Πέτρος Μώρης: «Στον πυρήνα της δουλειάς μου βρίσκεται το ενδιαφέρον για τη δυναμική σχέση μνήμης και προόδου»

Με αφορμή τη συμμετοχή του στο Βραβείο ΔΕΣΤΕ, ο εικαστικός και επιμελητής μας μιλά για το έργο του και το στοίχημα της τέχνης να αποτελέσει ουσιαστική μεταλλακτική δύναμη και όχι απλά καταναλώσιμο μοντέλο.

Ποιο είναι το βασικό ενδιαφέρον σου ως καλλιτέχνη;
Στον πυρήνα της δουλειάς μου βρίσκεται το ενδιαφέρον για τη δυναμική σχέση μνήμης και προόδου. Εξετάζω αυτό το σχήμα μέσω της μελέτης ιστορικών και σύγχρονων εκφάνσεων εργασίας και οικονομίας. Μέσω μιας ποιητικής ανάγνωσης των τομών μεταξύ των υλικών και των πολιτισμικών διαστρωματώσεων που συγκροτούν το ανθρώπινο περιβάλλον.
Η διερεύνησή μου αυτή αναπτύσσεται κυρίως μέσω της παραγωγής γλυπτικών εγκαταστάσεων και καλλιτεχνικής συγγραφής. Ιδιαίτερα σημαντικό μέρος της δουλειάς μου είναι επίσης οι καλλιτεχνικές και επιμελητικές συνεργασίες στις οποίες εμπλέκομαι. Μέσα από αυτές, συνδέομαι με μια συμπαραγωγή που ορίζει το εννοιολογικό και αισθητικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται το προσωπικό καλλιτεχνικό μου έργο.

Μίλησέ μας για το έργο που παρουσιάζεις στο Βραβείο ΔΕΣΤΕ.
Το έργο που παρουσιάζω στην έκθεση έχει τίτλο «Copies, Columns, Reconfiguration» και αφορά στην κατασκευή ενός περιβάλλοντος με χαρακτήρα ταυτόχρονα γλυπτικό και αφηγηματικό. Αποτελεί μια εγκατάσταση που ταλαντεύεται ανάμεσα σε κατανοήσεις περί εξέλιξης και ερείπωσης, δομών και διεπαφών. Το έργο προέκυψε ως συνέχεια μιας εργασίας πάνω στο κατασκευαστικό και επιτελεστικό λεξιλόγιο του ψηφιδωτού. Την τέχνη και τεχνική αυτή την έχω αναγνώσει εδώ και μερικά χρόνια, ως ένα εννοιολογικό και φορμαλιστικό όχημα για την ανάπτυξη των θεματικών και των διερωτήσεων που με απασχολούν στο έργο μου.

Έτσι, κεντρικό στοιχείο της εγκατάστασης γίνεται μια σειρά από ψηφιακές σχεδιαστικές καταγραφές ψηφιδωτών δαπέδων, που προέρχονται από μια προσωπική χαρτογράφηση αστικών και αγροτικών τοπίων της Ελλάδας, διαφορετικών αρχαιολογικών περιόδων και θεματικών. Από την γραμμική αποτύπωση προκύπτουν αφαιρετικές συνθέσεις, οι οποίες αποκαλύπτουν την δομή και την φυσική φθορά των ψηφιδωτών.

Σε διάφορα σημεία το σχέδιο συμπληρώνεται από μέρη ενός κειμένου, που αναφέρεται στο ευρύτερο θεματικό πεδίο της εγκατάστασης. Τα σχέδια εκτυπώνονται, τελικά, σε φύλα μαύρου μονωτικού λάστιχου, που εφαρμόζονται ως επένδυση πάνω σε δομές από χαλύβδινες τυπολογίες ενισχύσεως σκυροδέματος. Σποραδικά, οι εκτυπώσεις καλύπτονται από περιοχές μαρμάρινων ψηφίδων, επανασυνδέοντας τα σχεδιαγράμματα με τις υλικές και χειρωνακτικές πτυχές των αρχαίων ευρημάτων στα οποία αναφέρονται.

