Γιατί η θεατρική Αθήνα υποκλίνεται στον Ιβάν Βιριπάγιεφ;

Δεν είναι πρωτοεμφανιζόμενος στην Ελλάδα, μάλιστα έχουν περάσει δέκα οχτώ χρόνια απ' όταν πρωτοείδαμε έργο του εδώ, όμως ο Ρώσος συγγραφέας, Ιβάν Βιριπάγιεφ, δείχνει να αγγίζει όλο και περισσότερο τους Έλληνες δημιουργούς και τα έργα του παίζονται συνεχώς, τόσο στις σκηνές των μεγάλων ιδρυμάτων όσο και σε εναλλακτικά θέατρα. Ο Βιριπάγιεφ γεννήθηκε στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας το 1974 και μπήκε πολύ δυναμικά στο θεατρικό προσκήνιο, καθώς υπήρξε από τους στυλοβάτες του λεγόμενου Νέου Δράματος, ενός κινήματος που γεννήθηκε στην αυγή του 21ου αι. ως αντίδραση στο ασφυκτικό θεατρικό κατεστημένο της Ρωσίας, που δεν ευνοούσε τον πειραματισμό με τις νέες μορφές γραφής, σκηνοθεσίας και υποκριτικής ερμηνείας. Οι εκπρόσωποι του Νέου Δράματος ανανέωσαν τόσο τη θεματική όσο και τη φόρμα της ρωσικής δραματουργίας, καταφεύγοντας στις τεχνικές του θεάτρου ντοκουμέντο, του θεάτρου της επινόησης και του in-yer-face theatre. Ήδη το δεύτερο έργο του, "Οξυγόνο" (2001) θεωρήθηκε το "μανιφέστο" του Νέου Δράματος, γνώρισε μεγάλη επιτυχία, βραβεύτηκε και, πολύ νωρίς, παίχτηκε και εκτός των ρωσικών συνόρων. Πρόκειται, επίσης, για το έργο που τον σύστησε στην Ελλάδα το 2007, όταν η Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου το ανέβαζε στον εξώστη του Αμόρε. 

Το 2009 είδαμε στο Θέατρο Τέχνης από τον Γιάννη Λεοντάρη τη δεύτερη ελληνική παράσταση έργου του, "Γένεσις 2", όπου ο συγγραφέας μιλάει για την ελευθερία και την ύπαρξη μέσα από την παρουσία ενός εξανθρωπισμένου θεού, και ακολούθησαν οι συναρπαστικές "Ψευδαισθήσεις", ένα θεατρικό "δοκίμιο" με τη μορφή docudrama, για τις βεβαιότητες και τις αβεβαιότητες της αγάπης, σε μια εξαιρετική παράσταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου, που παίχτηκε στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων επί δύο σεζόν (2011-12 & 2012-13). Έκτοτε ακολούθησαν μερικά χρόνια "σιωπής", ώσπου η είσοδος στην τρίτη δεκαετία του 21ου αι. άρχισε να ξαναφέρνει στο προσκήνιο τη ριζοσπαστική γραφή του Βιριπάγιεφ. Έτσι, την τελευταία τριετία είδαμε κι άλλες παραστάσεις του "Γένεσις 2" (από την Καλή Βοϊκλή στο ΠΛΥΦΑ), των "Ψευδαισθήσεων" (από τη Μαρία Βαρδάκα στο Ελέρ), ενώ η Ραφίκα Σαουίς παρουσίασε σε πανελλήνια πρεμιέρα το έργο "Νέα ηθική τάξη πραγμάτων" (Μικρό Γκλόρια).

Όπως έδειξε και το "Οξυγόνο", έργο που σκιαγραφεί τα αδιέξοδα μιας γενιάς στο γύρισμα μεταξύ δύο αιώνων, εγείροντας τα μεγάλα ηθικά προβλήματα του τότε, ο Βιριπάγιεφ συλλαμβάνει στα έργα του όλη τη ρευστότητα και τα διαρκή ερωτηματικά της εποχής του, από τη μετασοβιετική συνθήκη κι έπειτα (ερωτηματικά υπαρξιακά, κοινωνικά και πολιτικά), ανιχνεύοντας τη σχέση θεάτρου και εξωτερικού κόσμου, τέχνης και πολιτικής. Το φετινό του ανέβασμα, στην εκρηκτική rave εκδοχή του Γιώργου Κουτλή (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση), (απ)έδειξε πως ένα έργο που πραγματευόταν θέματα του τότε μπορεί να αποτελέσει τη βάση για να συμπεριληφθούν ερωτήματα του σήμερα, ενώ η ελεύθερη δραματουργική του φόρμα μπόρεσε να εκφράσει τα αιτήματα της σημερινής γενιάς. Εξάλλου, όσον αφορά τη συγγραφική του ταυτότητα, ο Βιριπάγεφ καταφεύγει συχνά στην πολυφωνία, στην αφηγηματικότητα, στις αρχές του μοντάζ, αποφεύγει τη γραμμική εξέλιξη και τις αρχές του ψυχολογικού θεάτρου, εστιάζει σε ένα θέμα παρά συνθέτει μία υπόθεση• στοιχεία τα οποία καθιστούν τα έργα του ανοιχτά, εύπλαστα και ελκυστικά.

