Η γυναικεία εμπειρία είναι η πρωταγωνίστρια της φετινής θεατρικής σεζόν

Με δεδομένο πως η θεατρική τέχνη λειτουργεί και ως καθρέφτης των αιτημάτων αν όχι μιας κοινωνίας έστω μιας μερίδας της, ενώ το θέατρο έχει αποδειχθεί συχνά τόπος ζυμώσεων ή και διεκδικήσεων, δεν προκαλεί εντύπωση ότι εκφράζεται έντονα από τους Έλληνες καλλιτέχνες –ειδικά κατά τα "χρόνια της κρίσης"– η ανάγκη για το ανέβασμα παραστάσεων με κοινωνικοπολιτικό περιεχόμενο. Επιπλέον, από πέρυσι είναι εμφανής η εστίαση του ενδιαφέροντος σε έργα ή επινοημένες δραματουργικές συνθέσεις που με διάφορους τρόπους επικεντρώνονται σε ζητήματα φύλου. Η τάση δείχνει να κορυφώνεται φέτος με μια ομάδα έργων που αφορούν τη σεξουαλική κακοποίηση και την προβληματική νομική αντιμετώπισή της, την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, την καταπίεση που έχει υποστεί το γυναικείο σώμα και την ανάγκη για αυτοδιάθεση, τους έμφυλους ρόλους κ.λπ. Αρκετά είναι νέα ή πρόσφατα κείμενα ξένων συγγραφέων που βλέπουμε για πρώτη φορά, ενώ παράλληλα παραμένει ισχυρή στους Έλληνες καλλιτέχνες η επιθυμία να καταθέσουν δικά τους δείγματα γραφής, που θίγουν αντίστοιχα ζητήματα. Αναμενόμενα, μιλάμε κυρίως για έργα δραματικού ύφους, αν και υπάρχουν και κάποιες κωμικότερες υπογραφές, ενώ τη δική τους θέση κατέχουν κάποιες προσωπικές και "αφιερωματικές" σκηνικές συνθέσεις που τιμούν στη γυναίκα και τους πολλαπλούς ρόλους που καλείται να εκπληρώσει.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι συγγραφείς κάποιων έργων τα υπογράφουν με διπλή ιδιότητα, ως νομικοί ή γιατροί, για παράδειγμα, κάτι που υπογραμμίζει τη λειτουργία του θεάτρου ως κοινωνικοπολιτικού "εργαλείου", πέραν της ίδιας της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Αυστραλή συγγραφέας Σούζι Μίλερ, η οποία υπογράφει το μονόλογο "Prima facie", που βλέπουμε σε πανελλήνια πρεμιέρα στο θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Οικονόμου. Η Μίλερ είναι πτυχιούχος νομικής, την οποία και εξάσκησε για αρκετά χρόνια, και από το πρώτο κιόλας θεατρικό της έργο ("Cross sections", 2000) στηρίχτηκε στην εμπειρία από την εργασία της σε μια ΜΚΟ για κακοποιημένες γυναίκες. Στο "Prima facie" (2019) εστιάζει στην ελλιπή και προβληματική αντιμετώπιση των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης· ηρωίδα της μια συνήγορος υπεράσπισης (Λένα Παπαληγούρα), η οποία έρχεται αντιμέτωπη με τις στρεβλώσεις του νομικού συστήματος, όταν πέφτει η ίδια θύμα επίθεσης.

Έναν αιώνα νωρίτερα από τη Μίλερ, στη μεσοπολεμική Γερμανία, ο Γερμανοεβραίος συγγραφέας και γιατρός Φρίντριχ Βολφ έγραψε το "Κυανιούχο κάλιο", βασισμένος στην –ακτιβιστική επί της ουσίας– δράσης τους στο πεδίο των αμβλώσεων. Ο Βολφ αφηγήθηκε την ιστορία μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και του τιμήματος που καλείται να πληρώσει μια νεαρή γυναίκα, σε ένα έργο που γράφτηκε προς υποστήριξη του αγώνα των γυναικών για την κατάργηση της απαγόρευσης των αμβλώσεων. Το βλέπουμε, επίσης για πρώτη φορά, από τη Μάρθα Μπουζιούρη στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά· μάλιστα, καθώς έχουμε να κάνουμε με μια δημιουργό που ασχολείται κυρίως με το θέατρο ντοκουμέντο, στην παράστασή της βασίζεται επιπλέον σε έρευνα αρχείου, σε συνεντεύξεις με Ελληνίδες γυναικολόγους και συζητήσεις με γυναίκες που αφορούν τις αμβλώσεις.

Η Πενέλοπε Σκίνερ, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως φεμινίστρια δραματουργός (έχει δηλώσει: "Με ενδιαφέρουν ζητήματα φύλου και πολιτικής. Αν ο κόσμος δεν περιστρεφόταν γύρω τους, δεν θα το έκανα ούτε εγώ"), αναδεικνύει συνήθως στα έργα της έναν κεντρικό γυναικείο χαρακτήρα που δεν υπακούει στα έμφυλα στερεότυπα, ενώ το τελευταίο έργο της ("Lyonesse") εμπνέεται από την έκρηξη του #metoo στην κινηματογραφική βιομηχανία. Στη "Linda" (2015), που ανεβάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα (Θέατρο επί Κολωνώ) η Ελένη Σκότη, με την Κατερίνα Λέχου στον κεντρικό ρόλο, ηρωίδα είναι μία 55χρονη επιτυχημένη επαγγελματίας, πρότυπο συζύγου και μητέρας. Η Βρετανίδα συγγραφέας φαινομενικά υπογράφει ένα μοντέρνο success story, το οποίο στην πραγματικότητα αποτελεί το πορτρέτο μιας γυναίκας που αρνείται να παραγκωνιστεί, ενώ καλείται να αντεπεξέλθει στον ασφυκτικό κλοιό που της επιβάλλει το κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον της.

Η παιδική κακοποίηση, οι αδερφικοί δεσμοί, η γυναικεία αλληλεγγύη απασχολούν την Ιρλανδέζα ηθοποιό και συγγραφέα Μέγκαν Τάιλερ, στον "Τρόμο του κροκόδειλου" (2018), που βλέπουμε από τον Βαγγέλη Θεοδωρόπουλο σε πανελλήνια πρώτη, με τη Σύρμω Κεκέ και την Άννα Καλαϊτζίδου στους κεντρικούς ρόλους. Πρόκειται για μια μαύρη κωμωδία με πολιτικό background –δεν είναι τυχαία η εθνικότητα της συγγραφέα–, η οποία διαδραματίζεται κατά την περίοδο των Ταραχών στη Βόρεια Ιρλανδία των late 80s και αφηγείται την επανένωση δύο αδερφών, που αντιμετωπίζουν τον κακοποιητή πατέρα τους.

Περνώντας στις πρωτότυπες ελληνικές δραματουργίες, στο Εθνικό παίζεται η παράσταση "Στο σώμα της", σε κείμενο που συνυπογράφουν οι Ελένη Ευθυμίου, Σοφία Ευτυχιάδου και Νεφέλη Μαϊστράλη. Η πρώτη σκηνοθετεί και ερμηνεύουν δώδεκα γυναίκες ηθοποιοί (Αλίκη Αλεξανδράκη, Φένια Αποστόλου, Ίντρα Κέιν, Μαρία Κεχαγιόγλου, Ιωάννα Μαυρέα, Κατερίνα Παπανδρέου, Μαρία Σκουλά κ.ά.). Πρόκειται για ένα πολυφωνικό έργο για τα θαύματα, τις κατακτήσεις, τις ηδονές, τις οδύνες και τις καταπιέσεις του γυναικείου σώματος, όπως το περιγράφουν οι δημιουργοί του, οι οποίες έχουν αντλήσει έμπνευση από πραγματικά γεγονότα με την επιθυμία να μιλήσουν για θέματα που ακόμη και οι γυναίκες κουβεντιάζουν δύσκολα μεταξύ τους.

Η Άντζελα Μπρούσκου θα παρουσιάσει την παράσταση "Ου φονεύσεις" (ΔΘΠ, από 11/1/25), μια διακειμενική, μεταξύ ντοκουμέντου και μυθοπλασίας, περφόρμανς για τις γυναικοκτονίες, η οποία στηρίζεται σε συνεντεύξεις, ποιητικά και λογοτεχνικά κείμενα. Στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού, πάλι, η Ειρήνη Λαμπρινοπούλου μεταφέρει την πρώτη νουβέλα του Ανδρέα Καρκαβίτσα, "Η Λυγερή", σε μια παράσταση για τη γυναικεία αυτοδιάθεση και το δικαίωμα στην αγάπη. Η ιστορία ενός ανεκπλήρωτου νεανικού έρωτα με διττό τέλος, που μπορεί να διαβαστεί είτε ως ωδή στον συμβιβασμό είτε ως ελεγεία στην αποδοχή, δίνει την αφορμή στη νεαρή σκηνοθέτρια να επαναφηγηθεί τη ζωής μιας γυναίκας, η μοίρα της οποίας οριζόταν από το βλέμμα της κοινωνίας.

Σε άλλο ύφος, υπονομευτικό ακόμη και ως προς τα ζητήματα που υπερασπίζεται, το σύγχρονο μυθιστόρημα της Βιρζινί Ντεπάντ "Αγαπητέ μ@λάκα" αποκτάει για πρώτη φορά θεατρική υπόσταση στην παράσταση του Μικρού Γκλόρια, πάνω σε μια ιδέα της Εύας Κοτανίδη και σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Καραμεσίνη. Το "κακό κορίτσι" των γαλλικών γραμμάτων, με έργα που αποτελούν συχνά αντικείμενο συζήτησης στις φεμινιστικές σπουδές, υπογράφει εδώ ένα ανατρεπτικό –και "ασεβές", κατά πολλούς– μυθιστόρημα που προσεγγίζει από τα κοινωνικά δίκτυα και την πανδημία μέχρι το #metoo, την πολιτική ορθότητα, το νεο-φεμινισμό και την πατριαρχία, μέσα από την παράξενη συνάντηση ενός συγγραφέα που κατηγορείται για σεξουαλική κακοποίηση με μια ξεπεσμένη σταρ του σινεμά και μια φεμινίστρια μπλόγκερ.

Πολλά περισσότερα χρόνια πριν, το 1890, μια άλλη γυναίκα συγγραφέας, η Σάρλοτ Πέρκινς Γκίλμαν, έγραψε την "Κίτρινη ταπετσαρία", ένα μυθιστόρημα για την επιλόχεια κατάθλιψη, που ανεβαίνει από τη Φραντσέσκα Μινουτόλι, με την πρωταγωνιστική ερμηνεία της Μαρίας Μαλταμπέ, σε μια παράσταση που επιθυμεί να φωτίσει μια παράμετρο των έμφυλων ανισοτήτων που παραμένει ακόμη και σήμερα στο σκοτάδι (Αλκμήνη, από 28/11). Με διαφορετικό περιεχόμενο, το μυθιστόρημα της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, "Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας", όπου η Λευκορωσίδα νομπελίστα καταθέτει την τραγική ιστορία της θηλυκότητας μέσα στον πόλεμο, βασισμένη σε πραγματικές ιστορίες σοβιετικών γυναικών που συμμετείχαν στα πεδία μάχης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ανεβαίνει για δεύτερη σεζόν σε σύλληψη και ερμηνεία της Κάτιας Γέρου και της Ναταλίας Γεωργοσοπούλου (Φούρνος, από 30/11).

Από έργα Ελληνίδων συγγραφέων, βλέπουμε ήδη το πολύ ενδιαφέρον "Γεύμα" της Λείας Βιτάλη (Studio Μαυρομιχάλη, σε σκηνοθεσία Αγνής Χιώτη), όπου η συγγραφέας ανιχνεύει τα ελαστικά όρια της ανοχής στη σεξουαλική βία, μέσα από την ιστορία της "φιλικής" αναπαράστασης ενός βιασμού. Νέα έργα υπογράφουν η Σοφία Νικολαΐδου με το "Βυζί", ένα μονόλογο για τη γυναικεία απώλεια (ΔΘΠ, από 19/2/25, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τσικούρα), και η Μιχαέλα Αντωνίου με τα "Μαθήματα οικιακής οικονομίας" (Θεατρική Σκηνή, από 16/12, σε σκηνοθεσία Θανάση Χαλκιά): η συγγραφέας συνθέτει μια ιστορία τριών γενεών γυναικών, εμπλέκοντας στην αφήγηση το μανιφέστο της πρώτης διακήρυξης των δικαιωμάτων της γυναίκας, που γράφτηκε κατά τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά και τις συμβουλές προς τις νεαρές συζύγους που παρέθεσε ο Νικόλαoς Τσελεμεντές στον περίφημο οδηγό μαγειρικής του. Ακόμη, συνεχίζουν σε επανάληψη η παράσταση σε κείμενο και σκηνοθεσία της Βαλέριας Δημητριάδου, "Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον" (Άνεσις), που καταπιάνεται με το άγριο θέμα του sex trafficking, και οι "Σπυριδούλες" της Νεφέλης Μαϊστράλη, σε σκηνοθεσία του Θανάση Ζερίτη και του Χάρη Κρεμμύδα, έργο που εμπνέεται από την πραγματική ιστορία της ανήλικης υπηρέτριας που έπεσε θύμα –έμφυλης και ταξικής– βίας από τα αφεντικά της ("Τζένη Καρέζη"). Σε επανάληψη παίζεται επίσης το πρώτο έργο της Ελένης Ράντου "Το πάρτι της ζωής μου", σε δική της ερμηνεία και σε σκηνοθεσία του Ανέστη Αζά (Διάνα), που θίγει με γλυκόπικρο τρόπο μια σειρά θεμάτων που αφορούν τη γυναίκα με κυρίαρχο αυτό της σχέσης μητέρας και κόρης.

Από άνδρες προέρχονται μια σειρά "αφιερωματικών" παραστάσεων, ανοίγοντας το πεδίο σε περισσότερο συναισθηματικά μονοπάτια. Ο Μάριο Μπανούσι δημιουργεί μια παράσταση-αντίδωρο στις μαμάδες με τη "Μάμι" (Στέγη Ωνάση, από 6/2/25), αντλώντας όπως συνηθίζει έμπνευση από προσωπικά βιώματα, ενώ ο Δημήτρης Χαραλαμπόπουλος τιμάει τη σχέση μας με τις γιαγιάδες στο "Μα γκραν’μα" και στην Πειραματική του Εθνικού (από 12/12). Ας μην ξεχνάμε, επίσης, την επιτυχημένη περφόρμανς του Κωνσταντίνου Ντέλλα, "Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα" (Σταθμός, από 9/12), με την οποία αποδίδει τιμή στις εργάτριες, τις αφοσιωμένες μητέρες και συζύγους, τις στερημένες από απολαύσεις και δικαιώματα γυναίκες της πατριαρχικής ελληνικής υπαίθρου, ενώ στις "Γιαγιάδες" (ΔΘΠ, 17-19/1/25), ο Γιώργος Καλογερόπουλος προτείνει μια παράσταση φτιαγμένη από αληθινές ιστορίες.

Η ανάδειξη μέσω του θεάτρου ζητημάτων που έχουν σχέση με τη γυναίκα δεν (θα έπρεπε να) είναι αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση. Αντιθέτως, είναι σημαντικό να προέρχεται και εκ των έσω, από τους άνδρες δηλαδή, η ανάδειξη –πόσο μάλλον η κριτική– των κοινωνικών μηχανισμών που συντηρούν και αναπαράγουν πατριαρχικούς μηχανισμούς, όπως κάνει, για παράδειγμα, ο Γιάννης Τσίρος στα "Αξύριστα πηγούνια", ένα έργο για την κακοποίηση και τα σεξιστικά στερεότυπα, που παίζεται ανελλιπώς εδώ και τρεις σεζόν, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παλούμπη (Μικρό Χορν). Επίσης, το νέο έργο του Ανδρέα Φλουράκη, "Αντιγόνη μου", σε σκηνοθεσία και ερμηνεία της Κύνθιας Βουκουβαλίδου (104) φέρνει την ηρωική Αντιγόνη του παρελθόντος στο σήμερα, ως μια γυναίκα που ψάχνει τη θέση της στον κόσμο, θέτοντας με χιούμορ ερωτήματα για τη θέση της γυναίκας, την εξουσία και την ατομική ευθύνη.