Μενέλαος Καραντζάς: Ο σκηνοθέτης που αφηγείται σύγχρονες ιστορίες με παγκόσμια φωνή

Από πού σε ξέρω;
Η ενασχόλησή μου με το θέατρο ξεκίνησε με σπουδές Θεατρολογίας στο ΕΚΠΑ. Στη συνέχεια, κι επειδή μέσα από τις σπουδές μου διαπίστωσα ότι η θεωρητική προσέγγιση του θεατρικού γεγονότος είναι, μεν, ενδιαφέρουσα, αλλά δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συγκριθεί με την πραγματική θεατρική δημιουργία, αποφάσισα να ασχοληθώ με το θέατρο σε πρακτικό επίπεδο, να ασκηθώ και να συμμετάσχω στην καθαυτό θεατρική πράξη. Ασχολήθηκα με τη θεατρική μετάφραση, παρακολούθησα μαθήματα θεατρικής γραφής και σκηνογραφίας-ενδυματολογίας, δούλεψα ως βοηθός σκηνοθέτη, έπαιξα κιόλας ως ηθοποιός και μάλιστα σε καλοκαιρινή περιοδεία, και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι αυτό που πραγματικά με ενθουσίαζε και με ικανοποιούσε ήταν η ανάληψη της συνολικής ευθύνης για τη δημιουργία ενός σκηνικού γεγονότος, καθώς και η εξάσκηση της τεχνικής της αφήγησης ιστοριών με τη χρήση της θεατρικής γλώσσας. Επειδή ως άνθρωπος δίνω μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση και επιθυμώ να ολοκληρώνω πρώτα την κατάρτιση πάνω ένα αντικείμενο και στη συνέχεια να το εξασκώ, επέλεξα να κάνω ένα διετές MFA (Master in Fine Arts) στη Σκηνοθεσία Θεάτρου στο Λονδίνο. Η Σχολή που σπούδασα, η East 15 Acting School, είχε συνεργασία με μία από τις πιο σημαντικές δραματικές σχολές του κόσμου, τη ГИТИС της Μόσχας, κι έτσι με τους συμφοιτητές μου από το Λονδίνο βρεθήκαμε για έναν ολόκληρο μήνα στη ρωσική πρωτεύουσα να μαθητεύουμε κοντά σε ονομαστούς Ρώσους δασκάλους και δίπλα σε εξαιρετικά ταλαντούχους σπουδαστές της υποκριτικής, ενώ παρακολουθούσαμε παραστάσεις καθημερινά. Σ’ αυτό το σημείο ξεκίνησε η επαφή μου με το ρωσικό θέατρο, που συνεχίζεται ακόμη με εργαστήρια και παραστάσεις που κάνω στη Μόσχα τα τελευταία χρόνια, προσκεκλημένος του Διεθνούς Φεστιβάλ Вдохновение (Έμπνευση). Από τα χρόνια μου στο Λονδίνο μέχρι σήμερα έχω σκηνοθετήσει πάνω από 20 παραστάσεις που παίχτηκαν για μικρότερα ή μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα στην Αθήνα, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη (όπου πήρα μέρος δύο χρονιές στο Directors Lab που οργάνωνε παλιότερα το Lincoln Center Theater) και φυσικά τη Μόσχα. Η πρώτη παράσταση που σκηνοθέτησα επαγγελματικά –και στην οποία είχα κάνει και τη δραματουργική σύνθεση του κειμένου– ήταν το "Publius Horatius", στο Λονδίνο το 2013.

