Για να τον πείσω να μου απαντήσει, τον πήγα σε ένα μαγέρικο. Φάγαμε σουπιές, ήπιαμε μπίρες, αλλά εκείνος ανένδοτος. Σαν χταπόδι ξεγλιστρούσε. «Θα δεις. Δεν μπορώ να σου πω», ήταν η σταθερή επωδός. Υποψιάζομαι όμως ότι αν ανεβάσει την «Οπερέτα» του Βίτολντ Γκομπρόβιτς όπως στοχεύει, ίσως μας θυμίσει από πού προερχόμαστε. Το μυστήριο θα λυθεί στο Εθνικό!
«Διάλεξες ένα έργο εντελώς παλαβό. Γραμμένο στα ’60s, μιλάει για έναν πύργο στα Ιμαλάια, όπου διάφοροι βαρόνοι και οι υπηρέτες τους προσμένουν έναν γκουρού της μόδας... Και μετά; Τι γίνεται μετά;
Μπαίνει κατά λάθος μια βόμβα, γίνεται επανάσταση και διαλύονται όλα.
Μας έχει συνηθίσει σε αντισυμβατικές σκηνοθεσίες. Τι γίνεται όμως τώρα που το έργο είναι από τη φύση του αντισυμβατικό;
Στην καλύτερη περίπτωση; Θα γοητευτείτε. Στη χειρότερη; Δεν θα βαρεθείτε πολύ. Έψαχνα ένα έργο παράλογο, μη στρωτό, που να μιλάει για τον πόνο μέσα από το πολύ γέλιο. Ο Στάθης Λιβαθινός μου πρότεινε την «Οπερέτα».
Γιατί θέλεις να μιλήσεις για τον πόνο;
Μα για τι άλλο να μιλήσει κάποιος;
Ποιους παίζουν οι δύο ηθοποιοί με τις μάσκες πιθήκου του εξωφύλλου μας;
Ο Χάρης Φραγκούλης είναι ο κόμης Αρισταίος που θέλει την κόρη του μπακάλη –στον ρόλο η Ευη Σαουλίδου– για να τη βάλει στη λίστα με τις επιτυχίες του. Όλοι σε αυτό το έργο ενδιαφέρονται για τη μόδα και θέλουν να είναι ντυμένοι. Τη γεμίζει λοιπόν ρούχα. Εκείνη όμως είναι ανένδοτη: θέλει να μένει γυμνή
Γιατί ο τίτλος του έργου παραπέμπει στο ομώνυμο ανάλαφρο λυρικό είδος;
Ξέρεις, ο Γκομπρόβιτς μπορεί και να μισεί λίγο το θέατρο. Τον φαντάζομαι αυτόν, τον αυτοεξόριστο στην Αργεντινή Πολωνό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εκεί, στο υπογάστριο της Λατινικής Αμερικής, να κάθεται και να ονειρεύεται μια οπερέτα. Τη ζάλη αυτού του είδους ζητάει. Όχι το λυρισμό του. Πώς να σ’ το πω διαφορετικά; Κάνει ένα ευτυχισμένο δυστύχημα. Το στρίβει το πόμολο, το πατάει το κουνέλι, το ρίχνει το μηχανάκι στη μάντρα!
Τι μόρτικα είναι πάλι αυτά;
Α, τέτοιες παραβολές λέω στον θίασο την ώρα της πρόβας και τρελαίνονται!
Είναι απαραίτητο να αναποδογυρίζουμε τα πράγματα για να τα καταλάβουμε;
Ασφαλώς! Γιατί ίσως όλα έχουν έναν άλλο σκοπό από αυτόν που νομίζουμε. Ο Γκομπρόβιτς καταδικάζει με τον ωραιότερο τρόπο την πολιτική και την επανάσταση, το ναζισμό και το σταλινισμό. Βάζει πλούσιους και φτωχούς, βολεμένους κι επαναστάτες, στην ίδια μοίρα. Και αποφαίνεται: μόνο το γυμνό είναι καθαρό.
Πρόκειται δηλαδή για ένα έργο πολιτικό;
Προσωπικά η πολιτική στο θέατρο μου προκαλεί αποτροπιασμό. Είναι μια τόσο βρόμικη ιστορία, που είναι μάλλον καλύτερα να μιλήσεις για τα φίδια. Ας συζητήσουμε κι εμείς για τον άνθρωπο που στέκεται όρθιος πάνω στο χώμα αυτού του πλανήτη παρά για τον άνθρωπο ως οπαδό.
Αναφέρεται τότε στην καταστροφή από τον πολύ πολιτισμό;
Ίσως. Όλα, πάντως, ο Γκομπρόβιτς τα έγραψε εξαιτίας της μάνας του. Δεν ήταν στα καλά της – μάλλον σχιζοφρενής. Πίστευε όποια τρέλα κι αν της έλεγε ο γιος της. Επίσης ζούσαν σε ένα σπίτι με υπηρέτες. Ο Γκομπρόβιτς παρατήρησε από νωρίς πόσο δυστυχισμένοι είμαστε με τις «μάσκες» και τους «ρόλους» που φοράμε. Στην «Οπερέτα» αντιπροτείνει τη μόνη έξοδο: την επιστροφή προς τα πίσω, την ανωριμότητα.
