Το 2018, ο Νίκος Καραθάνος συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Προμηθέα, κρατώντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην παράσταση που σκηνοθέτησε η Μάρθα Φριντζήλα. όπως φαίνεται, η σύνδεση που αναπτύχθηκε με τον ήρωα φύτεψε το σπόρο της επιθυμίας για τη δημιουργία μιας δικής του ανάγνωσης πάνω στον τραγικό μύθο. Τα μέτρα κατά της πανδημίας δεν επέτρεψαν την πρεμιέρα της παράστασης πέρυσι το χειμώνα, τώρα όμως ήρθε η ώρα για την επιστροφή του στη Στέγη (από 10/10), με τη δική του εκδοχή στον «Προμηθέα Δεσμώτη»: το κορυφαίο έργο του Αισχύλου, που στρέφεται εναντίον της τυραννίας και της βίας.
Μια «κοσμογονική» σκηνοθεσία
Ο «Προμηθέας» είναι η δεύτερη σκηνοθεσία του στο αρχαίο δράμα μετά τους αριστοφανικούς «Όρνιθες» (2016). Γνωστός για την έντονη φόρτιση με την οποία εμποτίζει τις παραστάσεις του, ο Καραθάνος «σπρώχνει» για ακόμα μία φορά το θεατή να ανατρέξει στα δικά του μύχια ερωτήματα. «Όταν θέλεις να ψάξεις κάτω από το δέρμα ενός έργου, ψάχνεις λίγο τον δικό σου Καύκασο» μας εξηγεί ο σκηνοθέτης αφήνοντας να φανεί πως η ανάγνωση του στα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στρέφεται γύρω από τον πυρήνα ενός προσωπικού βιώματος, χωρίς θεωρητικές υποσημειώσεις.
Ο μυθικός Προμηθέας πλήρωσε με τη ζωή του την επιθυμία να εξεγερθεί και να μην υπακούσει τον παντοδύναμο Δία για να δώσει στους ανθρώπους τη φωτιά και το «φως της γνώσης». Αυτό το μυθικό πρόσωπο υπογραμμίζει την ανάγκη ύπαρξης πολλών Προμηθέων, που παλεύουν για δικαιοσύνη και ελευθερία. «Αυτό που λένε μυθολογικά πρόσωπα στις αρχές τραγωδίες δεν είναι αποσπάσματα ενός βιβλίου στην τρίτη λυκείου, είναι μία κατάσταση» μας είπε ο Νίκος Καραθάνος. «Το αρχαίο δράμα έχει κάνει κάτι μοναδικό, είναι μέσα στο DNA μας. Όταν πας σε ένα έργο τόσο παλιό, που συνδιαλέγεται με ακόμα παλαιότερους μύθους, γυρνάς κι εσύ αναγκαστικά στα παλιά σου χρόνια, όταν τα πράγματα γεννιόντουσαν και ήταν δυνάμεις και όχι απόψεις. Οι ήρωες των τραγωδιών μπορεί να σου θυμίσουν έναν ξάδερφο, έναν έρωτα ή κάποιον συγγενή. Έχει την ικανότητα να μας ακουμπάει όλους το αρχαίο δράμα, κι όταν ασχοληθείς μαζί του, το βλέπεις με τα δικά σου μάτια. Αυτό συμβαίνει με κάθε μεγάλο έργο. Ξαφνιάζεσαι ανακαλύπτοντας πόσο κοντά σου είναι κι ότι κατάγεται από κάτι εξαιρετικά μικρό. Γιατί έτσι είναι φτιαγμένος ο κόσμος: από στιγμές μπορείς να καταλάβεις το bing bang της ζωής.
«Ο κάθε ήρωας του αρχαίου δράματος δεν είναι ο θεός που εικονίζεται στον τρούλο μιας εκκλησίας. Είναι ο θεός που κατέβηκε από τον τρούλο και πήγε να ανάψει κερί».
Πάντοτε, με τα μνημεία μας είχαμε ένα πρόβλημα: καταλαβαίνουμε ότι είμαστε συγγενείς αλλά δεν καταλαβαίνουμε γιατί. Τα μεγάλα έργα σε πάνε σε ένα μονοπάτι εξίσωσης με την ίδια τη ζωή, λένε πράγματα που έχεις ακούσει από τις θείες να τα λένε στη μάνα σου. Είναι μέσα στον κύκλο της ζωής και της κοινωνίας μας. Ο κάθε ήρωας του αρχαίου δράματος δεν είναι ο θεός που εικονίζεται στον τρούλο μιας εκκλησίας. Είναι ο θεός που κατέβηκε από τον τρούλο και πήγε να ανάψει κερί».
