορτάσια του Αιγαίου γίνονται τότε και αξίζει πραγματικά να προγραμματίσετε ένα ταξίδι για χάρη τους, ώστε να νιώσετε την ψυχική ανάταση της γιορτής και της χαράς, μοναδικό συνδυασμό απότισης τιμών στο θείο αλλά και διονυσιακού κοινωνικού εορτασμού. Όπως υπογραμμίζει στο εξαιρετικό βιβλίο του «Πανηγύρια στο Αιγαίο» ο συγγραφέας Γιώργος Πίττας: «Είναι κορυφαία στιγμή της κοινωνικής ζωής των νησιωτών… Είναι οι μοναδικές αυτές στιγμές του χρόνου που τα μέλη της κοινότητας θα βρεθούν μαζί για να γιορτάσουν τον Άγιό τους, να διασκεδάσουν και να βιώσουν τελετουργικά την ενότητά τους».
Ένα από τα πιο συγκλονιστικά πανηγύρια, στο οποίο βρέθηκα πριν από κάποια χρόνια, ήταν της Παναγίας της Πορταΐτισσας στην Αστυπάλαια. Την παραμονή, μετά το προσκύνημα, ξεκινάει ένα γλέντι τριήμερο: τράπεζες στρώνονται στην αυλή, βιολιστές και λαουτάρηδες ξεκινάνε τις μουσικές και ο κόσμος ανεβοκατεβαίνει στις βεράντες. Το μενού περιλαμβάνει ένα σπέσιαλ έδεσμα, το λαμπριανό, αρνί δηλαδή που το γεμίζουν με συκωτάκι, κρεμμύδι τσιγαριστό και ρύζι και το ψήνουν σε σιγανή φωτιά ολόκληρο το βράδυ, μέχρι να γίνει λουκούμι. Ανήμερα γίνονται τα κουκάνια, μια σειρά από διασκεδαστικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν από γιαουρτοτάισμα με δεμένα μάτια μέχρι το πιάσιμο ενός πετεινού που είναι δεμένος στην άκρη μιας κολόνας της ΔΕΗ αλειμμένης με γράσο, έπαθλο το οποίο κερδίζει όποιος φτάσει στην άκρη χωρίς να γλιστρήσει!
Ένας από τους πιο ξεχωριστούς ναούς στο Αιγαίο είναι η Παναγία του Νίκους στην Κύθνο, με την κατάλευκη μεταβυζαντινή γεωμετρία της να κατρακυλάει ανάμεσα στην απρόσμενη εναλλαγή των τρούλων και των τετραγωνισμένων όγκων. Οι κάτοικοί της, οι Θερμιώτες, έχουν μεγάλη φήμη ως χορευτές, τόση που ο Μανώλης Γλέζος γράφει γι’ αυτούς: «Όλοι οι Κυκλαδίτες στροβιλίζονται στη δίνη του χορού μεθυσμένοι από της ζωής το κέφι… Στη δική μου όμως υποκειμενική αξιολόγηση πρώτοι ανάμεσα στους πρώτους έρχονται οι κάτοικοι της Κύθνου. Η απόλυτη εναρμόνιση κινήσεων και μουσικής». Το πανηγύρι της Παναγίας εδώ αποτελεί αφορμή για μεγάλα γλέντια, που επίσης κρατάνε τρεις ημέρες. Ο αέρας μοσχοβολάει λιβάνι, βασιλικό και κερί και μετά τον εσπερινό μοιράζονται άρτοι μυρωδάτοι με γλυκάνισο και σουσάμι. Έπειτα ξεκινάει ένα σεμνό φαγοπότι με διάφορους νηστίσιμους μεζέδες και πυροδοτείται σταδιακά το γλέντι μέχρι πρωίας. Το ξημέρωμα ο πρώτος μεζές είναι βραστό κατσίκι, ενώ μετά τη λειτουργία το ζουμί του αβγοκομμένο μαζί με το κρέας του γίνεται έδεσμα που το περιμένουν όλοι με ανυπομονησία.
