Ρένη Πιττακή: "Ο φασισμός είναι εδώ, και χρειάζεται επαγρύπνηση"

Θα μπορούσα να μιλάω ώρες με τη Ρένη Πιττακή για το θέατρο, την τέχνη και τη ζωή… Η σπουδαία θεατρίνα συναντιέται για πρώτη φορά στην πενηντάχρονη καλλιτεχνική της πορεία με ένα υπαρκτό πρόσωπο, τη "Γερμανίδα γραμματέα", που δεν είναι άλλη από τη γραμματέα του Γκέμπελς. Το έργο του Κρίστοφερ Χάμπτον παίζεται στο Ιλίσια-Βολανάκη.

Ποιες σκέψεις κάνατε όταν διαβάσατε το έργο "Η Γερμανίδα γραμματέας" του Κρίστοφερ Χάμπτον;
Για πρώτη φορά θα παίξω υπαρκτό πρόσωπο κι όχι… φάντασμα, συμπυκνώνοντας σε μιάμιση περίπου ώρα τη διαδρομή μιας ζωής. Είναι σαν να απευθύνομαι σε έναν ανακριτή που προσπαθεί να ξεσκεπάσει το αληθινό πρόσωπό της ηρωίδας που ερμηνεύω, που επιμελώς το κρύβει, φορώντας μια μάσκα αφελούς ελαφρότητας. Είναι πρόκληση να ακροβατώ ανάμεσα σε ένα αφελές μυαλό, ένα "αθώο" θύμα που εργάστηκε δίπλα στον Γκέμπελς για επιβίωση και κοινωνική αναρρίχηση χωρίς να βλέπει τι συνέβαινε, και σε μια φοβερή αριβίστρια, που πάτησε επί πτωμάτων και όταν γύρισε ο τροχός το έπαιξε αθώα περιστερά εγκλωβισμένη στα μικροαστικά της ενδιαφέροντα.

Τι σας παίδεψε "ψάχνοντας" την ηρωίδα που ερμηνεύετε;
Με παίδεψε αυτό που με κέντρισε, και θα με παιδεύει σε κάθε παράσταση. Η ελαφρότητά της στα μικρά καθημερινά επουσιώδη, και το βύθισμα στις επώδυνες αναμνήσεις και, κυρίως, σε όσα προφανώς κρύβει.

"Εναπόκειται στη συνείδηση του καθενός πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται από την ηθελημένη άγνοια, για να μη βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά, για να μη χαλάσει τη ζαχαρένια του. Είναι ένα είδος στρουθοκαμηλισμού που το πληρώνει κανείς ακριβά".

Ποια θέματα θίγονται στο έργο;
Οι διάφορες μορφές ενοχής και αδιαφορίας που επέτρεψαν στο φασισμό να φουντώσει προκαλώντας τόση φρίκη· η οποία ενώ είναι γνωστή, βρίσκει και στις μέρες μας πρόσφορο έδαφος και αφορμές για εθνικιστικές κορόνες. Δεν τελειώσαμε με τη δική της Χρυσής Αυγής, ο φασισμός είναι εδώ, συνεχίζεται και θα πρέπει να υπάρχει επαγρύπνηση.

Η ηρωίδα που ερμηνεύετε βρισκόταν στην καρδιά της διοίκησης των ναζί. Πόσο πιθανό είναι να φτάσουμε κι εμείς, κάποια στιγμή, σαν κι εκείνη να υποστηρίζουμε: "Δεν θέλαμε να ξέρουμε αυτά που συνέβαιναν";
Στο κείμενο λέει καθαρά "δεν ήξερα τίποτα", και κάποια στιγμή αναγκάζεται το παραδεχτεί: "Δεν θέλαμε πραγματικά να ξέρουμε για τα φρικτά πράγματα τα οποία συνέβαιναν". Εύκολα μπορεί κανείς να βρει τεχνάσματα για να διαχειριστεί τη συνείδησή του.

Το καθήκον υπερτερεί της συνείδησης;
Εναπόκειται στη συνείδηση του καθενός πόσο κοντά ή μακριά βρίσκεται από την ηθελημένη άγνοια, για να μη βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά, για να μη χαλάσει τη ζαχαρένια του. Είναι ένα είδος στρουθοκαμηλισμού που το πληρώνει κανείς ακριβά. Είμαι κι εγώ, όπως εκείνη, άνθρωπος του καθήκοντος, όμως η συνείδηση πρέπει να έχει τον τελευταίο λόγο.

Ποιους ήρωες βρίσκετε πιο ελκυστικούς;
Θα φέρω το παράδειγμα του Ντοστογιέφσκι. Θα είχε τόση εμβέλεια και τόση διάρκεια στο χρόνο το έργο του αν έπλαθε χαρακτήρες επίπεδους, βαρετά καλούς; Στις σκοτεινές πτυχές της ψυχής βρίσκεται το ενδιαφέρον. Αυτές μας έλκουν και μας γοητεύουν περισσότερο.

