Η Νίνα Σιμόν μέσα από την παράσταση του Σωτήρη Καραμεσίνη

Η Νίνα Σιμόν υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της μουσικής κατά τον 20ό αιώνα· μια γυναίκα με σημαντική ακτιβιστική δράση που μετέτρεψε τον πόνο, το θυμό και την ελπίδα σε τέχνη και πράξη ελευθερίας. Ο σκηνοθέτης Σωτήρης Καραμεσίνης έγραψε το θεατρικό έργο "Nina Simone – 4 οκτάβες ελευθερίας", όπου οι δύο ερμηνεύτριες, Idra Kayne και Σάσα Παπαλάμπρου, μάς καλούν να θυμηθούμε – ή να γνωρίσουμε ξανά – μια μορφή που πάλεψε με πάθος για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την αλήθεια της, μέσα από μια ξεχωριστή μουσικοθεατρική παράσταση.

Ο Σωτήρης Καραμεσίνης είναι ένας σκηνοθέτης που βλέπει το θέατρο ως ζωντανό οργανισμό, όπου μουσική, λόγος και σώμα συνυπάρχουν αρμονικά. Με πολύχρονη εμπειρία στην Ελλάδα και στη Βραζιλία –όπου εργάστηκε σε φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο–,  είναι δημιουργός της μεθόδου "MUSA", ενός ολιστικού συστήματος υποκριτικής με πυρήνα τη μουσικότητα του ηθοποιού. 'Έχει διαμορφώσει μια ξεχωριστή πορεία ανάμεσα στην τέχνη, την έρευνα και τη διδασκαλία. Την προηγούμενη σεζόν σκηνοθέτησε τη θεατρική μεταφορά του μπεστ σέλερ μυθιστορήματος της Βιρζινί Ντεπάντ, "Αγαπητέ μ@λάκα", σε μια αξιοπρόσεκτη παράσταση. Το μυστικό της επιτυχίας της ήταν η εξαιρετική δραματουργική διασκευή που υπέγραψε μαζί με την Εύα Κοτανίδη. Φέτος, επιχειρεί μαζί με τις δύο ερμηνεύτριες του "Nina Simone – 4 οκτάβες ελευθερίας" κάτι πολύ πιο προσωπικό και αληθινό, να αφηγηθεί τη ζωή της με τη θεατρική γλώσσα, να αφήσουμε τα λόγια της να μας αναστατώσουν, να παιχτούν οι μουσικές της ζωντανά.
 

Τι θαυμάζετε περισσότερο στη Νίνα Σιμόν και τι ανακαλύψατε μέσα από αυτή την περιήγηση στον κόσμο της, τη ζωή και τα τραγούδια της;

Τις μουσικές της Νίνα Σιμόν τις ακούω από την εφηβεία μου, τη δεκαετία του 80’. Είχα την ευκαιρία αργότερα να παίξω τραγούδια της με τα γκρουπ που έφτιαξα και συμμετείχα ως μουσικός. Αυτό που με συνεπαίρνει πάντα ήταν το υβριδικό πιανιστικό της στυλ και η εκπληκτική τεχνική της. Η Σιμόν μπορούσε να παίζει με άνεση ένα ευφυές και απαιτητικό πιάνο, ενώ μπορούσε να τραγουδάει και να αυτοσχεδιάζει με στίχους και μελωδίες ταυτόχρονα. Αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο και πολύ σπάνιο. Ελάχιστες τραγουδίστριες ή πιανίστες, καταφέρνουν να κάνουν κάτι τέτοιο με τέτοια επιτυχία.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας και της συγγραφής του έργου όμως, την αγάπησα περισσότερο και για τον τρόπο της  να μιλάει με τόση τόλμη και ευθύτητα, χωρίς σχεδόν καμία αυτολογοκρισία. Ξέρετε, στις εποχές που ζούμε τελευταία, με τις επιταγές του λεγόμενου "πολιτικώς ορθού" στο λόγο και στη σκέψη μας, η λογοκρισία βασιλεύει ακόμα και στο θέατρο. Είναι εποχή για να θαυμάζεις τους καλλιτέχνες που ζώντας σε έναν κόσμο ακόμα πιο διχασμένο και επικίνδυνο, τολμούσαν να εκφράζουν δημοσίως τις απόψεις και τις ιδέες τους με θάρρος και ειλικρίνεια.
 