Στην ηφαιστειώδη Νίσυρο, η Παναγιά η Σπηλιανή στέκεται επιβλητική δίπλα στο Κάστρο στο Μανδράκι. Μετά τη λειτουργία ακολουθεί η λιτάνευση της εικόνας και η πρώτη γεύση του τελετουργικού έρχεται με αντίδωρο βουτηγμένο σε γλυκό κρασί και κόλλυβα. Το μεσημέρι στρώνονται εκεί τα τραπέζια για να φάνε οι πανηγυριστές. Μιλάμε για 3.000 άτομα, αφού το πανηγύρι της Σπηλιανής είναι από τα πιο σημαντικά των Δωδεκανήσων και ο Γιώργος Πίττας υπολογίζει ότι μαγειρεύονται 1.500 κιλά μοσχάρι κοκκινιστό με πατάτες και ρύζι. Μετά παίρνουν τα όργανα φωτιά και ξεκινάει τρικούβερτο γλέντι.
Η Παναγία των Μενετών στην Κάρπαθο μοιάζει με αετοφωλιά και στο ιστορικό αυτό μέρος το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου είναι ονομαστό. Οι προσκυνητές που καταφθάνουν για τον εσπερινό φέρνουν ο καθένας το πρόσφορό του, αλλά ψηλά στην… ιεραρχία βρίσκονται τα καρπάθικα, που ψήνονται σε ξυλόφουρνο. Για να εξυπηρετηθούν οι 3.000 πανηγυριστές, μπαίνουν στη φωτιά δεκατρία καζάνια με μοσχάρι για να μαγειρευτούν στιφάδο και να σερβιριστούν με πιλάφι την επομένη, μετά τη λειτουργία. Στο γλέντι πρωτοστατεί το βιολί, ενώ τα σπίτια του χωριού είναι ανοιχτά, ολόφωτα και στολισμένα και ο κόσμος τα επισκέπτεται για να πει τα «χρόνια πολλά». Σημειώστε ακόμη ότι στις 16 του μηνός γίνεται στο εκκλησιαστικό μέγαρο το «ικάντο», ένα ασυνήθιστο έθιμο όπου τα αφιερώματα των προσκυνητών στην Παναγία πωλούνται σε έναν ζωντανό, δημόσιο πλειστηριασμό.
Άγονης γραμμής συνέχεια, για να φτάσουμε στην Πέρα Παναγία της Κάσου και στο φημισμένο πανηγύρι της. Το καμπαναριό είναι στολισμένο με πολύχρωμα «σινιάλα», τις σημαίες επικοινωνίας των πλοίων, και στο γιορτάσι συρρέουν πάνω από 2.000 άτομα. Το φαγητό του πανηγυριού είναι πεντανόστιμο. Στα μεγάλα καζάνια, χτιστά με κοίλο πάτο, καίει η φωτιά και στο ζωμό του κρέατος βράζει το υπέροχο κόκκινο κασιώτικο πιλάφι, που θέλει τέχνη για να μείνει σπυρωτό. Όταν αρχίζει το σερβίρισμα, οι γυναίκες το πασπαλίζουν με κανέλα, ενώ δίπλα του βάζουν αρνί και κατσίκι κοκκινιστό, πατάτες τηγανητές διανθισμένες με χοντρό αλάτι από τα Αρμάθια (αδερφονήσι της Κάσου) και, φυσικά, ντουρμάες, τα περίφημα λιλιπούτεια κασιώτικα ντολμαδάκια που αποβραδίς τυλίγουν με μαεστρία οι ίδιες. Έπειτα το λόγο έχουν οι λύρες, τα λαούτα, οι αυτοσχέδιες μαντινάδες, η σούστα και ο ζερβός χορός, η χαρά και το ξεφάντωμα μέχρι πρωίας.
Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Γιώργου Πίττα «Τα πανηγύρια στο Αιγαίο»