Από τα πιο πρόσφατα έργα του, το "Συνέδριο για το Ιράν" ανέβηκε μόλις σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, σε σκηνοθεσία του Χρήστου Θεοδωρίδη (η παράσταση θα επαναληφθεί στο θέατρο Πορεία, από τις 12/3). Πρόκειται για ένα ιδιαιτέρως δυναμικό δείγμα γραφής που καταφεύγει στη στατική φόρμα μιας σειράς εισηγήσεων -με πρόσχημα κάποιο συνέδριο που διοργανώνεται στη Δανία για το Ιράν-, το οποίο δονείται από το φλεγόμενο λόγο του συγγραφέα, που στοχάζεται πάνω στις αντιφάσεις, τα ερωτηματικά, τα αιτήματα και τα αδιέξοδα της ανθρώπινης ύπαρξης και της σύγχρονης πραγματικότητας. Επίσης, φέτος ξανανεβαίνει η "Νέα ηθική τάξη πραγμάτων", σε σκηνοθεσία της Ταμίλα Κουλίεβα και νέο τίτλο: "Απόρρητο (Νέα τάξη πραγμάτων)". Το έργο γράφτηκε το 2021 και βασίζεται σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2019, όπου 150 άτομα διαφορετικής ηλικίας, φύλου, εθνικότητας, ιθαγένειας και επαγγέλματος (επιστήμονες, γιατροί, ψυχολόγοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες) κλήθηκαν να απαντήσουν σε κάποιες ερωτήσεις σχετικά με την επαγγελματική και προσωπική τους ζωή. Η Ταμίλα Κουλίεβα, η οποία πρωταγωνιστεί επίσης στην παράσταση μαζί με τον Χρήστο Στέργιογλου και τη Μαριάννα Κιμούλη, αναφέρει για το έργο: "Ο διεισδυτικός λόγος του Βιριπάγιεφ και η "τόλμη" του να βάζει τον άνθρωπο να διεκδικεί, ακόμη και εν αγνοία του, σχεδόν υποσυνείδητα, την ελευθερία του, παρακινεί τη βαθύτερη ανάγκη μου να εξερευνήσω θεατρικά τις αξίες που δίνουν καύσιμο στη μηχανή αυτού του κόσμου. Στο έργο "Απόρρητο (Νέα Τάξη Πραγμάτων)", η αλήθεια, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η σεξουαλική απελευθέρωση, η κλιματική αλλαγή, η αναγνώριση νέων κοινωνικών προτύπων, ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης γίνονται τα αντικείμενα μιας συνεχόμενης σκηνικής διερεύνησης που ξεκινά από το πρώτο δευτερόλεπτο και δεν τελειώνει ποτέ. Παρά μόνο αναζητά τους τρόπους να αποδώσει με δικαιοσύνη σε κάθε πρωταγωνιστή το μερίδιο της ευθύνης του".

Η δράση μεταφέρεται στο 2028 και πρωταγωνιστούν τρεις επιστήμονες που παίρνουν μέρος σε μια κλειστή έρευνα. Με τη συμβολή της Τεχνητής Νοημοσύνης, διερευνούν φλέγοντα ερωτήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα και μέσα από τις απαντήσεις τους έρχονται αντιμέτωποι με συνεχείς εσωτερικές συγκρούσεις ανάμεσα σε όσα πιστεύουν και σε όσα αντέχουν να δηλώσουν. Στην παράσταση συμμετέχουν, επίσης, οι δημοσιογράφοι Έλλη Στάη και Παύλος Τσίμας. Η μετάφραση είναι της Βεατρίκης Ψυχάρη, τα σκηνικά του Γιώργου Γαβαλά, τα κοστούμια του Νίκου Τσουκνίδα και της Λένας Μινά, οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ, η μουσική του Dof Twogee.

ΥΓ. Ο Ιβάν Βιριπάγιεφ είναι επικηρυγμένος από το ρωσικό κράτος και τα έργα του έχουν απαγορευτεί στη ρωσική επικράτεια. Τον Μάιο του 2023 συνελήφθη στη Μόσχα με την επίσημη κατηγορία της "διάδοσης ψευδών ειδήσεων" σχετικά με τον ρωσικό στρατό και έκτοτε εγκαταστάθηκε στην Πολωνία, όπου και ζει μέχρι σήμερα, έχοντας αλλάξει και υπηκοότητα.