Ειρήνη Κανελλοπούλου: "Ήταν συγκινητική η γενναιοδωρία των συγγενών θυμάτων και των επιζώντων από τα Τέμπη"

Είναι πολύ σπουδαίο και ιδιαιτέρως συγκινητικό να νιώθεις ότι σου δείχνουν εμπιστοσύνη να πεις την ιστορία τους μία ομάδα ανθρώπων που είτε επέζησαν από ένα τραγικό γεγονός είτε έχασαν τα δικά τους αγαπημένα πρόσωπα. Αυτό βίωσε η σκηνοθέτρια Ειρήνη Κανελλοπούλου και η ομάδα νέων καλλιτεχνών που βρίσκεται στο πλευρό της, όταν προσέγγισαν τους συγγενείς των θυμάτων αλλά και τους επιζώντες του τραγικού δυστυχήματος στα Τέμπη. Η γενναιοδωρία τους, όπως μας είπε η δημιουργός και συγγραφέας του κειμένου από κοινού με την Κέλλυ Παπαδοπούλου, ήταν η αρχή για να ανέβει η παράσταση "'Ήταν η κακιά η (X)ώρα" στο θέατρο 104 (συνεχίζεται για λίγες ακόμα παραστάσεις). 

Η πρώτη παράσταση για τα Τέμπη, η οποία ανήκει στο είδος του θεάτρου ντοκιμαντέρ, βασίζεται σε πραγματικές μαρτυρίες, ιστορίες και σκέψεις για όσα άφησε πίσω της η τραγωδία. Παρακάτω όλα όσα μοιράστηκε μαζί μας η Ειρήνη Κανελλοπούλου για τη δημιουργία της παράστασης που έχει αγκαλιάσει ο κόσμος, η οποία εστιάζει στη διαχείριση της απώλειας και στην αγωνία που νιώθει η νέα γενιά μιας χώρας όπου οι χρόνιες παθογένειες αποδεικνύονται ζημιογόνες για την ανθρώπινη ζωή. 

Η δημιουργία της παράστασης "'Ήταν η κακιά η (X)ώρα"

"Η οργή που ένιωθα ακούγοντας τις δηλώσεις των πολιτικών σχετικά με το έγκλημα ήταν που με ώθησε στη δημιουργία της. Ατάκες όπως "αν λέγαμε ότι τα τρένα δεν λειτουργούν σωστά, δεν θα έμπαινε κανείς και δεν θα κόβαμε εισιτήρια", "δεν πέφτει η κυβέρνηση για ένα κωλοτρένο", "αν ρωτήσουμε 100 άτομα, πόσοι πιστεύετε ότι ενδιαφέρονται για τα Τέμπη;" κλ.π., εκτός από το ότι φανέρωναν άρνηση ανάληψης κάθε ευθύνης παρά μόνο πρόθεση συγκάλυψης όπως και γίνεται από την πολιτική σκηνή της χώρας μέχρι και σήμερα, με έκαναν να νιώθω αηδία. Και μετά σκεφτόμουν πως αν εγώ που δεν είχα κανέναν δικό μου στο τρένο νιώθω έτσι παρακολουθώντας τες, πώς θα ένιωθαν εκείνοι που έχασαν τους ανθρώπους τους. Μοιράστηκα αυτές τις σκέψεις με τον Νίκο Τσιαμασιώτη (υπεύθυνο διεξαγωγής της έρευνας) και έτσι ξεκινήσαμε τις συναντήσεις με ανθρώπους που είτε επέζησαν από τη σύγκρουση είτε έχασαν συγγενείς τους εκεί, σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τα πρόσωπα πίσω από τα ονόματα και τους αριθμούς".