Το έργο σου χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία αλλά και την χειρωνακτική διαδικασία. Με ποιον τρόπο σε ενδιαφέρουν τα δυο αυτά πεδία;
Υπάρχει ενός είδους αυτοβιογραφικό νήμα που ορίζει την προσωπική μου σχέση με τα δύο πεδία. Αρκετά μικρός, στράφηκα με έντονο ενδιαφέρον προς τον χώρο των υπολογιστών και της πληροφορικής, με διάθεση να μελετήσω προγραμματισμό και ασφάλεια δικτύων.

Αυτή η κίνηση υπήρξε κατά κάποιο τρόπο “αντιδραστική” προς το επαγγελματικό οικογενειακό μου περιβάλλον, καθώς από τα πρώτα σχολικά μου χρόνια περνούσα αρκετό χρόνο βοηθώντας στο εργαστήριο ψηφιδωτού που διατηρούν μέχρι σήμερα οι γονείς μου στην γενέτειρά μου, Λαμία.

Στον επιστημονικό και τεχνολογικό τομέα της πληροφορικής θεώρησα ότι θα διατηρήσω την απόστασή μου από την χειρωνακτική πραγματικότητα και το αισθητικό φάσμα εφαρμογών του ψηφιδωτού, τα οποία φυσικά δεν ήταν συμβατά με το νεανικό μου γούστο. Αργότερα, παράλληλα με τις καλλιτεχνικές σπουδές που ακολούθησα τελικά, ασχολήθηκα με την ανάπτυξη ιστοσελίδων και με τον σχεδιασμό εφαρμογών ψηφιακής διαχείρισης.

Αυτή μου η δραστηριότητα με ενέπλεξε με την πρακτική και τον θεωρητικό λόγο περί συστημάτων ανοικτής πνευματικής ιδιοκτησίας, κατανεμημένης εργασίας και συλλογικής δημιουργικότητας. Ζητήματα κοινά και στην μελέτη της ιστορική εξέλιξη της χειρωνακτικής παράδοσης. Η επαφή μου με την ψηφιακή και διαδικτυακή κουλτούρα συνδυάστηκε έτσι μάλλον μοιραία με το βιωματικό μου ενδιαφέρον για τα υλικά και την χειρωναξία.

Τι είναι τα «Commons» και πως εξελίσσονται μες στα χρονια;
Η σειρά έργων «Commons» αποτέλεσε την απαρχή της μελέτης μου πάνω στο ψηφιδωτό, αλλά και μια απόπειρα εννοιολογικής και μορφολογικής ανανέωσης του λεξιλογίου του ίδιου του μέσου. Χρησιμοποίησα για πρώτη φορά τον συγκεκριμένο τίτλο το 2010, ώστε να ορίσω ένα εν εξελίξει προσωπικό αρχείο ψηφιακών γραφικών, που εκείνη την περίοδο συνέλεγα από το διαδίκτυο.

Μοναδικό συνδετικό χαρακτηριστικό αυτών, υπήρξε το ότι όλα διακινούνταν υπό καθεστώς ανοικτής πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι εικονογραφικές τους θεματικές περιελάμβαναν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, κοινότοπα σύμβολα, αναπαραστάσεις ζώων και φυτών, ενώ η σχεδιαστική ποιότητά τους υπήρξε επίσης χαρακτηριστικά ποικίλη. Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω τη γραφιστική αυτήν παραγωγή σε μια διαδικασία ψηφιακής- υλικής μετάφρασης, αφού έκανα την σύμβαση σαν ένα είδος κοινής "πολιτιστικής κληρονομιάς" της ψηφιακής εποχής.

Έτσι, άρχισα να μετατρέπω τα γραφικά που είχα συλλέξει σε ψηφιδωτά κεραμικής ψηφίδας, κατασκευάζοντάς τα πάνω σε βιομηχανικώς τυποποιημένα δομικά πάνελ. Με ενδιέφερε να αξιοποιήσω την “διαδικαστική” τεχνική του ψηφιδωτού, ώστε οι θραυσματικές συνθέσεις που προκύπτουν να ακροβατούν μεταξύ αναπαράστασης και αφαίρεσης.

