Για τον Ζιλιέν Γκοσλέν, το θέατρο δεν υπάρχει για να μας παρηγορεί αλλά για να μας εκθέτει

Τι συμβαίνει όταν το θέατρο δεν σε παρηγορεί αλλά σε προκαλεί; Στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ο Ζιλιέν Γκοσλέν φέρνει το  "Το παρελθόν" (Le Passé), μια παράσταση που ανατρέπει την έννοια της σκηνής (16-19/10). Ο Ζιλιέν Γκοσλέν είναι δημιουργός που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με το χάος, τη βία και την ανθρώπινη αδυναμία, προσεγγίζοντας το θέατρο όχι ως χώρο αισθητικής ασφάλειας, αλλά ως τόπο σύγκρουσης και μεταμόρφωσης.

Να θυμήσουμε πως ο Γκοσλέν ήταν ο πρώτος σκηνοθέτης που ανέβασε ως θεατρικό έργο στη Γαλλία τα "Στοιχειώδη σωματίδια" του Μισέλ Ουελμπέκ, στο Φεστιβάλ της Αβινιόν το 2013. Αυτή ήταν και η δημιουργία που τον έκανε γνωστό στο διεθνές κοινό, πριν καν συμπληρώσει τα 26 του χρόνια. Στην Ελλάδα, έχουμε δει τις παραστάσεις του, "2666", "Στοιχειώδη σωματίδια" και "1993", στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.

Σχολιάζοντας την εποχή που γέννησε το έργο του, ο Γκοσλέν αναφέρεται στη χυδαιότητα στον πολιτικό λόγο, στα fake news και στην ψευδαίσθηση ότι "επειδή κάτι λέγεται, γίνεται πραγματικότητα". "Το επίπεδο βλακείας στον λόγο ορισμένων ηγετών είναι πρωτοφανές", λέει. Μέσα σε αυτό το τοπίο παραπληροφόρησης και αποξένωσης, αισθάνθηκε την ανάγκη να ξαναβρεί την ουσία του θεάτρου: το σώμα, τη φωνή, τη ζωντανή παρουσία.

Χάος, χρόνος και σκηνή

Το  "Παρελθόν" (Le Passé), βασισμένο σε κείμενα του Λεονίντ Αντρέγιεφ, αποτελεί κατάδυση στο σκοτάδι και την αστάθεια. Ο Γκοσλέν συνδυάζει πέντε έργα του συγγραφέα για να δημιουργήσει μια παράσταση-ποταμό, όπου οι ιστορίες συναντιούνται υπόγεια, χωρίς γραμμική αφήγηση. Όπως λέει ο ίδιος: "Το χάος είναι η μόνη αλήθεια που αναγνωρίζω". Η γραφή του Αντρέγιεφ, ατελής και μετέωρη ανάμεσα στο νατουραλισμό και τον φουτουρισμό, του επιτρέπει να δημιουργήσει ένα θέατρο που μοιάζει με την ίδια τη ζωή: ασύνδετο, απρόβλεπτο, γεμάτο σιωπές και εκρήξεις. Στην καρδιά του έργου βρίσκεται η βία — όχι ως θεματική, αλλά ως κατάσταση: στο σώμα, στο λόγο, στη μνήμη. "Το θέατρο δεν υπάρχει για να μας παρηγορεί. Υπάρχει για να μας εκθέτει", σημειώνει.

Η παράσταση οικοδομείται με κοστούμια εποχής, ζωντανή κινηματογράφηση, χιονισμένα τοπία σαν Brueghel και σκηνές που θυμίζουν Ταρκόφσκι, δημιουργώντας έναν χώρο όπου οι ανθρώπινες σχέσεις χτίζονται και καταρρέουν όπως το ίδιο το σπίτι πάνω στη σκηνή. Η χρήση της κάμερας δεν στοχεύει στο να φέρει περισσότερη ζωή στη σκηνή, αλλά στο να παγώσει τον χρόνο, δημιουργώντας ένταση ανάμεσα στη ζωντανή πράξη και στην εικόνα της. "Η κάμερα δημιουργεί απόσταση", λέει, αλλά αυτή η μικρή διαφορά μικροδευτερολέπτων γίνεται αισθητή από το κοινό και ανοίγει νέο τρόπο αντίληψης της θεατρικής εμπειρίας.