Εδώ κάπου έρχονται οι... πίθηκοι;
Όταν μιλάει ο Γκομπρόβιτς για τον άνθρωπο, αναφέρεται ουσιαστικά στο ανθρώπινο είδος. Δεν τον ενδιαφέρει ο προσωπικός πόνος, αλλά ο Πόνος. Μιλάει για τον άνθρωπο ως εξέλιξη, ως σύστημα, ως πολιτεία, ως ανοησία. Ο δαρβινικός εφιάλτης μας είναι αυτό το «από πού προέρχομαι;» όταν κοιτάζουμε μια φωτογραφία πίθηκου.
Έχεις πάντα τις ίδιες αγωνίες, θαρρώ. Στο big bang αναφερόσουν με τους «Όρνιθες», στις πρώτες κοινωνίες όταν έκανες την «Γκόλφω»...
Ο ίδιος άνθρωπος είμαι, ισόβια καταδικασμένος να κάνω τα ίδια! Να μιλάω ξανά και ξανά για τα πρώτα πρωινά του κόσμου. Είναι τόσα τα πράγματα της ζωής, τόσα τα φαινόμενά της, τόσες οι επιλογές και οι μορφές της, που τα πρωινά είναι σαν μια ινδουιστική θεότητα με χίλια κεφάλια!
Τι θέλουν οι ήρωες του έργου;
Τη βόμβα! Μια έκρηξη. Να τρομοκρατηθεί η ψυχή τους. Αυτό θα είναι το «ωσαννά», αυτό το «αλληλούια» τους.
Είναι η τέχνη μια τέτοια έκρηξη;
Α, δεν ξέρω τι είναι η τέχνη. Ίσως δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια βόμβα που έσκασε. Είμαστε όμως ακόμη όλοι ζωντανοί. Κοιταζόμαστε και ρωτάμε ο ένας τον άλλον: «Τι έγινε;» Η τέχνη μπορεί να γίνει φλύαρη και δήθεν. Μπορεί όμως κάπου κάπου να σηκώνει τα βρακιά της και να τρέχει στις αλάνες. Αυτό ζητώ.
Τι είναι εντέλει η «Οπερέτα»;
Είναι μια χώρα όπου δεν έχουμε ξαναπάει. Ένας κόσμος ποιητικός, σουρεαλιστικός…
Εκκεντρικός;
Α, όχι! Όπως έλεγε και η Κοκό Σανέλ: «Δεν πρέπει να είμαστε εκκεντρικοί. Με την εκκεντρικότητα χάνεις την προσωπικότητα». Η «Οπερέτα» είναι κάτι άλλο. Είναι το μαχαίρι που με κόβει κάθε μέρα, αλλά κατά βάθος αυτό ζητάω. Είναι μια βόλτα με το μηχανάκι μου όπου, κοιτάζοντας τον κόσμο γύρω μου, μένω έκθαμβος και πέφτω κάτω! Είναι εκείνη η στιγμή που αντιλαμβανόμαστε πως είμαστε πολλά περισσότερα απ’ ό,τι πιστεύαμε.
Τι θα ήθελες ιδανικά να αντιληφθούν οι θεατές σου;
Ότι είναι αεροπλανοφόρα! Να δουν δηλαδή ότι είναι παντού και πάντα, ότι δεν είμαστε απλώς ένα σώμα, μια ψυχή, μια περιορισμένη ζωή. Να βρουν δηλαδή τον εαυτό τους εξίσου στην άκρατη ποίηση όσο και στο λειρί ενός κοκόρου. Γιατί; Γιατί είμαστε όλοι και από ένας πλανήτης!
Παίζεις κι εσύ στην παράσταση;
Ναι, έναν καθηγητή που κάνει συνέχεια εμετό.
3 πηγές έμπνευσης
Δαρβίνος
«Το ερώτημα “από πού προέρχομαι;” είναι ο δαρβινικός μας εφιάλτης!» παραδέχεται ο Νίκος Καραθάνος. Υπαινίσσεται ότι αντιμετωπίζει την «Οπερέτα» σαν μια παράλογη ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου και φοράει στους ηθοποιούς μάσκες πιθήκων.
Κέιτ Μος
Επίδειξη μόδας ή μια παρέλαση της ίδιας της ανθρωπότητας; Αυτό το δίλημμα πρυτανεύει στο έργο και η σκηνή της πασαρέλας ίσως μας θυμίσει εκείνη του μόδιστρου Αλεξάντερ ΜακΚουίν με το αιωρούμενο ολόγραμμα της Κέιτ Μος.
Αλεχάντρο Χοντορόφσκι
Ο «πονετικός και πολιτικός μαγικός ρεαλισμός» του Χιλιανού κινηματογραφιστή (των ταινιών «El Topo», «Santa Sangre», «La Danza de la Realidad» κ.ά.) συγγενεύει, σύμφωνα με τον Καραθάνο, με εκείνον του Γκομπρόβιτς.
Η «Οπερέτα» ανεβαίνει στο Εθνικό Θέατρο - Rex στις 3/5. Προπώληση: 2103305074 (μέσω πιστωτικής κάρτας), www.n-t.gr.
Περισσότερες πληροφορίες
Οπερέττα
Με την ελαφράδα της οπερέτας και με πρόσχημα μια εξωφρενική ιστορία αποπλάνησης, ο Πολωνός συγγραφέας παρομοιάζει την πολιτική Ιστορία με παρέλαση κουτών αριστοκρατών και της θλιβερής κουστωδίας τους.
