Λεωνίδας Τούμπανος©
Υπάρχουν στιγμές που το θέατρο μοιάζει να κοιτάζει πίσω, όχι από νοσταλγία, αλλά για να ξαναθυμηθεί το "παρόν". Κάπως έτσι μοιάζει η περίοδος που διανύει σήμερα το Εθνικό Θέατρο, με τη νέα καλλιτεχνική διεύθυνση της Αργυρώς Χιώτη και την Ιώ Βουλγαράκη ως αναπληρώτρια: μια συγκυρία όπου η διαδοχή δεν είναι απλώς διοικητική, αλλά βαθιά δημιουργική. Δύο καλλιτέχνιδες με διαφορετικές διαδρομές, αλλά κοινό πυρήνα σκέψης, αναλαμβάνουν να επαναπροσδιορίσουν τι σημαίνει για τις ίδιες Εθνική Σκηνή φέρνοντας ξανά τον θεατή στο κέντρο της εμπειρίας.
Από τη σκηνή στη διεύθυνση: δύο διαδρομές που συναντιούνται
Η Αργυρώ Χιώτη δεν είναι μια σκηνοθέτις που απλώς επιλέγει έργα· είναι μια δημιουργός που χτίζει κόσμους. Από τις πρώτες της παραστάσεις με τους Vasistas, έδειξε πως το θέατρο μπορεί να είναι τόπος πειραματισμού αλλά και συγκίνησης. Ο ρυθμός, η μουσικότητα του λόγου και η σκηνική λιτότητα που αφήνει χώρο στο σώμα και στη φωνή να γίνουν ποίηση συγκροτούν μια υπογραφή αναγνωρίσιμη και ανήσυχη. Η Ιώ Βουλγαράκη, από την άλλη, έρχεται από μια πιο αφηγηματική παράδοση, με ρίζες στο σύγχρονο δραματικό θέατρο, αλλά με την ίδια διάθεση αναζήτησης. Οι παραστάσεις της αναμετρώνται με τον μύθο, την ταυτότητα και τη γλώσσα, συνομιλώντας με το σήμερα χωρίς να παραδίδονται στο "επίκαιρο".
Όταν οι δύο τους συναντήθηκαν, η χημεία ήταν αναπόφευκτη. "Αυτό που με κέρδισε στην Ιώ είναι η καθαρότητά της — στη σκέψη και στην καρδιά", λέει η Χιώτη. "Η κρίση της περνά πάντα μέσα από το φίλτρο της δικαιοσύνης". Η Βουλγαράκη, με τη σειρά της, μιλά για την Αργυρώ ως έναν άνθρωπο "με ατελείωτο ψυχικό χώρο για να ακούσει τους πάντες, με ψυχραιμία και σπάνιο ένστικτο". Δύο γυναίκες με διαφορετικό ύφος, αλλά κοινή ακεραιότητα.
Το Εθνικό ως ζωντανός οργανισμός
"Θέλουμε κάθε σκηνή να έχει τη δική της ενέργεια, αλλά όλες μαζί να συνθέτουν ένα ενιαίο σώμα", λέει η Ιώ Βουλγαράκη. Είναι μια φράση που συνοψίζει το νέο όραμα για το Εθνικό Θέατρο: έναν οργανισμό σε διαρκή κίνηση, όπου η Κεντρική, η Νέα και η Πειραματική Σκηνή δεν λειτουργούν αυτόνομα, αλλά σε διάλογο. Η Χιώτη και η Βουλγαράκη βλέπουν το Εθνικό ως πεδίο ζωντανής συνάντησης και κοινής εμπειρίας. Το κοινό δεν έρχεται απλώς να παρακολουθήσει· συμμετέχει, στοχάζεται, συγκινείται. "Να σκεφτεί, να απολαύσει, να επικοινωνήσει"-αυτό είναι το μότο που επανέρχεται ξανά και ξανά στις συζητήσεις τους. Σε μια εποχή όπου το θέατρο παλεύει απέναντι στην ταχύτητα της εικόνας και τη μοναξιά της οθόνης, το Εθνικό επιχειρεί να γίνει χώρος κοινότητας. Όχι μουσείο του παρελθόντος, αλλά εργαστήριο του παρόντος.