Ποιο ήταν το μεγαλύτερο στοίχημα σε σχέση με την αξιοποίηση των ντοκουμέντων που υπάρχουν για τη Νίνα Σιμόν;

Η ιδέα για την παράσταση υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στο μυαλό μου. Αρχικά ξεκίνησε ως μια ιδέα για performance περισσότερο και συναυλία με άλλους συντελεστές, προσανατολισμένη κυρίως στην παρουσίαση της μουσικής της. 'Όμως μετά ήρθαν οι καραντίνες, τα θέατρα έκλεισαν, και είχα πολύ χρόνο να ξαναδώ και να ξανασκεφτώ πάνω στο υλικό μου και στο τι θέλω να πω για τη Νίνα Σιμόν. Τότε αποφάσισα ότι θέλω να γράψω ένα θεατρικό έργο. Να αφηγηθούμε τη ζωή της με τη θεατρική γλώσσα, να μας συγκινήσουν και να μας αναστατώσουν τα λόγια της, να τραγουδηθούν τα τραγούδια της, να παιχτούν οι μουσικές της ζωντανά. Αυτό είναι πιο προσωπικό, πιο αληθινό. Το στοίχημα είναι το να βγαίνουν οι θεατές από την παράσταση με αγάπη γι’ αυτήν τη γυναίκα. Να φεύγουν εμπνευσμένοι από το θάρρος της, με θαυμασμό για τους αγώνες της και γεμάτοι από την μουσική της. Αυτό με τα θεατρικά μέσα είναι δύσκολο, δεν έχουμε τις δυνατότητες που έχει μια ταινία για παράδειγμα. Βασιζόμαστε κυρίως στην αγάπη και τη σύνδεση που έχουμε αποκτήσει ατομικά αλλά και ως ομάδα, με την Νίνα Σιμόν.
 

"Αξίζει να θαυμάζεις τους καλλιτέχνες που ζώντας σε έναν κόσμο ακόμα πιο διχασμένο και επικίνδυνο από τον δικό μας, τολμούσαν να εκφράζουν δημοσίως τις απόψεις και τις ιδέες τους με θάρρος και ειλικρίνεια".

Ο τίτλος μιλά για "4 οκτάβες Ελευθερίας". Τι σημαίνει για εσάς αυτή η φράση;

Η Σιμόν αναφέρει ξανά και ξανά την Ελευθερία, ως κορυφαία αξία στην ιεράρχησή της και ζητούμενο στη ζωή της. Προφανώς επειδή έζησε έντονα την στέρηση της ελευθερίας "στο πετσί της", ως παιδικό τραύμα. Μεγάλωσε στον Αμερικάνικο Νότο τις δεκαετίες του 30, και του 40. Όπως φαντάζεστε οι παππούδες της, οι γονείς της, η κοινότητά της ως μαύροι σε εκείνα τα χρόνια, δεν τολμούσαν να εκφράσουν ελεύθερα τις σκέψεις τους, ούτε να παραπονεθούν γι’ αυτά που βίωναν, ούτε καν να σκεφτούν ελεύθερα. Η ίδια μαχήθηκε σκληρά τη δεκαετία του 60’, την δεκαετία των κινημάτων, για να ζήσει ως μαύρη ελεύθερη γυναίκα, με επιλογές και δικαιώματα. 'Έλεγε χαρακτηριστικά πως ελευθερία για εκείνη είναι "να ζεις χωρίς φόβο, αλλά εγώ ελάχιστες στιγμές στη ζωή μου έχω βιώσει αυτήν την ελευθερία, και αυτές ήταν πάνω στη σκηνή". Εφόσον, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι γνωστή στην ανθρωπότητα η μονάδα μέτρησης της ελευθερίας, αποφάσισα να ορίσω τη φωνή της ως μονάδα μέτρησης. 'Έτσι έφτιαξα ένα παιχνίδι στον τίτλο με τη έκταση της φωνής της και την ελευθερία- 4 οκτάβες Ελευθερίας.
 

Ποιο τραγούδι της Νίνα Σιμόν σας εκφράζει προσωπικά σήμερα;

Θα έλεγα το "Don't let me be misunderstood". Δεν είναι δική της σύνθεση, όπως και πάρα πολλά από τα τραγούδια που έχουμε γνωρίσει από εκείνη, αλλά το νομίζουμε δικό της γιατί το λέει με μοναδικό τρόπο. Σίγουρα την αφορά πολύ το θέμα…

Ορίστε παρακάτω κάποιοι στίχοι του σε δική μου απόδοση: …Είμαι απλώς άλλος ένας άνθρωπος, δεν ξέρεις ότι έχω ελαττώματα όπως ο καθένας; Κι όταν κάποιες φορές που είμαι μόνος, μετανιώνω για κάτι μικρό, κάτι ανόητο που έκανα, θέλω να πω ότι είμαι απλώς μια ψυχή με καλές προθέσεις… Αχ θεέ μου, σε παρακαλώ μην επιτρέψεις να με παρεξηγήσουν…

Ζούμε ξανά σε εποχές πόλωσης και διχασμού και έχω βάσιμες υποψίες πως τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα. Είμαστε σαν αθλητές σε ένα πρωτάθλημα διελκυστίνδας μεταξύ παρεξηγήσεων και τσακωμών. Αυτό το τραγουδάκι το τραγουδάω πρώτα για μένα φυσικά και το αφιερώνω σε φίλους παλιούς και νέους…
 

Η Σιμόν υπήρξε μια γυναίκα που δεν έκανε ποτέ συμβιβασμούς. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη να μείνει αληθινός μέσα στον σημερινό καλλιτεχνικό χώρο;

Αυτή ήταν πράγματι η πορεία της Σιμόν. Πήρε επώδυνες αποφάσεις ζωής. Διατύπωνε δημοσίως με τις συνεντεύξεις και με τα τραγούδια της, τις επαναστατικές της ιδέες και τα αντιφατικά της συναισθήματα. Μέσα από τις συνεντεύξεις της, τα βιβλία που γράφτηκαν για εκείνη και μέσα από την αυτοβιογραφία της, είναι ολοφάνερο πως παραχωρούσε την ελευθερία στον εαυτό της να εκφραστεί με τόλμη και ειλικρίνεια.
 

"Η καλλιτέχνης Σιμόν δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική Σιμόν, ούτε από την μαύρη γυναίκα που έδωσε όλη της τη ζωή για την ισότητα και την αξιοπρέπεια". 

Πολλές φορές μιλούσε με κυνισμό σχετικά με τις πολιτικές της πατρίδας της, τα συμφέροντα, τους πολέμους, τα εγκλήματα, την υποκρισία. Εξομολογούνταν αφοπλιστικά την οδύνη του έρωτα, μιλούσε για την δυσκολία στη διαχείριση της επιτυχίας και αποδεχόταν τις προσωπικές της αποτυχίες. Η Σιμόν, ακόμα και μετά την μεγάλη της αναγνώριση, ως αστέρι της μουσικής στο ευρύ κοινό, αναζητούσε την ουσία, το νόημα σε αυτό που κατέθετε και υπηρετούσε ως καλλιτέχνης.

Ποτέ της δεν σταμάτησε να υποφέρει από αυτήν την διαρκή ανάγκη της να νοηματοδοτεί τη ζωή μέσο του έργου της. Για να μιλήσουμε για την εποχή μας, πρέπει πρώτα να απαντήσουμε στο ερώτημα "τι είναι να είσαι αληθινός"; Μπορείς να ασκείσαι στην τέχνη της αυτογνωσίας, ενώ προβάλλεις συνεχώς τον εαυτό σου μέσα απ’ τα social media ως προϊόν προς κατανάλωση; Μπορείς να βρεις τη δική σου άποψη και φωνή ενώ κατακλύζεσαι ολημερίς και ολονυχτίς από προπαγανδιστικές ειδήσεις και δήθεν έγκυρες πληροφορίες; Μπορείς να διαμορφώσεις έναν αληθινό εαυτό όταν αντί για έναν πραγματικό φίλο συνομιλείς με τα apps της τεχνητής νοημοσύνης και τα αντιμετωπίζεις ως σύμβουλο και "life coach"; 

>> 'Όσα δεν ξέρατε για την 'Ίντρα Κέιν
 

Η Νίνα Σιμόν ήταν μια γυναίκα που αγωνίστηκε με πάθος ενάντια στον ρατσισμό και τις κοινωνικές ανισότητες. 

Η καλλιτέχνης Σιμόν δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική Σιμόν, ούτε από την μαύρη γυναίκα που έδωσε όλη της τη ζωή για την ισότητα και την αξιοπρέπεια. Η Σιμόν ήταν από τις πρωταγωνίστριες στα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα. Ήταν δίπλα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, στον Μάλκολμ Χ και άλλους αγωνιστές και έζησε όλη την άνοδο και την πτώση αυτών των κινημάτων.  Όλα αυτά συνηγορούνται από τα τραγούδια της και από τη ζωή της. Η παράσταση μας είναι έτσι φτιαγμένη ώστε να βρούμε την ιδανική ισορροπία για να φωτιστεί εξίσου κάθε η πλευρά της. Θέλουμε οι θεατές μας να απολαύσουν τη μουσική και τα τραγούδια της, αλλά και να ακούσουμε τη φωνή της, να πλησιάσουμε την ψυχή της γυναίκας και της καλλιτέχνιδας.

Οι πιο σύγχρονες περιπτώσεις ρατσιστικής βίας, όπως η δολοφονία του George Floyd που έτυχε να δει τα φώτα τις δημοσιότητας, η γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα, οι επαναστάσεις στην Αφρική ενάντια σε κυβερνήσεις που δουλεύουν για τους αποικιοκράτες, και πολλές παρόμοιες περιπτώσεις, δείχνουν ότι ο κόσμος δεν έχει λύσει τα θέματα αυτά, είμαστε ακόμα πολύ μακριά από την δικαιοσύνη και την ισότητα. Είναι βαθιά ριζωμένα τα προβλήματα αυτά μέσα στην ανθρωπότητα. Εάν ζούσε η Σιμόν θα καταδίκαζε κατά πάσα πιθανότητα όλες τις πολιτικές και τις πρακτικές αυτές, αλλά και τις θεωρίες που υποστηρίζουν ακρότητες, και από τη μια και από την άλλη πλευρά. Εμείς στην παράσταση μας, δίνουμε ένα ακόμα βήμα στην φωνή της Σιμόν να ακουστεί με όλους τους τρόπους.