Τα έργα αυτά εξελίσσονται παράλληλα με την συγγραφή ενός ηλεκτρονικού βιβλίου που προς το παρόν εκτίθεται ανολοκλήρωτο. Τα κεφάλαιά του προκύπτουν από την αφηγηματική επεξεργασία ερευνητικού υλικού και δεδομένων πάνω σε θέματα υλικών αγαθών και φυσικών πόρων, πολιτισμικής παραγωγής, επιστημονικής και τεχνολογικής καινοτομίας.

Η εργασία και η οικονομία αποτελούν κεντρικό άξονα στο έργο σου. Πως ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου γι αυτές και με ποιον τρόπο τις προσεγγίζεις;
Πιστεύω ότι το ενδιαφέρον μου για τις δύο έννοιες αυτές συνδέεται άμεσα με τη σύνθεση των πεδίων τεχνολογίας και χειρωναξίας, στην οποία αναφέρθηκα και προηγουμένως. Συγκεκριμένα, εντοπίζω τη ρίζα του στη μελέτη που άρχισε κατά τα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής μου δραστηριότητας, ειδικά μέσα από το project The Instructional Capital, το οποίο πήρε την μορφή της πρώτης ατομικής μου έκθεσης.

Εκεί, εστίασα στην ρευστή κατηγορία της εμπειρικής γνώσης και της πρακτικής της οδηγίας. Ήθελα να δω το πώς αυτές εμφανίζονται ιστορικά, αλλά και στο πλαίσιο της ψηφιακής και διαδικτυακής εποχής. Τον τρόπο που ορίζουν ένα δυναμικό πεδίο θεωρίας και ιδεολογίας με προεκτάσεις γνωσιακές, οικονομικές και κοινωνικές. Ως γενική κατεύθυνση, προσεγγίζω τις έννοιες της εργασίας και της οικονομίας ανοικτά.

Με ενδιέφερε πάντα το πως ένας όρος μπορεί να αξιοποιείται καλλιτεχνικά ως περιεχόμενο και νοηματικό στοιχείο μέσα από τον θεωρητικό ή επιστημονικό λόγο που παράγει, αλλά και καθαρά γλωσσολογικά. Πολλές φορές μάλιστα, ένας όρος τυχαίνει να έχει ως λέξη πολλαπλές χρήσεις στην καθομιλουμένη, δημιουργώντας ένα δίκτυο ερμηνειών, παρερμηνειών, σημειολογικών φορτίσεων και συνεκδοχών που εμπλουτίζουν με απρόβλεπτο τρόπο την ανάγνωση του έργου.

Πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να προτείνει μια εναλλακτική θεώρηση στον επιβεβλημένο οικονομιστικό λόγο;
Φαίνεται ότι η συνθήκη μέσα στην οποία καλούμαστε σήμερα να κάνουμε κριτική και αντίσταση προς την όποια δεδομένη οικονομική τάξη πραγμάτων γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη. Όλο και πιο εύκολα πλέον, τα προτεινόμενα επιχειρήματα, οι προθέσεις και τα εγχειρήματα του χώρου της τέχνης μπορούν να καταλήξουν σε βραχυκυκλωματικά αδιέξοδα.
Αυτό δεν συμβαίνει γιατί η τέχνη ως πεδίο κριτικής δράσης έχει χάσει την πολιτική συνάφειά της, αλλά ακριβώς εξαιτίας του ολοένα και πιο έντονου και σύνθετου διαλόγου που αναπτύσσει προς όφελός της η παγκόσμια οικονομία με την ίδια την λογική και τις πρακτικές της δημιουργικής παραγωγής.