Η πρώτη παράσταση που σκηνοθέτησα στην Αθήνα ήταν το "Ποιο Σώμα;" το 2016 στο θέατρο Αγγέλων Βήμα και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και η πιο πρόσφατη ήταν "Η αιμολήπτρια", το 2023, στο θέατρο Μικρό Άνεσις. Το καλοκαίρι του 2024 σκηνοθέτησα στο ανοιχτό Θέατρο της Αυλιδείας Αρτέμιδος τους ερασιτέχνες ηθοποιούς του Θεάτρου Χαλκίδας στην παράσταση "Όρνιθες", ενώ το καλοκαίρι του 2025 παρουσιάσαμε με τέσσερις νέους Ρώσους ηθοποιούς την παράσταση "Το Παλίμψηστο της Φαίδρας – ένας μύθος που ταξιδεύει μέσα στους αιώνες", που δημιουργήθηκε μέσα από ένα θεατρικό εργαστήριο διάρκειας δύο εβδομάδων στη ρωσική πρωτεύουσα. Τα έργα τα οποία προτιμώ να μεταφράζω και να σκηνοθετώ είναι τα σύγχρονα, κυρίως αγγλικά ή γραμμένα στην αγγλική γλώσσα, που αφορούν κοινωνικά θέματα και προκαλούν μέσα από τις ιστορίες τους προβληματισμό και συζητήσεις στο κοινό. Παρόλο που παρακολουθώ και εκτιμώ πολύ τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία, πιστεύω ότι η επαφή του κοινού με τα έργα που γράφονται σήμερα στο παγκόσμιο θέατρο είναι ιδιαίτερα σημαντική και ενισχύει το στοιχείο της εξωστρέφειας που για το σύγχρονο θέατρο είναι σταθερό ζητούμενο. Επιπλέον, θεωρώ ότι η σκηνοθεσία ενός έργου απ’ αυτά που χαρακτηρίζονται "κλασσικά", δηλαδή έργα από την αρχαιότητα μέχρι και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα που παρουσιάζονται κατά κόρον στη σκηνή για διάφορους λόγους, ενέχει την αγωνία της "πρότασης", της "προσέγγισης" και της "πρωτοτυπίας", στοιχεία που συχνά γίνονται παγίδες τόσο για τους δημιουργούς όσο και για το κοινό ή τους κριτικούς. Αν και ένα κλασσικό κείμενο φέρει την ιδιότητα του διαχρονικού, έχω τη γνώμη ότι τους θεατές του 2025 τους αφορούν κυρίως οι σύγχρονες ιστορίες που γράφτηκαν, σε γενικές γραμμές, μέσα στην τελευταία δεκαετία, και οι οποίες –όταν παρουσιάζονται στη σκηνή χωρίς κάποια προσπάθεια σκηνοθετικού βερμπαλισμού– αντικατοπτρίζουν, φωτίζουν και σχολιάζουν τις θεαματικές αλλαγές που συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά στον κόσμο και την κοινωνία της εποχής μας.

Πού αλλού σε βρίσκω; 
Από τότε που επέστρεψα στην Ελλάδα διδάσκω σχεδόν χωρίς διακοπή σε Δραματικές Σχολές ή Σχολές Θεάτρου τα μαθήματα της Υποκριτικής, της Δραματολογίας, της Ιστορίας Θεάτρου και φυσικά το μάθημα της Σκηνοθεσίας, το οποίο οργανώνω με βάση μία σύγχρονη και δομημένη προσέγγιση του αντικειμένου, η οποία, κατά την άποψή μου, επιτρέπει στους σπουδαστές της υποκριτικής να αποκτούν συγκεκριμένα θεωρητικά εφόδια και πρακτικά εργαλεία που θα τους φανούν χρήσιμα κάποια στιγμή στον επαγγελματικό τους βίο. Παράλληλα, μόλις παρέδωσα τη Διπλωματική μου Εργασία με την οποία ολοκληρώθηκε το Μεταπτυχιακό που έκανα πάνω στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο ΕΑΠ και περιμένω να γίνει η παρουσίασή της τον Σεπτέμβριο. Το θέμα της είναι η Επικοινωνία των Θεατρικών Παραστάσεων και νομίζω ότι τα συμπεράσματά της είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά για τη συγκεκριμένη διαδικασία που αφορά το θέατρο στην Αθήνα.