Η Κεντρική Σκηνή παραμένει το σημείο αναφοράς του Εθνικού, αλλά με νέα πνοή. Δεν είναι πλέον ο χώρος του "κλασικού" με τη στενή έννοια, αλλά τόπος όπου το κλασικό μεταφράζεται στο σήμερα. "Η παράσταση δεν χρειάζεται να είναι συμβατική για να είναι κλασική", λέει η Αργυρώ Χιώτη. "Σημασία έχει η ουσία και η επικοινωνία με το κοινό". Έτσι, η Κεντρική Σκηνή γίνεται συνάντηση ανάμεσα στην παράδοση και τη σύγχρονη ματιά, ανάμεσα στον λόγο του τότε και στις ανησυχίες του τώρα. Η Νέα Σκηνή "Νίκος Κούρκουλος”, από την άλλη, λειτουργεί ως πεδίο τόλμης και αναζήτησης. Εκεί, οι νέες φωνές συναντούν τις νέες μορφές. "Εδώ δοκιμάζονται έργα που συνομιλούν με το παρόν, που ρισκάρουν στη φόρμα και στο περιεχόμενο", τονίζει η Ιώ Βουλγαράκη.
Στο νέο αυτό οικοδόμημα, η Πειραματική Σκηνή παραμένει ο τόπος του ρίσκου. Ως υπεύθυνους, η Χιώτη και η Βουλγαράκη επέλεξαν τον Ακύλλα Καραζήση και τη Νεφέλη Μαϊστράλη — ένα δίδυμο που συνδυάζει εμπειρία και νεανικό βλέμμα. "Θέλαμε δύο ανθρώπους από διαφορετικές γενιές, αλλά με κοινή πίστη στη συλλογική διαδικασία", εξηγεί η Βουλγαράκη.
"Με τον Ακύλλα μάς συνδέει μια βαθιά καλλιτεχνική συγγένεια", συμπληρώνει η Χιώτη. "Είναι δημιουργός που ενδιαφέρεται ουσιαστικά για ό,τι συμβαίνει στο θέατρο σήμερα. Η Νεφέλη, από την άλλη, φέρνει τη φρεσκάδα μιας νέας γενιάς δραματουργών και ηθοποιών". Έτσι, η Πειραματική παύει να είναι "σκηνή νέων δημιουργών" και γίνεται απλώς "Πειραματική" - ένας χώρος χωρίς ηλικία, όπου το κέντρο είναι η διαδικασία και όχι το αποτέλεσμα.
Με την παιδική και την εφηβική σκηνή να βρίσκονται στον κορμό του καλλιτεχνικού προγράμματος, η Αργυρώ Χιώτη και η Ιώ Βουλγαράκη θέλουν τα παιδιά να γνωρίσουν το θέατρο ως εμπειρία συμμετοχής και δημιουργίας. Σε συνεργασία με τη Μαρία Μαγκανάρη ως υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού, φέρουν τη δική τους - υψηλής αισθητικής - πρόταση πάνω στο τι σημαίνει θέατρο για νεαρές ηλικίες. Όπως σημειώνει η Χιώτη, "στόχος είναι το Εθνικό να είναι ανοιχτό όλες τις ώρες της ημέρας" — ένας ζωντανός χώρος συνάντησης, φαντασίας και ελευθερίας για θεατές κάθε ηλικίας.
