Ακύλλας Καραζήσης: "Τα ‘Χρόνια’ της Ανί Ερνό λένε αυτά που δεν αρθρώνονται"

'Όταν συναντάς τα "Χρόνια" της Ανί Ερνό, αναπόφευκτα σκέφτεσαι και τα δικά σου, όποια κι αν είναι αυτά. Και αυτό είναι το μαγικό στη γραφή της βραβευμένης με Νόμπελ Γαλλίδας συγγραφέα που σίγουρα αξίζει μια θέση στη βιβλιοθήκη μας. Πέρα από αυτό όμως, η συνάντηση με το κείμενό της κάπου μεταξύ σκηνής και πλατείας ενεργοποιεί τα λόγια της, τη "μικρή" ιστορία της που συμπορεύεται με τη "μεγάλη" Ιστορία, με ένα μοναδικό τρόπο. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην ελληνική σκηνή το επιδραστικό έργο που χάρισε στη συγγραφέα το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2022. Ο Ακύλλας Καραζήσης και ο Νίκος Χατζόπουλος — και οι δύο σπουδαίοι ηθοποιοί και θεατράνθρωποι — σκηνοθετούν από κοινού τη θεατρική διασκευή του κειμένου που, μέσα από το χρονικό της ζωής μιας γυναίκας, γίνεται ένας πολυφωνικός καθρέφτης συλλογικής μνήμης με πολιτικό πρόσημο.

Στην παράσταση που κάνει πρεμιέρα στις 11 Δεκεμβρίου συμμετέχει μια εξαιρετική ομάδα ηθοποιών (Αγγελική Στελλάτου, Δέσποινα Κούρτη, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Κατερίνα Παπανδρέου, Διαμαντής Αδαμαντίδης) και συντελεστών (τα σκηνικά υπογράφει η Μαρία Πανουργιά και τα κοστούμια η Βασιλεία Ροζάνα).

Η συζήτησή μας με τον Ακύλλα Καραζήση ξεκίνησε από τη συνεργασία του με τον Νίκο Χατζόπουλο — πλέον μια σταθερή δημιουργική σχέση που έχει ξεπεράσει μια δεκαετία και όπως φαίνεται αντέχει στο χρόνο. "Με τον Νίκο πορευόμαστε μαζί δεκαπέντε χρόνια στο κομμάτι της σκηνοθεσίας", λέει. "Σκηνοθετούμε, παίζουμε μαζί, με έχει σκηνοθετήσει, τον έχω σκηνοθετήσει. Ξεκινήσαμε με την ιδέα ότι μπορείς να δουλεύεις συλλογικά, όχι μόνο κατά μόνας". Η τελευταία τους παράσταση που επέστρεψε το 2024 ανανεωμένη και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, το "'Όταν έκλαψε ο Νίτσε" του 'Ίρβιν Γιάλομ (θέατρο Πορεία), επιβεβαιώνει την ουσία και το βάθος της καλλιτεχνικής τους συνύπαρξης. Αυτή τη φορά τους ενώνει το έργο "Τα χρόνια" της Ανί Ερνό, μια συγγραφέα που ο ίδιος διαβάζει σταθερά. "Τα ‘Χρόνια’ ήρθαν ως πρόταση από τον Αργύρη Ξάφη σε μια περίοδο όπου υπήρχε ήδη ανανεωμένο ενδιαφέρον για το έργο της", εξηγεί. 

Η Ανί Ερνό καταφέρνει να αρθρώσει λόγια και σκέψεις — πολιτικά, προσωπικά, ταξικά — που δεν εκφράζονται εύκολα

Η κουβέντα πηγαίνει στη γραφή της Ερνό και στη σχέση της με το ‘ελληνικό σήμερα’. "Κατά τη γνώμη μου αυτό εξαρτάται από την παράσταση — όχι από το κείμενο καθεαυτό. 'Όταν διαλέγει κανείς ένα κείμενο — συνειδητά ή ασυνείδητα — συνομιλεί με κάτι που τον αφορά στο εδώ και τώρα. Το ‘ελληνικό σήμερα’ είναι ένα ευρωπαϊκό σήμερα. Η λαϊκή Γαλλία που περιγράφει η Ερνό έχει μεγάλη σχέση με τα ελληνικά μεταπολεμικά χρόνια. Τέσσερις γυναίκες και ένας μουσικός αφηγούνται μια μεγάλη ιστορία — από το ’44 μέχρι τις αρχές του 2000, την αλλαγή της χιλιετίας. Μια τεράστια διαδρομή χωρισμένη σε μικροιστορίες".

