© Andrea Macchia
Ένα αιματοβαμμένο όνειρο γίνεται το σημείο καμπής στην ήσυχη ζωή της ΓιόνγκΧιε, πρωταγωνίστριας του συγκλονιστικού μυθιστορήματος "Η Χορτοφάγος” της Χαν Κανγκ. Όταν αποφασίζει, σχεδόν βουβά, να εγκαταλείψει το κρέας και μαζί του όλο το οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο που την κρατά εγκλωβισμένη, ξεκινά μια αργή, επώδυνη αλλά και βαθιά υπαρξιακή μεταμόρφωση. Μια μεταμόρφωση που την απομακρύνει από τον κόσμο των ανθρώπων και την οδηγεί προς το φυτικό βασίλειο, ως πράξη άρνησης της βίας και της κυριαρχίας.
Αυτό το έργο-κραυγή σιωπής, το οποίο μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες και απέσπασε το Man Booker International Prize το 2016, ζωντανεύει μέσα από τη σκηνοθετική ματιά της Ντάρια Ντεφλοριάν, μιας από τις πιο ιδιαίτερες και ποιητικές φωνές του ευρωπαϊκού θεάτρου. Η Ιταλίδα δημιουργός, που φτάνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την παράσταση, προσεγγίζει το υλικό της Γκανγκ με τρυφερότητα αλλά και ακριβή θεατρική χειρονομία. Σε ένα σκηνικό παγερό και οικείο συνάμα, σε ένα "σπίτι χωρίς στοργή", όπως η ίδια το περιγράφει, υφαίνει ένα ατμοσφαιρικό, απογυμνωμένο σύμπαν όπου η βία δεν εκρήγνυται, αλλά αιωρείται σαν δηλητηριώδης αύρα. Η σκηνοθέτρια μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις της για τη θεατρική μεταφορά του μυθιστορήματος, την παρουσία της στην Ελλάδα στην Πειραιώς 260 (13-15/7), την καλλιτεχνική της διαδρομή, αλλά και την πίστη της ότι το θέατρο παραμένει ένας απαραίτητος τόπος συνάντησης, αναστοχασμού και, πάνω απ’ όλα, επιβίωσης.
Τι σας προσέλκυσε προσωπικά στην ιστορία της "Χορτοφάγου" και σας ώθησε να την διασκευάσετε για το θέατρο;
Από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, με συγκλόνισε ο τρόπος με τον οποίο η Χαν Κανγκ προσεγγίζει το ζήτημα της βίας στις διαπροσωπικές σχέσεις- και πώς είμαστε όλοι μπλεγμένοι μέσα της. Στην ομιλία της για το Νόμπελ, μιλώντας για αυτή ακριβώς την ιστορία, ρωτά: "Είναι δυνατόν οι άνθρωποι να είναι εντελώς αθώοι; Σε ποιο βαθμό μπορούμε να ξεφύγουμε από τη βία;". Μου φάνηκε σημαντικό να φέρουμε αυτά τα ερωτήματα στη σκηνή. Και η δομή του μυθιστορήματος φαινόταν από την αρχή κατάλληλη για διασκευή: αποτελείται από τρεις μαρτυρίες των ανθρώπων που βρίσκονται πιο κοντά στην πρωταγωνίστρια-τον σύζυγό της (Γκαμπριέλε Πορτογκέζε), τον γαμπρό της (Πάολο Μούσιο) και την αδελφή της, την οποία υποδύομαι εγώ.
Πώς καταφέρατε να αποδώσετε σκηνικά την ένταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τα ονειρικά στοιχεία του μυθιστορήματος;
Η εύρεση του κατάλληλου χώρου για την τοποθέτηση της ιστορίας βοήθησε πολύ. Φαντάστηκα ένα σπίτι εγκαταλελειμμένο από κάθε στοργή, μια τυπική συγκατοίκηση, έναν χώρο που πάντα φανταζόμουν σε έναν ψηλό όροφο μιας ανώνυμης πολυκατοικίας. Κλειστές πόρτες, μισάνοιχτες. Ένα σπίτι όπου ο πιο παρηγορητικός χώρος είναι το μπάνιο-ο μόνος πραγματικά "κατοικημένος" χώρος της παράστασης, εκεί όπου τα όνειρα και οι εξομολογήσεις γίνονται τελικά δυνατά. Ο ήχος και ο φωτισμός ήταν εξίσου σημαντικοί για την εναλλαγή της καθημερινότητας με την αποξένωση. Και τέλος- πέρα από την ίδια τη διασκευή- ήταν καθοριστικές οι μακρές πρόβες με τους ηθοποιούς, με τους οποίους συν δημιουργήσαμε το έργο.
Πώς αισθάνεστε που παρουσιάζετε αυτό το έργο για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μετά την περιοδεία του σε μεγάλα ευρωπαϊκά θέατρα;
Είμαστε πολύ χαρούμενοι- και περίεργοι - που βρισκόμαστε στην Αθήνα για πρώτη φορά με αυτή την παράσταση. Πρόσφατα βρεθήκαμε στη Νότια Κορέα και τον Οκτώβριο θα είμαστε στη Μαδρίτη. Αυτό που έχουμε παρατηρήσει μέχρι στιγμής είναι ότι η ιστορία της ΓιόνγκΧιε έχει κάτι το οικουμενικό· αγγίζει διαφορετικά μέρη και γενιές θεατών. Ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι το ίδιο θα συμβεί και εδώ!
