Πριν από τέσσερα χρόνια ο Δημήτρης Τάρλοου μετέφερε στη σκηνή το μυθιστόρημα του παππού του Μ. Καραγάτση «Μεγάλη Χίμαιρα» και πέρυσι το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Το ευχαριστημένο» της Μαρίνας Καραγάτση. Φέτος παραμένει πιστός στο «καραγατσικό» στρατόπεδο, μεταφέροντας στη σκηνή του Θεάτρου Πορεία τον εμβληματικό «Γιούγκερμαν», με πρωταγωνιστή τον Γιάννη Στάνκογλου κι έναν ωραίο θίασο 20 ατόμων, που απαρτίζεται από τους Χρήστο Μαλάκη, Ζέτα Μακρυπούλια, Δημήτρη Πετρόπουλο, Γιάννη Νταλιάνη κ.ά. (από 28/11).
Η επιτυχία της «Μεγάλης Χίμαιρας» έπαιξε ρόλο στην απόφασή σας να ανεβάσετε τον «Γιούγκερμαν»;
Αντιλαμβάνομαι την ερώτηση ως εξής: σκέφτεστε το ταμείο όταν αποφασίζετε να ανεβάσετε ένα έργο; Η απάντηση είναι: το σκέφτομαι, στο βαθμό που η απόφαση δεν διακινδυνεύει σε μεγάλο βαθμό την ίδια την ύπαρξη του Θεάτρου Πορεία. Επί της ουσίας όμως, ποτέ δεν ξέρω το λόγο που ανεβάζω ένα έργο. Τον ανακαλύπτω εκ των υστέρων, διότι πάντα υπάρχει ένα θεόσταλτο κρυπτικό μήνυμα που καλούμαι να αποκρυπτογραφήσω. Ο Γιούγκερμαν είναι για μένα η απόδειξη ότι υπάρχει μια αχτίδα φωτός. Την είδα στα μάτια της Βούλας και σας διαβεβαιώ πως όλοι γι’ αυτή ζούμε.
Τι συναισθήματα σας γέννησε το μυθιστόρημα του Καραγάτση όταν το διαβάσατε;
Ειλικρινά δεν θυμάμαι πότε πρωτοδιάβασα τον «Γιούγκερμαν». Μάλλον έφηβος. Ούτε θυμάμαι τι μου γέννησε. Ξέρω όμως ότι οι ψυχικές επιστρωματώσεις από τις διαδοχικές αναγνώσεις στο πέρασμα του χρόνου μού γέννησαν την ανάγκη να ερωτευτώ ξανά αυτόν τον τραχύ τόπο, την Ελλάδα, έτσι όπως περιγράφεται λυρικότατα από τον Καραγάτση. Νοστάλγησα την ακέραια ομορφιά του τόπου μου. Τώρα την ξαναβρίσκω ύστερα από χρόνια γκρίζας αδιαφορίας.
Την εποχή που γράφτηκε το μυθιστόρημα ήταν ανατρεπτική η επιλογή ενός ήρωα σαν τον Βασίλη Κάρλοβιτς Γιούγκερμαν;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει κάτι το επαναστατικό στην επιλογή του Γιούγκερμαν. Ο ήρωας είναι πολύ καλά δομημένος, έτσι ώστε ακόμα και οι εξωφρενικότητές του να είναι πειστικές! Ίσως το πιο ανατρεπτικό στοιχείο του είναι το ότι ο Γιούγκερμαν δέχεται να επανεφεύρει τον εαυτό του μέσω της νόησης. Μια πόρτα που του ανοίγει ο ίδιος ο Καραγάτσης-Καραμάνος. Δέχεται να μπει στην περιοχή της σκέψης, παρότι αντιλαμβάνεται ότι αυτό θα είναι και η αρχή του τέλους του. Με αυτήν την απόφαση είναι συνυφασμένος και ο έρωτας για τη Βούλα. Ερωτεύεται την «ασήμαντη» Βούλα για να μπορέσει να πεθάνει εξανθρωπισμένος. Αυτό εμπεριέχει επαναστατικότητα.
Δεν θεωρώ ότι ο Καραγάτσης δικαιώνει τον Γιούγκερμαν. Η ανόητη, υπανάπτυκτη, διαχρονικά σουσουδίστικη ελληνική κοινωνία υποκλίνεται μπροστά στον καπάτσο αριστοκράτη για να τον πετροβολήσει λίγο αργότερα, όταν η φήμη και η ισχύς του θα τους γίνει αφόρητη κι επικίνδυνη. Ο Καραγάτσης, ως φυσιοδίφης, απλώς το παρατηρεί. Ο ίδιος ο χαρακτήρας αυτοσαρκάζεται διαρκώς, έχοντας επίγνωση και της δικής του αθλιότητας. Με αυτήν την έννοια υπάρχει υπαρξιακό βάθος, καθώς ο ήρωας είναι σε θέση από ένα σημείο κι έπειτα να αυτοπαρατηρείται, να αυτοαναλύεται. Και, πράγματι, συνειδητά σπάει τις κοινωνικές συμβάσεις όταν αντιλαμβάνεται πως στην πραγματικότητα αριστοκρατικότητα έχουν οι γεροντοκόρες Αλκμήνη και Ασπασία, η Βούλα όσο και η μητέρα του Καραμάνου.
