Ολική άμεση συλλογική επικείμενη επίγεια σωτηρία

Ο Τιμ Κράουτς, συγγραφέας και ηθοποιός/περφόρμερ, θεωρείται από τις πιο χαρακτηριστικές πειραματικές φωνές στη βρετανική σκηνή. Στα έργα του καταργεί συστηματικά τις θεατρικές συμβάσεις και αντιμετωπίζει τον θεατή ως ισότιμο συμμετέχοντα στη δημιουργία. ΄Οπως έχει δηλώσει, "το έργο δημιουργείται στο μυαλό του θεατή, δεν χρειάζεται σκηνικό ή κοστούμια". Αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει το νέο του έργο, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία του ανερχόμενου Αλέξανδρου Ραπτοτάσιου. 

Η ιστορία που εκτυλίσσεται επί σκηνής είναι φαινομενικά απλή: μια ομάδα πιστών, που βρίσκεται σε ένα είδος παράλληλου σύμπαντος, περιμένει το τέλος του κόσμου, την άφιξη μιας "μαύρης τρύπας" που θα τους οδηγήσει στη "γη της επαγγελίας". Ανάμεσα τους, θα καταφέρει να παρεισφρήσει μια μητέρα, που προσπαθεί να επαναφέρει την κόρη της, η οποία όμως έχει υιοθετήσει πλήρως τη διδασκαλία του ηγέτη της αίρεσης, αντικαθιστώντας κάθε προσωπική μνήμη με τη δική του αφήγηση. 

Ο Κράουτς —εμπνευσμένος από την εκλογή του Τραμπ— έγραψε ένα έργο που εξετάζει τη λειτουργία των αιρέσεων, τον απολυταρχισμό, την υπακοή, τη χειραγώγηση και τις δομές εξουσίας (θρησκευτικές, πολιτικές, οικογενειακές). 

Αυτό, όμως, που το καθιστά ξεχωριστό είναι η συμμετοχικότητα που απαιτεί από τους θεατές. Το κοινό εντάσσεται ενεργά στην παράσταση -ερμηνεύοντας ουσιαστικά τους πιστούς της αίρεσης-, μέσα από τη συλλογική ανάγνωση ενός εικονογραφημένου βιβλίου, το οποίο ξεδιπλώνει την ιστορία βήμα-βήμα, ενώ παράλληλα διακόπτεται από σκηνές δράσης των ηθοποιών. Με ένα απλό σύνθημα, οι θεατές καλούνται να γυρίσουν σελίδα, να διαβάσουν, να σηκωθούν κλπ.

Μάλιστα στην ελληνική παράσταση, που φιλοξενείται πολύ εύστοχα στον βιομηχανικό χώρο ΦΙΑΤ, ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος ενίσχυσε το συγγραφικό εύρημα. ΄Ήδη από την είσοδο των θεατών φρόντισε να καλλιεργήσει ένα αίσθημα περιέργειας αλλά και απομόνωσης, ενώ προσέθεσε μία εισαγωγή που εισάγει το κοινό στους βασικούς προβληματισμούς του έργου.

΄Έτσι, η στάση κάθε θεατή —η συμμόρφωση, η αντίσταση ή η αμφιθυμία— μετατρέπεται σε καταλύτη της συνολικής εμπειρίας. Αυτή η ρευστότητα είναι που τελικά καθιστά το έργο κάτι πέρα από μια θεατρική αφήγηση: μοιάζει περισσότερο με ένα κοινωνιολογικό πείραμα πάνω στην υπακοή και στους μηχανισμούς που διαμορφώνουν συμπεριφορές μέσα σε δομές εξουσίας.

Προσωπικά πάντως, βρέθηκα συνεχώς  μπροστά στο ερώτημα: αυτή η συμμετοχικότητα προσφέρει κάτι ουσιαστικό ή λειτουργεί απλώς ως εντυπωσιασμός; Από τη μια, η μορφή αυτή μπορεί εύκολα να εκληφθεί ως "πυροτέχνημα" — μια ευρηματική, αλλά τελικά προβλέψιμη συνθήκη, όπου το κοινό καλείται να υπακούσει σε εντολές, προκειμένου να φανεί πως "συμμετέχει" στη θεατρική πράξη.

Από την άλλη, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει ότι το θέμα της παράστασης —η υπακοή, η παράδοση της ατομικής βούλησης, η ισχύς της ομάδας— συνδέεται άμεσα με τη μέθοδο που επιλέγει ο Κράουτς. Η συμμετοχή του κοινού δεν είναι διακοσμητική· λειτουργεί ως πρακτικό σχόλιο πάνω στη χειραγώγηση. Αν κάτι μένει στο τέλος, είναι η αίσθηση ότι δεν παρακολούθησες απλώς μια ιστορία, αλλά συμμετείχες σε ένα μικρό πείραμα πάνω στην εξουσία και στην υπακοή. Αν αυτό έχει νόημα ή είναι υπερβολή, είναι μέρος της ίδιας της συζήτησης που επιδιώκει να ανοίξει ο Κράουτς.

΄Όσον αφορά την ιστορία αυτή καθεαυτή και τις ερμηνείες, η Πέγκυ Τρικαλιώτη προσέφερε ένα σταθερό, γήινο αντίβαρο μέσα σε έναν κόσμο παραμορφωμένων πεποιθήσεων. Ως μητέρα, έμοιαζε να φέρει το βάρος του δικού μας πραγματικού κόσμου, λειτουργώντας ως το ανθρώπινο κέντρο της ιστορίας. Αντίθετα, η Νοεμή Βασιλειάδου ως κόρη εμφανίστηκε αποκομμένη από αυτόν τον κόσμο: η παρουσία της είχε μια καθαρή, ψυχρή αποστασιοποίηση, σαν η μνήμη και η ταυτότητά της να έχουν πλέον ξαναγραφτεί. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης ερμήνευσε τον Μάιλς με έναν τρόπο απρόσωπο και διακριτικά ανησυχητικό, με μια ψυχρή ευγένεια που έκρυβε την εξουσία κάτω από την ηρεμία. Η ερμηνεία του ενίσχυσε την εικόνα ενός ηγέτη που δεν χρειάζεται να υψώσει τη φωνή· αρκεί η παρουσία, το χαμόγελο και η ηρεμία του για να επιβληθεί.