Διεθνείς συνεργασίες και εξωστρέφεια
Παράλληλα, το Εθνικό Θέατρο ενισχύει τη διεθνή του παρουσία με συνεργασίες που ξεπερνούν τα σύνορα. Η σύμπραξη με το Ίδρυμα Πίνα Μπάους και η συμπαραγωγή με το Royal Court Theatre λειτουργούν ως χαρακτηριστικό παράδειγμα του νέου προσανατολισμού: ανταλλαγή, συνδημιουργία, συναντήσεις καλλιτεχνών και οργανισμών, ισότιμες συνεργασίες. Όπως σημειώνει η Αργυρώ Χιώτη, τέτοιες πρωτοβουλίες είναι "ζωντανοί διάλογοι" που τροφοδοτούν τη σκηνική έρευνα και ανανεώνουν ουσιαστικά τη σχέση του ελληνικού θεάτρου με τη διεθνή σκηνή. "Το Εθνικό δεν είναι μόνο ο τόπος των παραστάσεων, αλλά ένας χώρος όπου μπορεί να γεννηθεί σκέψη, συζήτηση και εμπειρία", υπογραμμίζει η Ιώ Βουλγαράκη.
Θέατρο της έρευνας και του συναισθήματος το Εθνικό δεν οραματίζεται ένα "προγραμματισμένο" ρεπερτόριο, αλλά μια ζωντανή συνθήκη αναζήτησης. Η Αργυρώ Χιώτη και η Ιώ Βουλγαράκη μιλούν για έναν χώρο "δοκιμής χωρίς φόβο". "Το θέατρο είναι ζωντανό μόνο όταν τολμά να αμφιβάλλει", λέει η Χιώτη. "Δεν θέλουμε να κάνουμε παραστάσεις-απαντήσεις, αλλά παραστάσεις-ερωτήσεις. Να ξαναβρούμε τη χαρά της έρευνας — και ταυτόχρονα να δούμε ωραίο, προσβάσιμο σε όλους θέατρο". Η καλλιτεχνική πολιτική αποκτά έτσι ανθρώπινη διάσταση. "Θέλουμε να ξαναφέρουμε το θέατρο κοντά στους ανθρώπους που το κάνουν και το βλέπουν", τονίζει η Χιώτη. "Να θυμηθούμε πως η τέχνη είναι πρωτίστως μια πράξη σχέσης".
Θεσμός Νέας Γενιάς
Δύο γυναίκες που διαμορφώθηκαν μέσα στην ελευθερία της ανεξάρτητης δημιουργίας καλούνται τώρα να ορίσουν το μέλλον του πιο ιστορικού θεσμού της χώρας. Και το κάνουν όχι μέσα από την "επιβολή" ενός οράματος, αλλά μέσα από συλλογική συνδιαμόρφωση. "Δεν θέλουμε ένα Εθνικό που επιβάλλεται, αλλά ένα Εθνικό που συνομιλεί", εξηγεί η Βουλγαράκη. "Το Εθνικό δεν είναι το κέντρο που φωτίζει", λέει χαρακτηριστικά η Χιώτη, "αλλά ένας κόμβος που ακτινοβολεί και υποδέχεται". Η φετινή σεζόν φιλοξενεί παραστάσεις με διαφορετικούς παλμούς — από κλασικό ρεπερτόριο έως τις πιο τολμηρές σύγχρονες φόρμες. "Δεν θέλουμε να ορίσουμε μια αισθητική γραμμή", επισημαίνουν, "αλλά να δημιουργήσουμε πολυφωνία· να ακουστούν πολλές φωνές, εμπειρίες και πραγματικότητες".
Οι άνθρωποι του θεάτρου
Πίσω από κάθε σκηνή, πίσω από κάθε φως που ανάβει, υπάρχουν οι άνθρωποι. Για τη Χιώτη και τη Βουλγαράκη, το Εθνικό δεν ορίζεται από το ρεπερτόριό του, αλλά από όσους το κρατούν ζωντανό. "Η υλοποίηση κάθε ιδέας απαιτεί τη στήριξη όλων — από τους τεχνικούς μέχρι τους ηθοποιούς", σημειώνει η Χιώτη. Η σχέση με τους εργαζόμενους στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, την ευθύτητα και τη χαρά της συνεργασίας. "Μας ενδιαφέρει το θέατρο να είναι χώρος που ανήκει σε όλους — σε όσους το κάνουν και σε όσους το βλέπουν", προσθέτει η Βουλγαράκη. Το Εθνικό επιχειρεί έτσι να ξαναφέρει στο προσκήνιο την έννοια της κοινότητας: ένα θέατρο που δεν επιβάλλεται, αλλά συνομιλεί· που δεν λειτουργεί ως ιεραρχία, αλλά ως συλλογικό σώμα.