Ο Νίκος Καραθάνος επικεντρώνεται στην ανθρώπινη υπόσταση του κεντρικού ήρωα, ακολουθώντας σχεδόν κατά γράμμα το αρχικό κείμενο και χωρίς να παίζει με συμβολισμούς. «Η αρχαία Ελλάδα έχει την ικανότητα να μυθολογεί το καθημερινό. Μέσα από αυτά τα έργα ψάχνω μια ευκαιρία να δούμε αν έχουμε ακόμα μια ζωντάνια αναμεταξύ μας». Μαζί με τρεις δυνατούς πρωταγωνιστές, οι οποίοι μοιράζονται όλους τους ρόλους: Χρήστος Λούλης (Κράτος, Ερμής), Γαλήνη Χατζηπασχάλη (Βία, Ιώ), Γιάννης Κότσιφας (Ήφαιστος, Ωκεανός) επιχείρησαν να ανακαλύψουν τη σχέση της ιστορίας με εμάς και να δημιουργήσουν «μια κοσμογονία πάνω στην ίδια μας τη ζωή», αφήνοντας το περιθώριο στο θεατή να κάνει τις δικές του συνδέσεις.
Ο δικός τους Προμηθέας
Οι πρωταγωνιστές μοιράζονται μαζί μας την φράση που τους συνέδεσε ψυχικά με το έργο.
Γιάννης Κότσιφας: «Μπροστά στην ανάγκη, είμαστε ένα τίποτα».
«Ο Προμηθέας μονολογεί. Η ανάγκη μυθικά γεννιέται από τις Μοίρες και από τις Ερινύες. Στη μικρή μας ζωή, την ανάγκη τη γεννά τo DNA μας και τα τραύματά μας.
Η έννοια της επιλογής που τόσο πιστέψαμε σ’ αυτήν, τόσα βιβλία γράφτηκαν, τόσο αίμα χύθηκε, είναι ένα τίποτα. Ακούγεται μοιρολατρικό, αλλά είναι η μικρή μας, αγαπημένη αλήθεια. Ο Προμηθέας παραδίνεται στην ανάγκη θεϊκά καρφωμένος και εμείς παραδινόμαστε στην ανάγκη μας γελώντας και κλαίγοντας κάθε πρωί».
Χρήστος Λούλης: «Όσο δεν πρόλαβε να φάει απ’ το συκώτι σου, θα το σαπίζει ο ήλιος κι εσύ θα μυρίζεις τη σαπίλα του και αύριο πάλι το ίδιο και ξανά το ίδιο».
«Μου υπενθυμίζει τη μικρή μας ζωή, τη δύσκολη, που ενώ ξέρουμε ότι κάθε μέρα μας φέρνει πιο κοντά στο θάνατο, συνεχίζουμε να υπομένουμε και να επιμένουμε, γιατί δεν έχουμε τι άλλο να κάνουμε. Μέσα στην αναμονή του αναπόφευκτου, ελπίζουμε να βρούμε ένα νόημα. Και κάπου κάπου το βρίσκουμε».
Γαλήνη Χατζηπασχάλη: «Αυτή είναι η ζωή, αυτό είναι όλο, δέξου το!».
«Ο Ωκεανός, ο θείος του Προμηθέα, έρχεται και τον βρίσκει στην καταδίκη του, στο τέρμα του δρόμου. Κάνει μια απέλπιδα προσπάθεια να τον πείσει ν’ αλλάξει ρότα στη σκέψη του. Του λέει να αποδεχτεί την αδικία της ζωής. Ο Δίας τον τιμωρεί άδικα επειδή ο Προμηθέας αγάπησε τους ανθρώπους. Όλοι ζούμε αδικημένοι μέσα στα δωμάτιά μας. Γεννιόμαστε για να χαρεί η μάνα μας και η πλάση ολόκληρη και συναντάμε τον πόνο που μας συντροφεύει μέχρι τέλους».
Περισσότερες πληροφορίες
Προμηθέας
Στη μόνη σωζόμενη τραγωδία στην οποία κανένας από τους χαρακτήρες δεν είναι κοινός θνητός, ο Ν. Καραθάνος τοποθετεί τη δράση σε ένα σπίτι-μετεωρίτη, που αιωρείται στο χωροχρόνο και κατακλύζεται από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, σε μια προσπάθεια να αναδείξει το αίτημα για ελευθερία.