Από την πλευρά της, η τέχνη την τελευταία δεκαετία φαίνεται να έχει διαχειριστεί την εξέλιξη αυτή με ένα εύρος προσεγγίσεων: από πρακτικές παραγωγής αυτόνομων δομών δράσης που προθεσιακά προσεγγίζουν το όριο του “εκτός της αγοράς”, μέχρι την αποδοχή “επιταχυντικών” θέσεων που θέλουν να βλέπουν την έντονη συμπλοκή με τις διαδικασίες του κεφαλαίου ως ένα είδος κατάλυσης του τέλους της παρούσας τάξης πραγμάτων.

Ανεξαρτήτως από το αν μπορεί κανείς να προσβλέπει σήμερα σε κάποιου είδους “τέλους” ή “ανατροπής”, το ζήτημα που γεννιέται είναι το πώς θα μπορούσαν παρόμοιες κατευθύνσεις να υπερβούν την λογική της απλής αναπαράστασης, της ουδέτερης μοντελοποίησης ή της ενδοσκοπικής εφαρμογής. Πώς μπορούν να κινηθούν προς περισσότερο ολοκληρωμένες ωσμώσεις με το πολυσύνθετο και ευμετάβλητο κράμα που αποτελεί ο κοινωνικός ιστός και οι οικονομικές συσχετίσεις που συνολικά τον καθορίζουν.

Η τέχνη είναι ένα πεδίο που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε απλήρωτη εργασία. Η εμπειρία σου στο πεδίο της εργασίας αξιοποιείται με κάποιο τρόπο στο έργο σου;
Σε επίπεδο περιεχομένου, φόρμας και θέσης, σίγουρα αυτές οι παράμετροι μπαίνουν μοιραία στην “εξίσωση” του έργου. Όπως γνωρίζω ότι συμβαίνει για πολλούς δημιουργούς, η όλη δράση μου στο πεδίο της σύγχρονης τέχνης εξελίσσεται ως μια διαδικασία διαχείρισης αυτών των παραμέτρων, ως μια ακροβασία μεταξύ επιθυμίας και πραγματισμού. Οι γνώσεις και τα μέσα που ανακαλύπτω και καλλιεργώ στην όλη αυτή απόπειρα, ενσωματώνονται στην δουλειά μου και με διάφορους τρόπους αντανακλώνται τελικά μέσα από αυτή.

Ανεξαρτήτως του αν έχαιρε οικονομικής υποστήριξης ή όχι, το ατομικό ή συλλογικό, καλλιτεχνικό ή επιμελητικό έργο που προέκυψε μέχρι τώρα υπήρξε σε προσωπικό τουλάχιστον επίπεδο εξίσου σημαντικό και πλούσιο. Όμως, βλέπω ως προβληματική την όποια βιωσιμότητα και ηθική συνθήκη προτείνει ένα οικονομικό σύστημα που βασίζεται πρακτικά στον πολιτιστικό εθελοντισμό, στην αυτο-εκμετάλευση και την ευκαιριακή δημιουργική δραστηριότητα. Πιστεύω ότι η τέχνη παραμένει ένα απαιτητικά μακροπρόθεσμο και σφαιρικά πνευματικό project, και ως τέτοιο οφείλεται να υποστηρίζεται και να αναπτύσσεται.

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για την εκπαιδευτική στροφή στην τέχνη. Στο μονόδρομο παρουσιάσατε το έργο Athens Public School. Ποιος ήταν το στόχος του; Μπορεί η εκπαίδευση να αποτελέσει κάτι παραπάνω από ένα απλά δημοφιλές (ακίνδυνο) θέμα που εξασφαλίζει μια νέα νομιμότητα στην τέχνη μες στο πλαίσιο του γνωστικού καπιταλισμού, καταφέρνοντας να συμμετέχει σε μια κριτική καλλιτεχνική πρακτική;

Το Public School in Athens πραγματοποιήθηκε σαν μία από τις έντεκα συμμετοχές του project Word of Mouth, που επιμεληθήκαμε ως KERNEL για την 3η Μπιενάλε της Αθήνας το 2011. Διοργανώθηκε σε συνεργασία με τους ιδρυτές του διεθνούς εναλλακτικού εκπαιδευτικού δικτύου Public School, ως ένα συμβολικό πείραμα: μια εφήμερη και τοπικά προσδιορισμένη αντανάκλαση ενός project που αξιοποιεί κατά πολύ την διαδικτυακή τεχνολογία και μια λογική παραγωγής γνώσης “από τα κάτω”, για να συντονίσει ατομικές και κοινοτικές εκπαιδευτικές διαθέσεις και ανάγκες.