Καραζήσης και Χατζόπουλος προτιμούν κυρίως έργα με μια αφηγηματική φόρμα, την οποία μπορούν να μετατρέψουν σε θεατρική με πολλούς τρόπους: σωματικότητα, ζωντανή αφήγηση, τραγούδι. Τον ρωτώ για τις "προκλήσεις" ενός λογοτεχνικού κειμένου, όπως αυτό. "Σίγουρα δεν θέλω να είμαι θρασύς αλλά τον όρο ‘προκλήσεις’ δεν τον καταλαβαίνω. Μια παράσταση σε θέτει μπροστά σε κάτι, όπως ο συγγραφέας στέκεται μπροστά σ’ ένα λευκό χαρτί. Πρέπει κάπως εσύ να το ζωγραφίσεις, να το γεμίσεις, να το μουτζουρώσεις. Αυτό σημαίνει το να δημιουργείς μια παράσταση. Φυσικά δεν συνομιλείς με όλες τις σελίδες ενός κειμένου με τον ίδιο τρόπο, και τίποτα δεν γίνεται ερήμην των ηθοποιών".

Η παράσταση βασίζεται στη θεατρική διασκευή του Γερμανού 'Άρμιν Κέρμπερ, όπως σημειώνει ο Καραζήσης, η οποία έχει παιχτεί και στη Βέρνη της Ελβετίας. Αυτή τη διασκευή κράτησαν ως βασικό κορμό, σε μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη, εντάσσοντας παράλληλα και δύο-τρία ακόμη έργα της Ερνό. "Το θέατρο έχει πάρα πολλά μέσα πέρα από την αναπαράσταση. Σωματική, μουσική αφήγηση του κειμένου. Μας ενδιαφέρει η ζωντανή γλώσσα". 

Κάπου εκεί τον ρωτώ τι τον άγγιξε προσωπικά στο έργο της Ανί Ερνό. "Πολλά πράγματα", απαντά χωρίς δισταγμό. "Υπάρχουν σκέψεις και λόγια δύσκολο να αρθρωθούν — είτε πολιτικά, είτε προσωπικά ή ταξικά. Αυτό είναι κάτι που καταφέρνει η Ερνό. Στο έργο της έρχονται στιγμές που σκέφτεσαι ότι ‘θα μπορούσα να το έχω πει κι εγώ αυτό που γράφει’. Είναι ένα βιβλίο και μια παράσταση που δίνει μορφή σε πράγματα που είναι μέσα μου αλλά δεν αρθρώνονται".

Αναπόφευκτα, φτάνουμε στο ερώτημα της "γυναικείας γραφής". Η απάντησή του είναι ξεκάθαρη. "Για μένα δεν υπάρχει διαφορά. Οι παραστάσεις και τα κείμενα αφορούν όσους θέλουν να τους αφορούν. Την ‘Άννα Καρένινα’ θα τη διαβάσουν μόνο γυναίκες; Εγώ το λατρεύω το βιβλίο του Τολστόι. Διαβάζω με την ίδια απόλαυση την Ερνό αλλά και την Γιουρσενάρ, την Ντιράς, την τρομερή Βιρτζίνια Γουλφ κ.ά. Μου αρέσει πολύ η λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία’.

'Όσον αφορά το τι πιστεύει ότι θα πάρει ο θεατής μαζί του φεύγοντας από τα "Χρόνια", "Πολλά πράγματα. Ο θεατής… είμαι εγώ, είστε εσείς, είναι χίλιοι διαφορετικοί άνθρωποι, με τα δικά τους βιώματα, ταξικές – πολιτισμικές καταβολές. Εγώ ελπίζω σε αυτό το σταμάτημα στο χρόνο που δημιουργεί η Τέχνη. Η δική μου επιθυμία είναι ο θεατής εκείνη τη στιγμή που βιώνει την παράσταση να γίνει ένα με την ιστορία και τους ήρωές της, όπως ένα παιδί που βουτάει μέσα στη μυθοπλασία. Οι τρόποι που αφηγείται κάνεις ιστορίες ποικοίλουν. Πολλές φορές ο ναρκισσισμός ξεπερνά την ιστορία και την αφήγηση". 

Γιατί το κοινό αγαπά ακόμη το sold out "'Όταν έκλαψε ο Νίτσε";

Περισσότερο από μία δεκαετία μετά το πρώτο του ανέβασμα, το "'Όταν έκλαψε ο Νίτσε" συνεπαίρνει το κοινό, όπως απέδειξαν και τα απανωτά sold out που σημείωσε. "Είναι σίγουρα πολύ ευχάριστο για εμάς, αν και  – τελικά – δεν είναι έκπληξη. Αυτό έχει να κάνει με το ίδιο το έργο. Μιλάει για κάτι που όλοι αναγνωρίζουμε: την ανάγκη να στραφούμε προς τον εαυτό μας, σε μια ψυχαναλυτική συνθήκη.