Μια νέα σχέση με το κοινό και ένα μέλλον συλλογικό
Το πιο τολμηρό στο νέο Εθνικό ίσως δεν είναι οι επιλογές των έργων, αλλά ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το κοινό. Για τη Χιώτη και τη Βουλγαράκη, ο θεατής είναι συμμέτοχος. "Το κοινό δεν έρχεται απλώς να δει", λέει η Χιώτη, "αλλά να συμμετάσχει. Να σκεφτεί, να συγκινηθεί, να επικοινωνήσει". Η νέα προσέγγιση περνά και στα εκπαιδευτικά προγράμματα, στα εργαστήρια, στις συμπράξεις με ανεξάρτητες ομάδες. "Θέλουμε να χτίσουμε γέφυρες, όχι τείχη", τονίζει η Βουλγαράκη. "Το Εθνικό ανοίγει τις πόρτες του σε νέες φωνές — όχι για να τις εντάξει στο σύστημά του, αλλά για να ακούσει και να μάθει από αυτές". Το Εθνικό δεν απευθύνεται απλώς στο κοινό· συνομιλεί μαζί του.
Η σκέψη των δύο καλλιτεχνικών διευθυντριών δεν είναι ρομαντική· είναι βαθιά πολιτική. Σε έναν κόσμο που φθείρεται από την ταχύτητα και τον ατομικισμό, η συλλογικότητα είναι πράξη αντίστασης. "Μας ενδιαφέρει το μαζί", λέει η Χιώτη. "Όχι μόνο ως πρακτική, αλλά ως στάση ζωής. Το θέατρο είναι συλλογική τέχνη — δεν μπορεί να υπάρξει αλλιώς". Το Εθνικό Θέατρο, υπό τη νέα του διεύθυνση, επιχειρεί να επαναφέρει το "μαζί" στο κέντρο της δημιουργίας. "Το στοίχημα δεν είναι να προσφέρουμε απαντήσεις", επισημαίνει η Βουλγαράκη, "αλλά να διατηρούμε ανοιχτές τις ερωτήσεις".
Το νέο όραμά για το Εθνικό δεν χτίζεται πάνω σε υπόσχεση μεγαλείου, αλλά πάνω στην πίστη στη διαδικασία. Σε μια εποχή που ζητά βεβαιότητες, η Χιώτη και η Βουλγαράκη προτείνουν την αβεβαιότητα ως δημιουργική συνθήκη. "Το θέατρο δεν είναι προϊόν", λέει η Χιώτη. "Είναι σχέση. Δεν είναι κτίριο- είναι συνάντηση". Κι όσο υπάρχει αυτή η πίστη, τα φώτα της σκηνής δεν θα σβήσουν ποτέ.
Τι βλέπουμε στο Εθνικό Θέατρο αυτές τις γιορτές
Φέτος τις γιορτές, το Εθνικό Θέατρο ανοίγει τις σκηνές του σε μικρούς και μεγάλους και προτείνει ένα πολυσχιδές καλλιτεχνικό πρόγραμμα που κινείται γύρω από τον άξονα της Γλώσσας – όχι μόνο ως μέσο επικοινωνίας, αλλά ως ζωντανό σύμπαν σχέσεων, σωμάτων, ήχων και εικόνων. Ένα πρόγραμμα που απλώνεται σε διαφορετικούς χώρους και αισθητικές, προσκαλώντας το κοινό σε μια εμπειρία θέασης, ακρόασης και συμμετοχής.