Πες μου κάτι για το θέατρο στην Ελλάδα.
Μελετώντας τη βιβλιογραφία για τη Διπλωματική μου Εργασία και βιώνοντας καθημερινά τη λεγόμενη "θεατρική πραγματικότητα" καταλήγω στο συμπέρασμα ότι το θέατρο στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από τη λέξη "πληθώρα", που σημαίνει το μεγάλο αριθμό, το πλήθος. Η πληθώρα παρατηρείται τόσο στον αριθμό των παραστάσεων όσο και στον αριθμό των θεατών, μόνο που δεν υπάρχει ισότητα ή αναλογία στην κατανομή. Κατά τα τελευταία 15 χρόνια και μετά από δύο κρίσεις, την οικονομική και την υγειονομική, νιώθω ότι οι καλλιτέχνες του θεάτρου αντιδρούμε προσπαθώντας να δηλώσουμε την παρουσία μας και να προβάλουμε το έργο μας, παράγοντας τόσο υλικό, που η διαχείρισή του καθίσταται πολύ δύσκολη, συχνά ασθμαίνοντας μέσα σε ένα χώρο που έχει πλέον αδιαμφησβήτητα τα στοιχεία της "αγοράς" και απέναντι σε ένα κοινό που έχει αλλάξει συνήθειες και προτιμήσεις. Το κοινό θέλει να πηγαίνει στο θέατρο, αλλά η πληθώρα των επιλογών του προκαλεί ζάλη και για το λόγο αυτό η θέση της επικοινωνίας και του μάρκετινγκ έχει γίνει κομβική. Επιπλέον, η χρηματοδότηση και οι συνθήκες της παραγωγής αποτελούν σταθερά προβλήματα ανθρώπων και φορέων, γιατί αυτές οι δύο παράμετροι παρουσιάζουν, επίσης, μία πληθώρα δυσκολιών και εμποδίων που μπορούν να έχουν ανασταλτική επίδραση στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Το μικρόβιο του θεάτρου σου μπήκε…
Ανέκαθεν αγαπούσα πολύ το θέατρο ως θεατής. Οι παιδικές παραστάσεις που πήγαινα με τους γονείς μου ήταν ένας κόσμος μαγικός ή μάλλον πολλοί μαγικοί κόσμοι με μεγάλες διαφορές στην ποιότητα, τις οποίες αναγνώριζα με απορία. Από τότε και για τα επόμενα χρόνια στο σχολείο ή το Πανεπιστήμιο οι κόσμοι αυτοί με προσέλκυαν και με προκαλούσαν να ανακαλύψω τα μυστικά του τρόπου κατασκευής τους, και για το λόγο αυτό με γοήτευαν οι διάδρομοι, τα καμαρίνια, οι σκάλες και οι κουΐντες, όταν είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ τα παρασκήνια κάποιου θεάτρου. Ποτέ δεν είχα  σκεφτεί την επαγγελματική ενασχόληση με το θέατρο, μέχρι που κάποια στιγμή στη ζωή μου, όταν βρέθηκα να έχω αρκετό ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή μου, αποφάσισα να αποκτήσω θεωρητικές γνώσεις για να γίνω καλύτερος θεατής και γι’ αυτό έδωσα κατατακτήριες εξετάσεις στο ΕΚΠΑ και ξεκίνησε η περιπέτεια της Θεατρολογίας, η οποία συνεχίστηκε με τα βήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Θα έλεγε κανείς ότι στη δική μου περίπτωση ο χρόνος επώασης του μικροβίου του θεάτρου ήταν μεγάλος κι έτσι η μόλυνση από το μικρόβιο κατά την παιδική ηλικία είχε ως συνέπεια την όψιμη εκδήλωση του συμπτώματος της επιθυμίας να εμπλακώ στη θεατρική πράξη αρκετά χρόνια μετά.

Πες μου κάτι για τους ανθρώπους που θαυμάζεις και σε έχουν επηρεάσει.
Θαυμάζω ανθρώπους που δημιουργούν σκηνικά γεγονότα και εικόνες που έχουν ένταση, βάθος και ενδιαφέρον και μπορούν, σε προσωπικό επίπεδο, να με κινητοποιήσουν συναισθηματικά. Θα μπορούσα να αναφέρω τον Λευτέρη Βογιατζή ως ένα τέτοιο παράδειγμα. Οι επιρροές από τους άλλους –ανθρώπους του θεάτρου, καλλιτέχνες, δημιουργούς γενικότερα– δεν έχουν να κάνουν τόσο με το αποτέλεσμα, όσο με τη διαδικασία: με ενδιαφέρει ο τρόπος που εργάζεται ένας ή μία σκηνοθέτης κατά τη διάρκεια της δημιουργίας μίας παράστασης και συχνά δοκιμάζω αν οι μέθοδοι, οι τρόποι και οι τεχνικές που παρακολουθώ ή διαβάζω μπορούν να συνδυαστούν με το δικό μου τρόπο δουλειάς, επηρεάζοντας, έτσι, κυρίως τη διαδικασία. Πιστεύω ότι οι επιρροές στο αποτέλεσμα φαίνονται πολύ αργότερα, όταν συμβαίνει κάτι σε μία πρόβα ή μία παράσταση και αναδύεται μία παλιά μνήμη που ασυναίσθητα εισχώρησε σε μία εικόνα που δημιουργείται ή έχει ήδη διαμορφωθεί. Είμαστε οι εμπειρίες μας, τα βιώματά μας και οι μνήμες μας κι αυτό το γεγονός δεν μπορεί να μην επηρεάζει τη δουλειά μας, που έχει άμεση σχέση με την προσωπική έκφραση.