Η μεταμόρφωση της Γεονγκ-χε σε φυτό/δέντρο λειτουργεί αλληγορικά. Ποιο μήνυμα μεταφέρει για τη σύγχρονη κοινωνία και την ανθρώπινη φύση;
Η διαίσθηση της Χαν Κανγκ να φανταστεί ένα τέτοιο "άλμα είδους" στην πρωταγωνίστρια είναι ένα από τα στοιχεία που με έκαναν να ερωτευτώ το μυθιστόρημα. Υπάρχει κάτι απλό και βαθιά ανθρώπινο στην ανάγκη να πάψει κανείς να είναι σάρκα, σαρκικός, σαρκοφάγος και ταυτόχρονα, ένα μυστήριο και μια απόσταση στον φυτικό κόσμο από την ανθρώπινη οπτική. Η Γεονγκ-χε (την οποία υποδύεται στη σκηνή η Μόνικα Πιζέντου) στο τέλος επιθυμεί μόνο νερό - και η προσπάθειά της να σωθεί αρνούμενη τη βία την φέρνει όλο και πιο κοντά στον θάνατο. Θα παραθέσω μια φράση της συγγραφέα: "Η άρνηση της βίας μέσω της άρνησης της ζωής και του κόσμου δεν είναι εφικτή. Εξάλλου, εμείς οι άνθρωποι δεν μπορούμε να γίνουμε φυτά. Και τότε, πώς συνεχίζουμε;".
Ποιοι τομείς της διεθνούς θεατρικής σκηνής έχουν επηρεάσει τη δουλειά σας και πώς τους ενσωματώνετε στην καλλιτεχνική σας προσέγγισή;
Ήμουν-και παραμένω- μια περίεργη, παθιασμένη θεατής. Σίγουρα, όταν ήμουν νεότερη, ήταν η Πίνα Μπάους που με έκανε πραγματικά να επιλέξω αυτό το μονοπάτι. Αγαπώ τη δραματουργία του σώματος, της παρουσίας στη σκηνή, αλλά έχω επίσης επηρεαστεί βαθιά από την ποιητική γλώσσα- από τον Μπέκετ μέχρι τον Πίντερ. Δεν τους έχω ανεβάσει ποτέ όμως· αγαπώ τα μυθιστορήματα, διαβάζω πολύ ποίηση. Το θέατρο με αγγίζει από έξω προς τα μέσα. Επίσης, η εικαστική τέχνη υπήρξε σημαντική επιρροή- η Σοφί Καλ, για παράδειγμα, είχε μεγάλη επίδραση πάνω μου, όπως και ο ζωγράφος Λούσιαν Φρόιντ. Με ελκύει μια κάπως αφύσικη εικαστική αισθητική, όπου οι εσωτερικές σκιές διαμορφώνουν αυτό που βλέπουμε.
Πόσο δύσκολο ή λυτρωτικό ήταν για εσάς να υποδυθείτε έναν χαρακτήρα που βιώνει τόσο έντονη βία και απόρριψη;
Ήταν και δύσκολο και λυτρωτικό. Όπως είπα και πριν, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η βία στο μυθιστόρημα ήταν η κύρια ώθηση για να το ανεβάσω στη σκηνή. Συχνά αναρωτηθήκαμε τι πρέπει να δείξουμε- πώς να μην "πλαστογραφήσουμε" τη βία, αλλά να την αφήσουμε να αιωρείται στον χώρο, σαν δηλητηριώδης αέρας. Ήταν λυτρωτικό να περνάμε ξανά και ξανά μέσα από σκληρές στιγμές, διατηρώντας πάντοτε ένα είδος "πάθους απόστασης" που είναι απαραίτητο όταν θίγεις τέτοια θέματα. Γελάσαμε επίσης πολύ, και διασκεδάσαμε αντιμετωπίζοντας μέσα από τη δουλειά και τα δικά μας προβλήματα.
Πώς βλέπετε τον ρόλο του θεάτρου σήμερα, σε σχέση με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα όπως η βία, η εξουσία και η αντίσταση, μέσα από έργα όπως η "Χορτοφάγος";
Το θέατρο- αυτή η πράξη παρουσίας μεταξύ σωμάτων επί σκηνής και σωμάτων στο κοινό - μου φαίνεται όλο και περισσότερο ένας απαραίτητος χώρος για να αντιμετωπίζουμε και να συλλογιζόμαστε τα πιο επείγοντα ζητήματα της κοινωνίας μας. Επιστρέφω ξανά στη λατρεμένη Χαν Κανγκ: "Το να γράφεις είναι να αντιστέκεσαι σε κάθε πράξη που καταστρέφει τη ζωή." Στη δική μου εμπειρία, αντικαθιστώ το "να γράφεις" με το "να ανεβαίνεις στη σκηνή". Το να ανεβαίνεις στη σκηνή είναι να αντιστέκεσαι σε κάθε πράξη που καταστρέφει τη ζωή. Και σήμερα, είναι πολλές. Υπάρχει πραγματική ανάγκη για σύνδεση, στοργή, αλληλεγγύη - για να αντιστραφεί το κύμα της βίας που χτυπά καθημερινά τις ζωές τόσων πολλών έμβιων όντων.