Στην Κεντρική Σκηνή, το εμβληματικό "Kontakthof" της Pina Bausch επιστρέφει σε μια ιστορική αναβίωση, για πρώτη φορά με έναν εξ ολοκλήρου ελληνικό θίασο. Σε συνεργασία με το Pina Bausch Foundation, το έργο φωτίζει τις ανθρώπινες σχέσεις, την επιθυμία, τη μοναξιά και τη γλώσσα του σώματος μέσα από τη μοναδική χορογραφική γραφή της Bausch. Παράλληλα, στη Νέα Σκηνή "Νίκος Κούρκουλος", η διεθνής συμπαραγωγή "Cow | Deer" προσφέρει μια πρωτοποριακή εμπειρία ακρόασης, εξερευνώντας τον "πέρα από τον άνθρωπο" κόσμο μέσα από ήχο, φωνή και φαντασία.
Στην Πλαγία Σκηνή, οι "Τρεις Αδελφές" του Τσέχωφ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη, συνεχίζουν για δεύτερη χρονιά, ξεδιπλώνοντας ένα ψυχικό μωσαϊκό ανεκπλήρωτων επιθυμιών, χαμένων στιγμών και βαθιάς ανθρωπιάς. Στο Θέατρο Κάππα, η καυστική κωμωδία "Η Καρυάτιδα!" του Γιώργου Καπουτζίδη, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Μαυρογεώργη, σχολιάζει με χιούμορ και οξυδέρκεια τις διαχρονικές αντιφάσεις της ελληνικής πραγματικότητας.
Ιδιαίτερη θέση κατέχει η Πειραματική Σκηνή στο θέατρο Δίπυλον, όπου η Διαρκής Ανοιχτή Πρόβα με τίτλο "ΚΑΠΟΥΤ / Πόλεμος, ένα Vaudeville" μετατρέπει τη διαδικασία της δημιουργίας σε ανοιχτή εμπειρία για το κοινό. Παράλληλα, η παράσταση "Η Ποίηση είναι στους Δρόμους" συνομιλεί με τη σύγχρονη αστική κουλτούρα και τη γλώσσα των τοίχων, αναζητώντας φωνές έξω από τα στενά όρια της καριέρας και της κανονικότητας.
Για μικρούς και μεγάλους, το Μικρό Εθνικό παρουσιάζει τις "Περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων", μια σύγχρονη, μουσική και ποιητική γιορτή για τη μεταμόρφωση και την αναζήτηση της προσωπικής φωνής. Τέλος, οι Διεπιστημονικοί Διακαλλιτεχνικοί Διάλογοι και η τελετουργική δράση στον Προθάλαμο Δ’ 4 ανοίγουν τον χώρο του θεάτρου σε συλλογικές εμπειρίες, όπου η φωνή, το σώμα και το τελετουργικό στοιχείο γεφυρώνουν το καθημερινό με το ιερό.
Την περίοδο των γορτών οι ημέρες και οι ώρες παραστάσεων αλλάζουν. Αναλυτικές πληροφορίες για τις παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου εδώ
Περισσότερες πληροφορίες
Kontakthof
Σκηνική αναβίωση του εμβληματικού έργου της σπουδαίας χορογράφου Πίνα Μπάους με ελληνικό θίασο, το οποίο παρουσιάζεται ξανά στην Ελλάδα, 37 χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμα στο Ηρώδειο από το Tanztheater Wuppertal. Η παράσταση τελεί υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση των Josephine Ann Endicott, μέλους της αρχικής διανομής του 1978 και επί χρόνια βοηθού της Μπάους, και του Δάφνι Κόκκινου, μέλους του Tanztheater Wuppertal και επίσης βοηθού της Μπάους από το 1993, σε συνεργασία με την Anne Martin — επίσης μέλος της αρχικής διανομής — και τον Scott Jennings, διευθυντές προβών του Foundation. Στην παράσταση συμμετέχουν 23 ξεχωριστοί ερμηνευτές και ερμηνεύτριες από την Ελλάδα, από 21 έως 55 χρόνων, που επιλέχθηκαν ειδικά γι’ αυτή την παραγωγή. Το «Kontakthof» αναδεικνύει τη δύναμη, την ευαισθησία και την ανθρώπινη αλήθεια που καθιστούν το έργο της διαχρονικό και αναντικατάστατο στο παγκόσμιο χορευτικό ρεπερτόριο.