Τα καλλιτεχνικά σχέδια για τον ερχόμενο χειμώνα
Για την περίοδο 2025-26 ετοιμάζω δύο νέες θεατρικές παραστάσεις με έργα που έχω μεταφράσει και πρόκειται να σκηνοθετήσω. Πρόκειται για δύο σύγχρονα έργα, ένα αγγλικό και ένα αμερικανικό, εντελώς διαφορετικά στο ύφος και τη δομή, οι τίτλοι των οποίων συνδυαζόμενοι μεταξύ τους αποτελούν μία οιονεί θεματική ενότητα που περιλαμβάνει δύο βασικότατες κοινωνικές διαδικασίες: "ΔΟΥΛΕΙΑ" και "Αναπαραγωγή". Και τα δύο έργα πρωτοανέβηκαν το 2023 στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, αντίστοιχα, και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η "ΔΟΥΛΕΙΑ" του Max Wolf Friedlich, είναι ένα σκηνικό θρίλερ, που αφορά την επίσκεψη μίας νέας γυναίκας σε έναν ψυχοθεραπευτή με σκοπό να κριθεί κατάλληλη για να επιστρέψει στην εργασία της, και που πραγματεύεται τα θέματα της εμμονής στη χρήση του διαδικτύου, καθώς και τις συνέπειες του να γίνεσαι viral. Στην "Αναπαραγωγή" του Barry McStay, παρουσιάζεται η ιστορία ενός γκέι ζευγαριού που προσπαθεί να υιοθετήσει ένα παιδί στο Λονδίνο καθώς και οι παράμετροι που επηρεάζουν αποφασιστικά και δραματικά μια τέτοια διαδικασία. Οι συγγραφείς και των δύο έργων είναι νέοι, γύρω στα 30, ενώ και τα δύο έργα, που επαναλήφθηκαν για δεύτερη φορά μέσα στο 2024, μετά τη μεγάλη επιτυχία του πρώτου ανεβάσματος, είναι γραμμένα σε υψηλού επιπέδου θεατρική γλώσσα, με χαρακτήρες που έχουν εξαιρετικό βάθος και με απρόβλεπτες ανατροπές μέχρι κυριολεκτικά την τελευταία σελίδα του κειμένου τους. Και τα δύο έργα θα παρουσιαστούν στο Studio Μαυρομιχάλη, το γνωστό φιλόξενο θέατρο των Εξαρχείων, που είναι πυρήνας πολιτισμού και δημιουργίας στο κέντρο της Αθήνας, τις ημέρες Δευτέρα και Τρίτη, από τις 6 Οκτωβρίου. Την περίοδο αυτή οριστικοποιείται το τελικό πρόγραμμα και θα ανακοινωθεί μαζί με τους συντελεστές των παραστάσεων.

Ποια είναι η μεγαλύτερη σου αγωνία για τις παραστάσεις;
Η μεγαλύτερη αγωνία μου προκύπτει από τα στοιχεία εκείνα που και ο ίδιος αναζητώ σε μία θεατρική παράσταση: να είναι κατανοητή η ιστορία ή τουλάχιστον να αναγνωρίζεται ή να μπορεί να συντεθεί μία καθαρή αφηγηματική γραμμή, καθώς και το να έχουν τη δύναμη τα στοιχεία της παράστασης να δονήσουν το συναίσθημα των θεατών. Επειδή μου αρέσει να δουλεύω με καινούρια κείμενα για τα οποία εκτιμώ τα ειδικά χαρακτηριστικά της θεατρικής γραφής τους, με ενδιαφέρει να αναγνωρίσει το κοινό την ποιότητα του κειμένου μέσα από την παράσταση και να σκεφτεί, να προβληματιστεί ή και να αντιδράσει στις ιδέες και τα θέματά του έργου που παρακολουθεί.