Στην παράσταση βλέπουμε δύο ανθρώπους που αλλάζουν ουσιαστικά πάνω στη σκηνή. Μπαίνουν με έναν τρόπο και βγαίνουν με έναν άλλο. Κι αυτό θυμίζει κάπως τις ψυχαναλυτικές συνεδρίες – μόνο που εδώ, οι ρόλοι αντιστρέφονται: είναι σχεδόν ο Νίτσε που ‘αναλύει’ τον γιατρό Μπρόιερ. Το κείμενο είναι εξαιρετικά έξυπνο και βαθύ, κι αυτό νομίζω εξηγεί γιατί ακόμη και μετά από δεκατρία χρόνια συνεχίζει να συγκινεί". 

"Μη φοβάστε. Είναι θέατρο"

'Όσο για το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σίγουρα δεν δαγκώνει! Φέτος, ο Ακύλλας Καραζήσης και η Νεφέλη Μαϊστράλη (από τον Ιανουάριο) ανέλαβαν την καλλιτεχνική της διεύθυνση, με μόνιμη βάση το θέατρο Δίπυλον. Η Πειραματική είναι ένας ζωντανός οργανισμός που λειτουργεί σαν εργαστήριο θεάτρου σε πραγματικό χρόνο μέσα από το "ΚΑΠΟΥΤ / Πόλεμος, ένα Vaudeville - Διαρκής ανοιχτή πρόβα".

'Ένα σταθερό ensemble 16 ηθοποιών εναλλάσσεται επί σκηνής, "με κεντρικό άξονα το βιβλίο του Κούρτσιο Μαλαπάρτε "Καπούτ", που είναι εμβληματικό για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παράδοξο αλλά κλασικό, πάρα πολύ ενδιαφέρον βέβαια, γραμμένο τη δεκαετία του 1940. Διαβάζουμε Μαλαπάρτε, παίζουμε Μαλαπάρτε, αφηγούμαστε κομμάτια από το έργο του καθώς και άλλες παράλληλες ιστορίες ή υλικά που έχουν σχέση με τον πόλεμο. Το γενικό ερώτημα είναι το πώς μπορεί να μιλήσει το θέατρο για τη βία, για τον πόλεμο". Το "Vaudeville" που υπάρχει στον υπότιτλο μας προετοιμάζει βέβαια και για τη διακωμώδηση όλων αυτών των θεμάτων.

"Γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια στην Πειραματική. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ανοιχτή τετράωρη πρόβα στην οποία ο κόσμος μπορεί να έρθει, να μπει και να βγει όποτε θέλει, να παρακολουθήσει, να συμμετέχει με έναν τρόπο σε αυτό που γεννιέται επί τόπου. Δεν μιλάμε για ‘έτοιμο προϊόν’. Ξεφεύγει απόλυτα από τις εμπορικές απαιτήσεις. Είναι ανοιχτό, σαν να περνάς από μια εκκλησία, να μπαίνεις να ανάψεις ένα κερί και να βγαίνεις. Γιατί να μην γίνεται έτσι και με το θέατρο;".

"Γιατί να μην γίνεται έτσι και με το θέατρο;"

"'Ένα είδος θεάτρου που δουλεύει με τέτοιο τρόπο. Μπαίνεις, παρακολουθείς λίγο, ξαναβγαίνεις. Δεν λέμε να δουλεύουν όλα τα θέατρα έτσι, φυσικά. Είναι ένα πράγμα ανοιχτό που διαμορφώνεται εκείνη τη στιγμή. Μια ανοιχτή δραματουργία που δεν υποχρεώνει τον κόσμο να δει μια παράσταση 90 λεπτών. Μπορεί να καθίσει όσο θέλει. Μπορεί να μείνει όσο αντέχει, όσο τον ενδιαφέρει, από 4 λεπτά έως 4 ώρες". 
 

>> Στην παράσταση που μπορείς να μείνεις 4 λεπτά αλλά και 4 ώρες - και μάλλον θα συμβεί το δεύτερο

 

Παράλληλα στην Πειραματική Σκηνή δουλεύουν και μεμονωμένοι δημιουργοί με το ensemble. 'Έτσι κάθε μήνα μέχρι και τον Απρίλιο παρουσιάζεται στο θέατρο Δίπυλον ένα "Σκίτσο" με επίκεντρο την πηγή έμπνευσης του καλλιτεχνικού προγράμματος της σεζόν 2025-26, τη Γλώσσα. Μετά τη "Γλώσσα των μανιφέστων" της Αλεξάνδρας Καζάζου, παίζεται τώρα "Η γλώσσα των τοίχων" της Θεανώς Μεταξά.

Ακολουθούν "Η γλώσσα του πολιτισμού vs 'Άγρια γλώσσα" της Σταυρούλας Σιάμου (από 9/1), η "Μετα-Ανθρώπινη γλώσσα (AI)" της Μάρθας Μπουζιούρη (από 6/2), "Η γλώσσα της εξέγερσης" του Μιχάλη Πητίδη (από 6/3) και "Η γλώσσα της αμφισβήτησης" του Φώτη Σιώτα (από 3/4).