Σώμα, λόγος και λογοτεχνία

Σήμερα, μετά το πρόσφατο δεκάωρο έργο του πάνω στη Μαργκερίτ Ντιράς, όπου "τα σώματα είναι σε απόσταση ενός μέτρου από το κοινό, εντελώς διαφορετικά", βλέπει εκείνη τη δυσκολία σαν μια αναγκαία μεταβατική φάση- ένα στάδιο άμυνας απέναντι στην ίδια την ανθρώπινη παρουσία. Η δουλειά του πάνω στη Ντιράς υπήρξε για τον ίδιο εμπειρία μεταμόρφωσης: "Η Ντιράς έγραψε πενήντα βιβλία· και είναι πενήντα διαφορετικά βιβλία που όμως είναι το ίδιο βιβλίο. Οι ίδιες ιστορίες, οι ίδιες εμμονές, οι ίδιες σιωπές".

Το δεκάωρο έργο-ποταμός, όπου η λογοτεχνία γίνεται ύλη του σώματος, ήταν για τον ίδιο "κάθε βράδυ κάτι που με κατέστρεφε ή με έκανε να κλαίω". Η Ντιράς, με τη φωνή της ανάμεσα στον έρωτα και την εξάντληση, έγινε προσωρινή σωτηρία· ένας τρόπος να ξαναβρεί τον λόγο να παραμείνει στη σκηνή. "Όταν ζεις μέσα στις λέξεις κάποιου άλλου για δύο ή τρία χρόνια", λέει, "δεν μπορείς να βγεις αλώβητος. Αλλά γι’ αυτό κάνω θέατρο: για να συγκρουστώ με κάτι πολύ μεγαλύτερο από μένα".

Διάλογοι, γενιές και θεατρικές προκλήσεις

Στη συζήτησή μας, ο Γκοσλέν αναφέρεται στον ρόλο των κλασικών συγγραφέων και υπογραμμίζει ότι η αξία τους δεν βρίσκεται στην επικαιρότητα, αλλά στη διαφορετικότητά τους και στην απόσταση που προσφέρουν. "Δεν πηγαίνουμε στο θέατρο για να αναγνωρίσουμε τη σημερινή πραγματικότητα μέσα στο Σαίξπηρ ή τον Ρακίνα. Πηγαίνουμε για να βιώσουμε κάτι ξένο, δύσκολο, το άλλο, και να αγγίξει το πνεύμα μας", εξηγεί. Αντίθετα, σύγχρονοι συγγραφείς όπως ο Ρομπέρτο Μπολάνιο και ο Μισέλ Ουελμπέκ ασχολούνται άμεσα με τη βία, την αποξένωση και την πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής.

Ο Γάλλος δημιουργός αγαπάει τον διάλογο ανάμεσα στις γενιές και μιλάει με ενθουσιασμό για τον Μάριο Μπανούσι, αυτό το υπέροχο παιδί του θεάτρου, ένα νέο ταλέντο που μας συγκλόνισε με τη διαύγεια και τη σιωπηλή του δύναμη και που ανοίγει τώρα τα φτερά του πέρα από τα σύνορα. Ευγενής, στοχαστικός και απόλυτα αφοσιωμένος στην τέχνη του, ανήκει σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία δημιουργών που δεν επιδιώκουν το θόρυβο- αλλά τη βαθιά συγκίνηση και αυτό το αντιλήφθηκε το κοινό της Αβινιόν, όπου απόλαυσε την παράσταση του, το "Mami" το περασμένο καλοκαίρι. "Είδα στην Αβινιόν πώς αντέδρασε το κοινό" λεει ο Γκοσλέν. "Κάνει ένα θέατρο που δεν έχουμε ξαναδεί, με τα δικά του όπλα. Είμαι εδώ για να βλέπω τους νέους καλλιτέχνες που προσπαθούν να κάνουν θέατρο όπως δεν το έχουμε ξαναδεί", είπε. "Όχι για να τους προστατεύσω, αλλά για να τους εκθέσω στο φως. Για να τους φέρω σε επαφή με το κοινό που δεν τους περιμένει ακόμη".