Πράγματι, η αρχική μας πρόθεση για την παρουσίαση του project πραγματοποιήθηκε σε μια στιγμή θερμού διαλόγου για το μέλλον της παιδείας και του εκπαιδευτικού συστήματος, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη γενικότερα. Η σημασία του ίδιου του Public School δε, έγκειται ακριβώς στο ότι δεν αποτελεί καλλιτεχνικό project, αλλά ένα λειτουργικό εργαλείο, στου οποίου, όμως, τη σύλληψη και κατασκευή εμπλέκονται και καλλιτέχνες.

Συμφωνώ ότι η πλαισίωση παρόμοιων πρωτοβουλιών σε καλλιτεχνικές διοργανώσεις, ειδικά θεσμικές, καταλήγει τις περισσότερες φορές σε πολιτική ουδετεροποίηση, ή και σε ωφελιμιστική εργαλειοποίηση. Αλλά, θα ήταν από την άλλη πλευρά επικίνδυνα περιοριστικό να αποφεύγονται οι όποιες ζυμώσεις, οι έμπρακτοι πειραματισμοί και η αναπόφευκτη κριτική συζήτηση που εγείρονται κατά την διαδικασία παρόμοιων εγχειρημάτων, μόνο και μόνο για την διατήρηση μιας πολιτικά ορθής και “καθαρής” θέσης.

Αυτό που ως στάση προσβλέπουμε ως KERNEL, είναι η διατήρηση του διαλόγου και των συνεργιών που αναδύονται μέσα σε αυτά τα νεφελώδη πλαίσια. Προσδοκία μας είναι, μέσω του χρόνου και των τριβών, αυτές να εξελιχθούν σε ουσιαστικές μεταλλακτικές δυνάμεις και όχι απλά σε καταναλώσιμα μοντέλα.

Τι θέση έχουν η ιστορία και η μνήμη στο έργο σου;
Με ενδιαφέρει να βλέπω τις δύο έννοιες ως πολιτισμικά κατασκευάσματα, “θεσμούς” που αναπτύσσονται μέσα στον χρόνο και μέσα σε επί μέρους πολιτισμικά πλαίσια. Όμως, τις δέχομαι και ως ανθρωπολογικά έμφυτες κατηγορίες, οι οποίες μας παρουσιάζονται με ποικιλότροπες και ιδιοσυγκρασιακές εκφάνσεις.
Το κατακερματισμένο ιστορικό “συνεχές” που συνιστά την Ελληνική ταυτότητα προσφέρει άλλωστε μια ιδιαίτερα πλούσια και συγκρουσιακή συνθήκη για να προσεγγίσει κανείς με περαιτέρω πειραματισμό ή κριτική τις έννοιες αυτές. Δεν είναι παρά αναπόφευκτο να γίνονται υλικό σκέψης και αισθητικής πράξης όταν για παράδειγμα τα ίχνη τους είναι τόσο άμεσα και κυριολεκτικά εγγεγραμμένα στο σύγχρονο αστικό τοπίο. Αν δούμε τελικά την ιστορία και την μνήμη ως ένα “κληροδότημα”, τότε κατανοώ αυτό το κληροδότημα ταυτόχρονα ως δώρο και ως βάρος.

