Η καραντίνα, η αγωνία για την επόμενη μέρα του ελληνικού θεάτρου, αλλά και για όλα όσα του αποκάλυψε το "Τρίτο στεφάνι" του Κώστα Ταχτσή το οποίο σκηνοθετεί στο Παλλάς τη νέα σεζόν, μπήκαν στο επίκεντρο μιας αυθόρμητης συζήτησης με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη.
Ακόμα δεν έχω καταλήξει αν σε άκουσα σκεπτικό ή ζορισμένο στην αρχή της καραντίνας.
Ήμουν προβληματισμένος, αλλά όχι ζορισμένος. Ακόμα και τώρα κανείς δεν ξέρει τι γίνεται με τον COVID-19. Υπάρχει πάντα ο φόβος του ιού στις συναθροίσεις. Όπως λέει ο Βασίλης Παπαβασιλείου, "αλίμονο αν το θέατρο δεν είναι μεταδοτικό· το πιο μεταδοτικό πράγμα είναι το θέατρο".
Πιστεύεις ότι τη χειμερινή σεζόν θα πληγούν τα μικρά θέατρα;
Μακάρι να ανοίξουν με ασφάλεια τα θέατρα, όπως τα εστιατόρια και τα καφέ, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι θα μπορούν να γίνουν παραστάσεις με τη συγκεκριμένη φόρμα. Θα αισθανόμουν καλύτερα αν υπήρχε σιγουριά ακόμα και για το χειρότερο σενάριο, δηλαδή ότι θα ανοίξουμε τον Φεβρουάριο. Κανείς δεν ξέρει, οπότε θα περιμένουμε να δούμε τι μπορεί να μας πει το υπουργείο μέχρι τον Οκτώβριο.
Πάντως, εσείς προγραμματίζετε μια μεγάλη παραγωγή στο Παλλάς, το "Τρίτο στεφάνι" του Κώστα Ταχτσή.
Ναι, με πρωταγωνίστριες τη Μαρία Καβογιάννη και τη Μαρία Κίτσου. Είμαστε ακόμα στη φάση της διασκευής. Το "Τρίτο στεφάνι" έχει γίνει σίριαλ από τον Δαλιανίδη το 1995, στο οποίο έπαιζα το ρόλο του Δημήτρη, και η πρώτη θεατρική διασκευή έγινε το 2009 από τους Φασουλή - Νιάρχο στο Εθνικό Θέατρο. Τη διασκευή την κάνω μαζί με τους συνεργάτες μου, τον Νίκο Μανουσάκη και τον Πάρη Μέξη, που είναι και ο σκηνογράφος της παράστασης.
Ποια είναι η ανάγνωση που κάνατε στο κείμενο;
Το βιβλίο δίχασε όταν πρωτοβγήκε, αλλά αργότερα κατέκτησε μια αδιαμφισβήτητη θέση στο πάνθεον των σημαντικών κειμένων του 20ού αιώνα. Το ίδιο το κείμενο είναι ένας τρομερός παραληρηματικός μονόλογος, με τη μορφή ανάμνησης μιας γυναίκας. Πάνω σ’ αυτή την ανάμνηση σκάβει η διασκευή μας. Διαβάζοντάς το, πέρασε από μπροστά μου μια εποχή παλιά που δεν τη γνώρισε η δική μου γενιά. Θυμάμαι τον Σταμάτη [σ.σ. Φασουλή] να λέει ότι η κεντρική ηρωίδα, η Εκάβη, του θύμιζε τη μάνα του.
Σε σχέση με την πρώτη ανάγνωση του μυθιστορήματος, στα είκοσι πέντε μου, η τωρινή, μέσα στη συγκυρία που ζήσαμε, με βοήθησε να το δω καλύτερα. Το λέω αυτό επειδή το "Τρίτο στεφάνι" αφορά την καταγραφή των γεγονότων και της στάσης των ανθρώπων απέναντι σε αυτά: χαρές και στεναχώριες, μεγάλα και μικρά γεγονότα, ιστορικά, εθνικά ζητήματα, τα οποία όμως περνάνε στο μπακγκράουντ. Δεν γίνονται κυρίαρχα ωστόσο. Ο Ταχτσής στρέφει το βλέμμα στους ανθρώπους με μια συνεχή κατάφαση στη ζωή, ό,τι κι αν συμβαίνει. Ο ίδιος έλεγε ότι η Εκάβη είναι η Ελλάδα, ωστόσο πιστεύω ότι ο συμβολισμός αυτός δεν ήταν ηθελημένος εξαρχής.
"Έκανα ελάχιστα πράγματα σχέση με τη δημοσιότητα την περίοδο της καραντίνας. Δεν ήθελα να συμμετέχω στο θόρυβο των ανθρώπων που λένε τη γνώμη τους για τα πάντα. Προχώρησα σε μια ενδοσκόπηση που ξεκαθάρισε πολλά πράγματα και μου έδειξε πόσο ωραία μπορούμε να ζούμε την καθημερινότητα".
Τι συμβολίζει για σένα η Εκάβη;
Η Εκάβη μού θυμίζει τη Μάνα Κουράγιο του Μπρεχτ. Με την έννοια ότι είναι μια γυναίκα που μέσα από τις κακουχίες, με όλα τα ελαττώματα του χαρακτήρα της, τη δραματοποίηση, την υπερβολή και την ανάγκη της να βρίσκεται διαρκώς σε ένα στρόβιλο, παραμένει ενεργή. Παραμένει ένα πρόσωπο που κινείται προς τα εμπρός, δεν κάμπτεται παρά μόνο τη στιγμή που χάνει το γιο της. Στο έργο οι σχέσεις είναι συνέχεια στο κόκκινο. Τρυφερότητα υπάρχει σε ελάχιστα σημεία. Η Εκάβη και η Νίνα έχουν και οι δύο πίσω τους χαμένους παραδείσους, αλλά είναι ωραίο που στο έργο δεν στέκονται στις κακουχίες, αλλά σου δείχνουν ότι η ζωή είναι ένα τρένο που πηγαίνει και θα συνεχίσει να πηγαίνει… Κι εμείς μαζί του. Ουσιαστικά σου λέει: "Ζήσε".