"Το Θέατρο Τέχνης ήταν το σπίτι μου, τα νιάτα μου, η αφετηρία μου και δεν με ενοχλεί καθόλου να λένε ότι είμαι παιδί του. Μαζί του έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές θεατρόφιλων. Είναι τίτλος τιμής για μένα".

Η πρώτη μεγάλη ερμηνεία σας ήταν το 1967, στον "Γυρισμό" του Πίντερ. Ο Κουν σας εμπιστεύτηκε. Ποιο είναι το σημαντικότερο που διδαχτήκατε από εκείνον;
Ήταν ο πρώτος πρωταγωνιστικός μου ρόλος, αλλά δεν θα έλεγα πως ήταν μεγάλη ερμηνεία. Ήμουν πολύ νέα και μάλλον ανώριμη για το ρόλο. Ο Κουν μου δίδαξε το πάθος και την αφοσίωση σ’ αυτό τον "άλλο τόπο", το θέατρο, όπου μεταφέρεται η ζωή μας.

Είναι ενοχλητικό κάποιοι να σας θυµούνται κυρίως ως "παιδί του Θεάτρου Τέχνης" ύστερα από 50 χρόνια παρουσίας στο θέατρο;
Το Θέατρο Τέχνης ήταν το σπίτι μου, τα νιάτα μου, η αφετηρία μου και δεν με ενοχλεί καθόλου να λένε ότι είμαι παιδί του. Μαζί του έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές θεατρόφιλων. Είναι τίτλος τιμής για μένα.

Έχετε παίξει ρόλους όλου του δραµατολογικού φάσµατος. Σε προσωπικό επίπεδο, η διαδροµή αυτή σε ποιο βαθµό έχει καθορίσει τη ζωή σας;
Όλοι οι ρόλοι, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, με έσκαψαν και τους οφείλω ένα μέρος της καλλιέργειας που απέκτησα. Οφείλω όμως πολλά και στα διαβάσματα, στις μουσικές, στα ταξίδια, στις γνωριμίες, στους έρωτες. Όλα αυτά καθορίζουν ή καλύτερα χρωματίζουν τη ζωή μας.

Οι επιρροές ή οι επιλογές είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή;
Όλα έχουν την αξία και τη σημασία τους, αρκεί οι κεραίες να είναι ευαίσθητες και η αναζήτηση να συνεχίζεται. Οι λάθος επιλογές παίζουν επίσης ρόλο στη ζωή μας.

Στο θέατρο έχει μεγαλύτερη σημασία τι κάνετε ή με ποιους το κάνετε;
Σαφώς και με ενδιαφέρει με ποιους συνεργάζομαι, αλλά πολλές φορές, αν κάτι με ενδιαφέρει πάρα πολύ, μπορεί να κάνω και μια έκπτωση.

"Όλοι οι ρόλοι, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, με έσκαψαν και τους οφείλω ένα μέρος της καλλιέργειας που απέκτησα. Οφείλω όμως πολλά και στα διαβάσματα, στις μουσικές, στα ταξίδια, στις γνωριμίες, στους έρωτες. Όλα αυτά καθορίζουν ή καλύτερα χρωματίζουν τη ζωή μας".

Αποχωρήσατε ποτέ από δουλειά;
Από την τηλεόραση, όχι από το θέατρο. Στην πρώτη απόπειρα που είχα κάνει, όσο ζούσε ο Κουν, σε ένα σίριαλ. Ενώ είχαμε ξεκινήσει με άλλη συμφωνία εγώ κι ο συμπρωταγωνιστής μου, να παρακολουθούμε τα πράγματα, να τα βλέπουμε, να έχουμε λόγο, τελικά αυτό δεν συνέβη και αποχωρήσαμε.

Πώς σας φαίνονται οι νέες γενιές του θεάτρου έτσι που τις ζείτε από κοντά;
Δεν μου αρέσει να είμαι μεμψίμοιρη ούτε να βάζω ταβάνι στα όνειρα των παιδιών, αρκεί να αγαπούν πραγματικά αυτό που κάνουν και να βρίσκουν απάντηση. Με χαρά υποδέχομαι τα νέα ταλέντα, ενώ παράλληλα αναλογίζομαι τις συνθήκες της εποχής και το κουράγιο που πρέπει να διαθέτουν. Λυπάμαι όμως για τη φτήνια και τον εξευτελισμό των νέων ηθοποιών σε κάθε λογής τηλεοπτικά σόου με αντάλλαγμα ένα αμφίβολο σταριλίκι.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο χάρισμα του Γιάννη Μόσχου, που σας σκηνοθετεί στην παράσταση;
Δεν θέλω να πω πολλά παρά μόνο αυτό: θα ήθελα πολύ να ξαναδουλέψω μαζί του.