Οι οικογένειες των θυμάτων και οι επιζώντες

"Προσπαθήσαμε η έρευνα να είναι όσο γίνεται πολύπλευρη και συνεπώς επιλέξαμε να μιλήσουμε με γονείς, παιδιά, συγγενείς, συντρόφους θυμάτων και επιζώντες. Οι ερωτήσεις ήταν επικεντρωμένες στη σχέση τους με τα θύματα, τη ζωή τους πριν, το πώς βιώνουν την καθημερινότητα πλέον αλλά και το ποια ήταν τα άτομα που έφυγαν συγκεκριμένα. Το υλικό που συλλέχθηκε ήταν μεγάλο γιατί οι συζητήσεις ήταν επίσης μεγάλες σε διάρκεια. Επιλέξαμε συνειδητά να δοθεί χώρος και χρόνος ακόμα και για ανάκληση στοιχείων που μπορεί να μην ήταν από μόνα τους αξιοποιήσιμα σκηνικά αλλά βοηθούν στην πλαισίωση μιας γενικότερης εικόνας και για τον συγγενή ή επιζώντα αλλά και για τα θύματα. 'Έπειτα από αυτό υλικό, συνθέσαμε με την Κέλλυ Παπαδοπούλου ένα κείμενο το οποίο περιελάμβανε τα πιο σημαντικά σημεία, κατά την προσωπική μας άποψη πάντα. 'Όλοι και όλες εμπιστεύτηκαν κατευθείαν τη διαδικασία μοιράζοντας ιστορίες και σκέψεις μαζί μας πολύ προσωπικές, το οποίο ήταν ιδιαίτερα συγκινητικό καθώς δεν μας ήξεραν και αυτή η γενναιοδωρία έκανε την επιθυμία μας να επικοινωνήσουμε αυτές τις ιστορίες με εντιμότητα και ευθύνη, ακόμα μεγαλύτερη".

"Η σκέψη που ερχόταν συνεχώς στο μυαλό μου κατά τη διάρκεια των συναντήσεων με τους συγγενείς των θυμάτων και τους επιζώντες ήταν η απώλεια και πόσο βίαια αυτή τους επιβλήθηκε".

"Η σκέψη που ερχόταν συνεχώς στο μυαλό μου κατά τη διάρκεια των συναντήσεων με τους συγγενείς των θυμάτων και τους επιζώντες ήταν η απώλεια και πόσο βίαια αυτή τους επιβλήθηκε. Μέσα σε ένα βράδυ, έχασαν τους αγαπημένους τους χωρίς να γνωρίζουν την ύπαρξη έστω του ελάχιστου κινδύνου, χωρίς να  προλάβουν να τους αποχαιρετήσουν και σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς καν να παραλάβουν τα σώματα ολόκληρα. Υπήρχαν οικογένειες που έκαναν κηδείες με φέρετρα στα οποία υπήρχαν όσα οστά βρέθηκαν σε αυτή την πρόχειρη διαδικασία ταυτοποίησης και σακούλες έτσι τοποθετημένες ώστε να προσομοιάζουν με ανθρώπινο σώμα, επειδή το κανονικό σώμα είχε καεί πλήρως. Να κοιμάσαι θεωρώντας ότι το παιδί, ο γονέας, ο/η σύντροφος, ο αδερφός ή η αδερφή σου, ο/η φίλος/η σου απλώς ταξιδεύει με το τρένο και να ξυπνάς και να σου λένε "Ξέρετε, δεν θα τον/την ξαναδείτε αλλά συνεχίστε τη ζωή σας – δεν ξέρουμε πώς – αλλά βρείτε έναν τρόπο να το κάνετε. Ορίστε η σακούλα σας, καλή συνέχεια". Μέχρι και σήμερα, μου φαίνεται το ίδιο σκληρό, φρικτό και απάνθρωπο".

"Αν είναι μόλις τελειώνει μια παράσταση να αρκούμαστε στο ότι θρηνήσαμε ή οργιστήκαμε για μια ώρα,  άρα κάναμε το καθήκον μας σαν πολίτες, τότε το θέατρο ούτε λειτουργεί ούτε θα έπρεπε να λειτουργεί έτσι". 

Η ομάδα

"Η αλήθεια είναι πως δεν το αντιμετώπισα ως νωπό τραύμα γιατί αυτό θα με γέμιζε με φόβο και αν στεκόμουν εκεί, θα πίεζα την ανάγκη μου να συμβάλλω με τα μέσα που διαθέτω στο να μην ξεχαστεί το έγκλημα. Μια παράσταση αποτελείται από μια ομάδα συντελεστών όπου ευθύνεται για τη διαχείριση των καλλιτεχνικών δυσκολιών, κάθε μέλος από το δικό του πόστο. Είχα την τύχη αυτή η ομάδα να απαρτίζεται από πλάσματα που μπήκαν σε αυτό με πολλή θέληση και εμπιστοσύνη και ήταν εκεί σε όλα τα αδιέξοδα είτε αφορούσαν τον τομέα τους είτε άλλα που φάνταζαν ανυπέρβλητα στο κεφάλι μου και χάρις σε εκείνους ήταν ανυπέρβλητα μόνο εκεί. Η βασική όμως πρόκληση – που δεν ήταν καλλιτεχνική – ήταν η εγρήγορση στην οποία έπρεπε να βρισκόμαστε σε σχέση με τις εξελίξεις στην υπόθεση και ένα τοπίο που άλλαζε διαρκώς με ραγδαίους ρυθμούς επηρεάζοντας εμάς, το κείμενο, το στόχο της παράστασης και την κοινωνία ολόκληρη".

Οι ηθοποιοί Θαλασσινή Βοσταντζόγλου, Αιμιλία Κεφαλά, Περικλής Σιούντας, Ειρήνη Χαιρετάκη ερμηνεύουν επί σκηνής, ενώ ακούγονται οι φωνές των Θεοδώρας Τζήμου και Θανάση Ζερίτη. Τα σκηνικά υπογράφει η 'Έλλη Σπένδου, την κίνηση ο Πάνος Τοψίδης, τους φωτισμούς ο Τάσος Παλαιορούτας και τη μουσική η Billie Kark. 

Βγαίνοντας από την αίθουσα

"Θα ήθελα το κάθε άτομο να κρατήσει αυτό που έχει ανάγκη περισσότερο τη χρονική περίοδο που βλέπει την παράσταση. Αν επέλεγα όμως μόνο ένα για κάθε θεατή, θα ήταν αυτό στο οποίο επικεντρωθήκαμε και μέσα από το κείμενο, ότι οι άνθρωποι που έφυγαν δεν ήταν απλώς αριθμοί. Είχαν οικογένειες, όνειρα, προβλήματα όπως όλοι και όλες μας. Δεν ήταν άκυρα ονόματα σε μακρινές ή κοντινές περιοχές από τη δίκη μας που για κάποιο λόγο βρέθηκαν σε εκείνο το δρομολόγιο και αυτός ο λόγος τους διαφοροποιεί από εμάς. 'Όσο επώδυνη κι αν είναι αυτή η συνειδητοποίηση, ναι θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς και η μόνη διαφοροποίηση μας με τους επιβάτες του intercity 62 ήταν ότι στις 28/2/2023 εμείς ήμασταν παραπάνω τυχεροί. Τίποτα άλλο. Και για αυτό, η αποκάλυψη της αλήθειας και η απόδοση ευθυνών αφορά τον καθένα και την καθεμία μας ξεχωριστά".

Το θέατρο ως χώρος πένθους, μνήμης και συλλογικής επεξεργασίας τραύματος

"Αν ως συλλογική επεξεργασία τραύματος θεωρήσουμε την αφύπνιση σε σχέση με τη ζωή, τις επιλογές, τη θέση μας απέναντι στα πράγματα και  το πένθος και τη μνήμη ως κάποια από τα μέσα επίτευξης αυτής της αφύπνισης, θα ήθελα το θέατρο να είναι ένας τέτοιος χώρος. 'Όμως, αν είναι μόλις τελειώνει μια παράσταση να αρκούμαστε στο ότι θρηνήσαμε ή οργιστήκαμε για μια ώρα, άρα κάναμε το καθήκον μας σαν πολίτες και δεν χρειάζεται να πηγαίνουμε στις πορείες, να ψηφίζουμε, να είμαστε συνειδητοί καταναλωτές, να αξιολογούμε της εγκυρότητα της πληροφορίας που λαμβάνουμε και να εναντιωνόμαστε έμπρακτα όσο μπορούμε σε ό,τι μας φαίνεται άδικο, τότε το θέατρο ούτε λειτουργεί ούτε θα έπρεπε να λειτουργεί έτσι".