Αυτό είναι το σύνθημα του έργου;
Ενώ τον Ιανουάριο που διάβασα το έργο με δυσκολία έψαχνα να βρω το νόημά του, με βοήθησε πάρα πολύ αυτό που βίωσα στην καραντίνα. Αισθάνθηκα ότι χρειαζόμουν ησυχία για να καταλάβω τι συμβαίνει. Έκανα ελάχιστα πράγματα σε σχέση με τη δημοσιότητα την περίοδο της καραντίνας. Δεν ήθελα να συμμετέχω στο θόρυβο των ανθρώπων που λένε τη γνώμη τους για τα πάντα. Προχώρησα σε μια ενδοσκόπηση που ξεκαθάρισε πολλά πράγματα και μου έδειξε πόσο ωραία μπορούμε να ζούμε την καθημερινότητα.
Και ποια ήταν η καθημερινότητά σου στην καραντίνα;
Αν εξαιρέσεις το λόγο για τον οποίο έγινε όλο αυτό και την ανησυχία για το πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε το θέμα του ιού με τις λιγότερες δυνατές συνέπειες, πέρασα μια από τις καλύτερες περιόδους της ζωής μου. Έζησα μια ζωή με πραγματικούς όρους, την οποία δεν ζει εύκολα ένας άνθρωπος του θεάτρου. Πιο ανθρώπινη δηλαδή. Δεν χρειαζόταν να είμαι συνέχεια με άλλους ανθρώπους και να ξοδεύω ασταμάτητα ενέργεια. Άφησα την ενέργεια να μπει λίγο προς τα μέσα, έδωσα παραπάνω χρόνο καθαρά για τον εαυτό μου.
Άρχισα να ξυπνάω πολύ νωρίς, να προσέχω τι τρώω, να περπατάω. Κυκλοφορούσα στους δρόμους και ξαφνικά αισθανόμουν ότι είμαι στις αρχές του 20ού αιώνα. Συζητούσαμε με τους φίλους για τα βιβλία που διαβάζαμε και κάποια στιγμή συνειδητοποιήσαμε ότι δεν είναι ανάγκη να μιλάμε κάθε μέρα. Όταν είχαμε ανάγκη να ιδωθούμε εκμεταλλευόμασταν την ευκαιρία. Κατάλαβα ότι μπορούμε να ζούμε λίγο πιο ήσυχα. Για μένα αυτό ήταν πολύτιμο.
Πολλοί από τους συναδέλφους σου έζησαν και συνεχίζουν να ζουν δύσκολα λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Το κίνημα των Support Art Workers κάνει έναν αγώνα, διατυπώνοντας αιτήματα προς το Υπουργείο Πολιτισμού. Πώς βλέπεις αυτήν την πρωτοβουλία;
Πιστεύω ότι το αίτημά τους πατάει σε πραγματικές ανάγκες. Οι παραστατικές τέχνες είναι ο πιο άμεσα πληττόμενος τομέας και πιστεύω ως πολίτης, όχι ως παραστατικός καλλιτέχνης, ότι το κράτος καθυστέρησε να λάβει υπ’ όψιν κάποια πράγματα. Η κίνηση Support Art Workers βασίζεται σε πραγματική αγωνία, σε πραγματική αδυναμία, σε πραγματικά προβλήματα ενός κλάδου με δύσκολες εργασιακές συνθήκες. Έχουμε αντιληφθεί τις παθογένειες και κάποια πράγματα μάλλον θα αλλάξουν. Το μητρώο είναι μια σημαντική αρχή, για παράδειγμα. Και το σωματείο των παραγωγών έκανε προσπάθειες να βγάλει μια άκρη για τα θέατρα και για τους εργαζόμενους. Όλα αυτά είναι απαραίτητα και αναγκαία, παρ’ όλα συνεχίζω να έχω μια ανησυχία.
Θέλω να ελπίζω ότι θα μπορέσει να ανοίξει η χώρα ομαλά στον τουρισμό, διότι από εκεί εξαρτώνται πάρα πολλά για το φθινόπωρο. Αν η χώρα δεν πάει καλά το καλοκαίρι, και ο τουρισμός δεν καταφέρει να μας κρατήσει σε κάποιο αξιοπρεπές επίπεδο, δεν θα υπάρχει η δυνατότητα η πολιτεία να βοηθήσει περαιτέρω. Μια κεντροδεξιά κυβέρνηση πήρε ένα μάλλον σοσιαλιστικό και σωστό μέτρο: Ανέστειλε τη λειτουργία των επιχειρήσεων και έδωσε επίδομα σχεδόν στο σύνολο των εργαζομένων της χώρας. Πάρθηκαν αμέσως κάποια μέτρα πολύ βασικά και οριζόντια. Από τα οριζόντια μέτρα κάποιοι έμειναν απ’ έξω για διάφορους λόγους. Κάποιοι από αυτούς δεν αφορούν αποκλειστικά την πολιτεία. Δεν ευθύνεται η πολιτεία αν εγώ έχω κλείσει να δουλέψω χωρίς συμβόλαιο. Ευθύνεται ο εργοδότης μου, ευθύνομαι και εγώ κι αν το ’χω κάνει δέκα φορές, ευθύνεται και το συνδικαλιστικό όργανο το οποίο δεν έχει παρέμβει.