Η ψυχανάλυση στην οποία υποβάλλει τους ήρωές του είναι πιο κοντά στη φροϊδική θεωρία ή στον τρόπο που προσεγγίζει ο Ντοστογιέφσκι την ανθρώπινη ψυχή;
Πιστεύω ότι το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Ο φροϊδισμός χρησιμοποιείται στο μυθιστόρημα με πολλούς τρόπους, κυρίως στις σχέσεις μητέρας και γιου: ο Γιούγκερμαν και η Λίλυ (που είναι ταυτισμένη όμως με την Ντάινα) και ο Καραμάνος με τη μητέρα του. Υπονοείται, όπως και στη «…Χίμαιρα», μια καθοριστική επιρροή των μανάδων στην ερωτική συμπεριφορά των τέκνων τους. Το πρωταρχικό τραύμα του μπουντουάρ, λόγου χάρη, κυριαρχεί στη μετέπειτα τυπολογία των σχέσεων του Βάσια, με τη Βούλα να παίζει ρόλο καταλύτη στη ζωή του. Το τέλος του μυθιστορήματος στα στερνά του Γιούγκερμαν είναι δε καθαρά ψυχαναλυτικό, καθώς φαίνεται ότι ο ίδιος δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του, που είναι η μητέρα.
Φυσικά η πινακοθήκη των ηρώων του Καραγάτση είναι σαφώς επηρεασμένη και από τον μεγάλο Ρώσο, καθώς όλοι οι χαρακτήρες είναι περίπλοκοι, δύσβατοι, με σκοτεινές πλευρές όσο κι εκλάμψεις. Ακόμη και η πάμφωτη Βούλα, έχει σκληρές στιγμές. Ο Καραγάτσης στέκεται με κατανόηση μπροστά στις ανθρώπινες αντινομίες.
«Θα ήθελε να αυτοκτονήσει, αλλά ποτέ δεν βρήκε το κουράγιο. Ο Καραγάτσης είναι ένας απελπισμένος που σαρκάζει για να μπορέσει να αντεπεξέλθει.»
H φράση του Καραμάνου στο έργο, «Η μοίρα των ανθρώπων είναι ο θάνατος», τι αποκαλύπτει κατά την άποψή σας για την ψυχοσύνθεση του συγγραφέα;
Η φράση εμπεριέχει πηχτή μαύρη μελαγχολία και πεσιμισμό, σύμφυτο με την ιδιοσυγκρασία του Καραγάτση. Θα ήθελε να αυτοκτονήσει, αλλά ποτέ δεν βρήκε το κουράγιο. Ο Καραγάτσης είναι ένας απελπισμένος που σαρκάζει για να μπορέσει να αντεπεξέλθει.
Η διασκευή του Στρατή Πασχάλη προχωρά σε καινοτομίες;
Η διασκευή του Στρατή είναι, με την απόλυτη έγκρισή μου, ένα μακρύ, ελεύθερο φλας μπακ λίγο πριν από το θάνατο του Γιούγκερμαν. Έχει μια υποκειμενικότητα η αφήγηση, σαν να μην είμαστε βέβαιοι ότι όλα αυτά που συνέβησαν δεν είναι αποκύημα της άρρωστης πια ψυχής του ή συγκεχυμένες ασαφείς μνήμες. Αυτό ακολουθήθηκε πλήρως από τη σκηνοθεσία, με τον Γιούγκερμαν να σύρεται από τις αναμνήσεις του και τη διαδοχή των εικόνων να γίνεται όλο και πιο αφαιρετική και μπερδεμένη προϊόντος του χρόνου. Οι χώροι ορίζονται αρκετά αφαιρετικά ή με το βλέμμα και το μόνο σταθερό αντικείμενο είναι ένα κρεβάτι, για προφανείς λόγους: αυτό καθόρισε όλη του τη ζωή.
Τι σας έκανε να επιλέξετε τον Γιάννη Στάνκογλου για τον πρωταγωνιστικό ρόλο;
Τον Γιάννη δεν τον διάλεξα: ήταν γραφτό να συναντηθούμε, διότι την ώρα που ανέφερα το όνομά του πέρασε έξω από το εστιατόριο που έτρωγα! Βγήκα και του το πρότεινα. Είπε αμέσως «ναι». Τόσο απλά.
Ποιες είναι οι προσωπικές σας σκέψεις για τη σχέση του παππού σας με τον ήρωά του;
Ο Γιουγκερμαν είναι αυτός που ο Καραγάτσης θα ήθελε να είναι. Ο Καραμάνος είναι αυτός που πραγματικά ήταν.
Περισσότερες πληροφορίες
Γιούγκερμαν
Ο βίος και η πολιτεία ενός γόνου πλούσιας οικογένειας, ιλάρχου στη φρουρά του τσάρου, που οδηγείται στη χώρα μας μετά τη Ρωσική Επανάσταση, σκιαγραφούν την κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Ελλάδας του Μεσοπολέμου.