Η φιλοσοφία σου είναι…
Δεν ξέρω αν μπορώ να μιλήσω για συγκεκριμένη φιλοσοφία… Αυτό που θα έλεγα είναι ότι σίγουρα υπάρχουν κάποιες ιδέες και αρχές που έχω υιοθετήσει για να καθορίζουν τις σκέψεις και τις συμπεριφορές μου στην προσωπική και επαγγελματική ζωή, όπως ο σεβασμός στις σχέσεις με τους άλλους και η αποδοχή τους, η ευθύτητα και η ειλικρίνεια, η αναζήτηση σκοπού και νοήματος, καθώς η επιδίωξη της αυτογνωσίας.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της τέχνης;
Θεωρώ τη λογοκρισία και ειδικά την αυτολογοκρισία ως τον μεγαλύτερο εχθρό της τέχνης. Η ελεύθερη προσωπική έκφραση είναι απαραίτητο στοιχείο για τη δημιουργία οποιουδήποτε καλλιτεχνικού έργου και φυσικά για τη δημιουργία μίας θεατρικής παράστασης.

Σε κοινωνικό επίπεδο τι σε τρομάζει;
Με τρομάζει η έλλειψη κοινωνικής αλληλεγγύης, δηλαδή το γεγονός ότι δεν μπορούμε να δεχτούμε δύο πράγματα: ότι ζούμε μαζί με άλλους ανθρώπους σχεδόν σε κάθε στιγμή της ημέρας μας και ότι οι προσωπικές μας επιθυμίες δεν μπορούν να προηγούνται έναντι του συνόλου. Μία καθημερινή εικόνα που αποτελεί για μένα το απόλυτο παράδειγμα της έλλειψης κοινωνικής αλληλεγγύης είναι ένα μηχανάκι που κινείται πάνω στο πεζοδρόμιο ανάμεσα στους πεζούς –και ο οδηγός κορνάρει κιόλας. Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο για ελληνικό φαινόμενο, χωρίς αυτό να αποτελεί δικαιολογία ή άλλοθι.

Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι αυτό τι θα ήταν;
Αν μιλάμε για το χώρο του θεάτρου, θα άλλαζα τις συνθήκες χρηματοδότησης και παραγωγής. Επειδή το θέατρο είναι μία μορφή τέχνης που απαιτεί τη συνεργασία ανθρώπων και η συνεργασία προϋποθέτει την αμοιβή των ανθρώπων για την εργασία τους, είναι σαφές ότι για να δημιουργηθεί μία θεατρική παράσταση απαιτούνται οικονομικοί πόροι. Μια σημαντική αλλαγή για μένα θα ήταν η θεμελίωση της αντίληψης ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται επαγγελματίες που είναι εξειδικευμένοι στην ανεύρεση πόρων, ένα επάγγελμα που έχει ιδιαίτερη υπόληψη στο εξωτερικό, έτσι ώστε να στηρίζεται η θεατρική δημιουργία. Προφανώς το θέατρο ως μορφή τέχνης θα συνεχίσει να υπάρχει ανεξάρτητα από τις συνθήκες παραγωγής, πιστεύω, όμως, ότι είναι καιρός να εκμεταλλευτεί τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη σύνδεση του μάνατζμεντ και του μάρκετινγκ με την τέχνη και την οικονομία.

Πες μου κάτι off the record
"Здоровые люди в театре не работают" ("Υγιείς άνθρωποι δεν δουλεύουν στο θέατρο"). Αυτό είναι το μήνυμα που έγραψαν στο τι-σερτ που μου χάρισαν οι Ρώσοι ηθοποιοί που έλαβαν μέρος στο εργαστήριο και την παράσταση για το μύθο της Φαίδρας πριν από λίγες μέρες στη Μόσχα, και αποτελεί μια χιουμοριστική αλλά βαθιά φιλοσοφημένη άποψη δική τους, αλλά πλέον και δική μου, για το θέατρο και τους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτό.