"Οι γυναίκες επιστρέφουν": Μια παράσταση για τη γυναικεία συμμετοχή στον δημόσιο βίο

Το 1975, ένα χρόνο μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τριάντα χιλιάδες γυναίκες βάδισαν σιωπηλά προς την κατεχόμενη Αμμόχωστο, ενώ το 1987 και το 1989, χιλιάδες γυναίκες πέρασαν την "πράσινη γραμμή", ερχόμενες αντιμέτωπες με τον κατοχικό στρατό. Πρόκειται για γυναίκες που κατάφεραν να διεθνοποιήσουν το ζήτημα της Κύπρου σε μια εποχή χωρίς ίντερνετ ή σόσιαλ μίντια, που έφτασαν μέχρι το Κογκρέσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τη δεκαετία του ’90 κι ύστερα, η μνήμη αυτού του γεγονότος διαγράφηκε. "Γιατί δεν το ξέρουν οι νεότερες γενιές; Γιατί σβήστηκε από τη συλλογική αφήγηση; Γιατί διαστρεβλώνεται ή υποβιβάζεται σε ένα αυθόρμητο γεγονός χωρίς στόχο, ενώ ήταν κάτι που έδειχνε πολιτικό όραμα και λόγο"; Αυτά τα ερωτήματα βασάνισαν τη Μαγδαλένα Ζήρα (σκηνοθεσία, κείμενο), την Αθηνά Κάσσιου (σύμβουλος δραματουργίας) και τη Νέδη Αντωνιάδη (κείμενο, ερμηνεία), συνδημιουργούς της παράστασης "Οι γυναίκες επιστρέφουν" (Πειραιώς 260, 15-16/6).

Οι τρεις γυναίκες αποτελούν τις εμπνεύστριες του πρότζεκτ ΣΕΖΟΝ Γυναίκες, που ξεκίνησε τη δραστηριότητά του το 2019, ως "πηγαία αντίδραση στον διάχυτο σεξισμό που χαρακτήριζε τη λειτουργία του θεάτρου στην Κύπρο", κατά τη δήλωση της Μαγδαλένας Ζήρα στο "α". Μέχρι τότε δεν φαινόταν να υπάρχουν ιδιαίτερα ίχνη "έμφυλης συνειδητότητας στις επιλογές του ρεπερτορίου ή των συντελεστών", εξήγησε. "Οι διευθυντές των θεάτρων είναι κυρίως άνδρες, τα μεγάλα πρότζεκτ, π.χ. οι καλοκαιρινές παραγωγές, σπανίως δίνονται σε γυναίκες σκηνοθέτριες", σχολίασε. "Όταν ξεκινήσαμε, κάναμε στατική έρευνα, όπου βρέθηκε ότι το ποσοστό των σκηνοθετριών που είχαν αναλάβει την κεντρική σκηνή του ΘΟΚ στα πενήντα χρόνια λειτουργίας του ήταν 2,5%", πρόσθεσε. Και μπορεί τα πράγματα να μην αλλάζουν ριζικά από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά ήδη υπάρχουν μετακινήσεις: "Πλέον, μικροί και μεγαλύτεροι θεατρικοί οργανισμοί εκφράζουν πρόθεση για μεγαλύτερη γυναικεία εκπροσώπηση, είδαμε τελευταία γυναίκες να αναλαμβάνουν το αρχαίο δράμα του καλοκαιρού. Η συζήτηση είναι έντονη και παγκόσμια, οπότε έφτασε δειλά και στην Κύπρο", σχολίασε η Ζήρα.

Στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του πρότζεκτ ΣΕΖΟΝ, μπήκε ο σπόρος της παράστασης, που εστιάζει στο γεγονός της διαγραφής της γυναικείας εμπειρίας από την Ιστορία, στην απουσία της γυναικείας οπτικής από τον δημόσιο βίο. "Μετά το 1974 υπήρξε ένα πισωγύρισμα στη θέση της γυναίκας στην κυπριακή κοινωνία, όπως γίνεται σε πολλές εμπόλεμες ζώνες", μας είπε η Ζήρα. "Η Κύπρια περιορίστηκε ως η "μητέρα του αγνοούμενου”, η "μαυροφορεμένη χήρα”˙ αφαιρέθηκε η κυριότητα από αυτό το υποκείμενο και φυσικά απείχε από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ενώ έχουμε να κάνουμε με ένα τεράστιο ανθρωπιστικό, πολιτικό και εθνικό θέμα που έχει τεράστια επίπτωση στον γυναικείο πληθυσμό, οι γυναίκες αποκλείονται από οποιαδήποτε προσπάθεια επίλυσής του, γιατί θεωρείται ότι αυτή θα έρθει από το ανδρικό, πολιτικό ή στρατιωτικό, κατεστημένο".

Η έρευνα διήρκεσε περίπου δύο χρόνια και οι καλλιτέχνιδες ήρθαν σε επαφή με τουλάχιστον τριάντα γυναίκες που είχαν πάρει μέρος στις σιωπηλές πορείες, ενώ κατέφυγαν και στα ντοκουμέντα που φυλάσσονται στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Προέκυψε μια παράσταση βασισμένη σε αυθεντικές μαρτυρίες αποτυπωμένες με τη μέθοδο verbatim (αυτολεξεί), με στόχο όμως να εξελιχθεί "πέρα από το επίπεδο της απλής συρραφής μονολόγων", είπε η Ζήρα. Δημιουργήθηκε έτσι ένα ανσάμπλ έξι ηθοποιών (Νέδη Αντωνιάδη, Σοφία Καλλή, Γιόλα Κλείτου, Ζωή Κυπριανού, Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλου, Μαρία Χατζηχριστοδούλου), που λειτουργούν περίπου ως Χορός, καθώς και μια δομημένη δραματουργία με αρχή, μέση και τέλος.

"Είχα μεγάλη έγνοια να γίνει μια παράσταση πλουσιότερη από θεατρικής άποψης, συγκρινόμενη με το verbatim θέατρο", παραδέχτηκε. "Ήθελα να παίξω με το θέμα της μνήμης και με το μοτίβο του flashback στο παρελθόν, να αποδώσω στη σκηνή την πολυφωνική αίσθηση που είχε ένα κίνημα που συμπεριέλαβε διαφορετικές γυναίκες στους κόλπους του, να βασιστώ σε μια δραματουργία με σασπένς και κορυφώσεις. Και βέβαια δεν θέλαμε μόνο να μαθευτεί η ιστορία, αλλά να δημιουργήσουμε ένα οικουμενικό έργο για τη θέση της γυναίκας στην πολιτική και στις εμπόλεμες ζώνες, που μπορεί να απευθυνθεί σε διεθνές κοινό".

Τελικά υπάρχει απάντηση γιατί χάθηκε στη λήθη αυτή η τόσο σπουδαία πρωτοβουλία των γυναικών, που "λειτούργησαν ως μίνι υπουργείο εξωτερικών", κατά το χαρακτηρισμό της Ζήρα; Οι λόγοι, απ’ ό,τι φαίνεται ήταν δύο: αφενός το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν δέχτηκαν να ενταχθούν σε κάποιο κόμμα και άρα σε κάποια από τις δύο κυρίαρχες αφηγήσεις για το κυπριακό, που άρχισαν να αποκρυσταλλώνονται τα τέλη της δεκαετίας του ’80, και, αφετέρου, ο σεξισμός και η πατριαρχία: "Η πρωτοβουλία ανήκε σε γυναίκες κι έτσι ήταν εύκολο να υποβιβαστεί, είναι κάτι που φαίνεται στα δημοσιεύματα των εφημερίδων", σχολίασε η Ζήρα. Γι’ αυτό και στην παράσταση, βασικός πρωταγωνιστής είναι το ανσάμπλ των γυναικών και ως ανταγωνιστής αναδεικνύεται "όχι η τουρκική κατοχή αλλά το ανδρικό κατεστημένο, που εκπροσωπείται μέσα από τα δημοσιεύματα του Τύπου".