Η συνεργασία του Γκοσλέν με τον αλβανικής καταγωγής σκηνοθέτη Μάριο Μπανούσι φέρνει στο προσκήνιο διάλογο ανάμεσα σε δύο γενιές και θεατρικούς κόσμους. Μετά τη ματινέ του εργου "Το παρελθόν" (Le Passé) στη Στέγη στις 19/10, η συζήτηση των δύο δημιουργών υπόσχεται έναν ανοιχτό διάλογο για τις προκλήσεις της θεατρικής γλώσσας και της σύγχρονης παραγωγής. Η σχέση αυτή θα συνεχιστεί, καθώς την άνοιξη του 2026 τα έργα του Μπανούσι Mami και Goodbye Lindita θα παρουσιαστούν στο Οντέον - Théâtre de l’Europe, ανοίγοντας νέο δίαυλο ανάμεσα στην ελληνική και τη γαλλική σκηνή.

Η ριψοκίνδυνη πλευρά της τέχνης

Ως διευθυντής του ιστορικού θεάτρου Οντέον στο Παρίσι, ο Γκοσλέν διακρίνει σαφώς τη σχέση του με το κοινό ως σκηνοθέτης και ως διευθυντής. Ως σκηνοθέτης, δεν δουλεύει για να ευχαριστήσει ή να καθησυχάσει· κάνει αυτό που θεωρεί αναγκαίο, ακόμα κι αν είναι άβολο ή ξένο. Ως διευθυντής, όμως, επιδιώκει να ανοίξει το θέατρο σε νέο κοινό και να προσφέρει πρόσβαση σε όσους συνήθως δεν έχουν. Επιμένει στη ριψοκίνδυνη πλευρά της τέχνης: "Δεν είμαι εδώ για να προστατεύω τίποτα – ούτε το κράτος, ούτε την παράδοση, ούτε τον εαυτό μου. Θέλω το κοινό να φεύγει διαφορετικό, όχι ικανοποιημένο". Η δήλωση αυτή συνοψίζει την ηθική του ρίσκου: το θέατρο υπάρχει για να ανατρέπει βεβαιότητες.

Ραντεβού στη Στέγη

 "Το παρελθόν" (Le Passé) μοιάζει να είναι παράσταση για το παρελθόν, αλλά και μια αναμέτρηση με το παρόν - την ανάγκη να κοιτάζουμε μέσα στο σκοτάδι και να βρίσκουμε εκεί το πρόσωπο της ζωής, τις χαοτικές, βίαιες και αντιφατικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας. Η πρόθεση του Γκοσλέν είναι ξεκάθαρη: το θέατρο υπάρχει για να ανατρέπει βεβαιότητες, να φέρνει το κοινό αντιμέτωπο με το άγνωστο, να προκαλεί, να δημιουργεί αμηχανία και αναστάτωση — γιατί μόνο έτσι παραμένει ζωντανό και αναγκαίο.

Αξίζει να τον γνωρίσετε, σίγουρα έχει μεγάλο ενδιαφέρον η συζήτηση με τον Μάριο Μπανούσι, στις 19/10, αλλά και τα masterclass συγγραφής και σκηνοθεσίας, που θα πραγματοποιηθούν στις 18/10 (15.00-17.00) στη Μικρή Σκηνή της Στέγης.
Πληροφορίες εδώ.