Μίλησε μας για τους kernel και τον τρόπο με τον οποίο μοιράζεις το έργο σου ανάμεσα σε ομαδικά και ατομικά project.
Το KERNEL είναι μια καλλιτεχνική ομάδα που ξεκινήσαμε στα τέλη του 2009 με την αρχιτέκτονα Πέγκυ Ζάλη και τον καλλιτέχνη Θεόδωρο Γιαννάκη. Δουλεύαμε μαζί ήδη κάποια χρόνια πριν, λόγω κοινών θεωρητικών και αισθητικών ενδιαφερόντων, συμβάλλοντας ο ένας στην προσωπική δουλειά του άλλου και πραγματοποιώντας διαπροσωπικές συνεργασίες. Μέσα στα χρόνια, ο διάλογος αυτός εξελίχτηκε σε μια συνεκτική καλλιτεχνική πορεία που αναπτύσσεται στην τομή μεταξύ τέχνης, αρχιτεκτονικής, επιμέλειας και έρευνας.

Το αποτέλεσμα της εργασίας μας έχει πάρει την μορφή γλυπτικών εγκαταστάσεων και βίντεο-δοκιμίων, διευρυμένων επιμελειών και διεπιστημονικών συνεργασιών. Θεματικά, το έργο προκύπτει συχνά ως στοχασμός πάνω σε υλικά και άυλα δίκτυα και υποδομές, σε διαδικασίες μετακίνησης και μετάφρασης πληροφορίας, σε κοινωνικά φαινόμενα που διαμορφώνουν την ιδιαίτερη υφή του σήμερα. Ξεδιπλώνεται ως μια συλλογική αφηγηματική κατασκευή, ως μια κωδικοποίηση λόγου, ύλης και χώρου.

Βλέπω τον μακροπρόθεσμο διάλογο που έχουμε ορίσει με τα παιδιά, ως το περιβάλλον μέσα από το οποίο παράγονται κοινές θεματικές, εννοιολογικά και φορμαλιστικά εργαλεία τα οποία διαμορφώνουν όχι μόνο την συλλογική μας παραγωγή, αλλά και το πεδίο άντλησης υλικού των προσωπικών μας κατευθύνσεων. Το πιο σπουδαίο χαρακτηριστικό μιας τέτοιας πολυετούς συνεργασίας είναι η αποκάλυψη μορφών σκέψης και πράξης που αναδύονται μέσω μιας κατανεμημένης συνείδησης. Αυτής που παράγεται από τις εναλλασόμενες δυναμικές της μεταξύ μας διαλεκτικής.

Η επιμέλεια με ποιον τρόπο συνδέεται με το έργο σου ως καλλιτέχνη;
Η εμπλοκή μου με την επιμέλεια αναπτύχθηκε αρχικά μέσω της δουλειάς μου με το KERNEL και στην συνέχεια εμπλουτίστηκε με τα επιμελητικά projects SIM και Radical Reading, στα οποία συνεργάζομαι με τους Natasha Isaacs/Stephan Sastrawidjaja και Ευαγγελία Λεδάκη αντίστοιχα.

Το ενδιαφέρον μου για την επιμελητική πρακτική προέρχεται από την υβριδικότητά της, τη ρευστότητα και την αδυνατότητα καθολικού ορισμού του επιμελητικού δημιουργικού υποκειμένου. Παρόλα αυτά, η επιμέλεια ως δραστηριότητα παίρνει εκ των πραγμάτων συγκεκριμένες μορφές και επιτελεί καθορισμένες λειτουργίες, από αμιγώς δημιουργικές μέχρι καθαρά διαχειριστικές.

Με αυτή την λογική, σαν δραστηριότητα παράλληλη του καλλιτεχνικού μου έργου, το κάθε επιμελητικό project στο οποίο δουλεύω έχει ως πρόθεση και ως αποτέλεσμα διαφορετικά παράγωγα. Κάποιες φορές λειτουργεί ως ερευνητικό πλαίσιο για την διεύρυνση ή την εμβάθυνση θεωρητικών και αισθητικών αναζητήσεων. Μερικές φορές, ως ευκαιρία να αναδείξω καλλιτεχνικές πρακτικές δημιουργών με τους οποίους συνδιαλέγομαι ή συμπορεύομαι. Άλλες φορές, ως αφορμή για να κοιτάξω από εναλλακτικές οπτικές γωνίες το πεδίο της δημιουργικής οικονομίας και την σχέση μεταξύ της αισθητικής παραγωγής και του κοινωνικού.