Σε αντίθεση με τις περισσότερες συναδέλφους της, ειδικά στις αρχές του 20ου αιώνα, η Ντόροθι Άρζνερ εξαργύρωσε σχετικά άμεσα την εργατικότητα και το ταλέντο της από τη νεαρή τότε κινηματογραφική βιομηχανία. Έτσι, η γεννημένη στο Σαν Φρανσίσκο το 1897 σκηνοθέτιδα βρέθηκε σε θέση να σχηματίσει μια εκτενή φιλμογραφία σχεδόν 20 παραγωγών, χάρη στις οποίες κατέκτησε μια σειρά από πρωτιές: ήταν η μοναδική εν ενεργεία σκηνοθέτιδα στην εποχή της, έγινε η πρώτη που εντάχθηκε στην Ένωση Αμερικανών Σκηνοθετών, ενώ έκανε ομαλή μετάβαση από το βωβό στον ομιλούντα κινηματογράφο ως η πρώτη σκηνοθέτιδα πίσω από μια ηχητική ταινία. Το όνομα της Άρζνερ, βέβαια, δεν έμεινε μόνο για… όλα αυτά στην ιστορία, αλλά και γιατί εφηύρε τεχνικές κινηματογραφικές καινοτομίες και ρηξικέλευθες έμφυλες αναπαραστάσεις που οφείλουν την ύπαρξή τους αποκλειστικά σε εκείνη.
Ποιος κάνει κουμάντο
Αν και η Άρζνερ ήταν γεννημένη για την ασημένια οθόνη, η πορεία της προς αυτήν ξεκίνησε από την ιατρική. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της και εργάστηκε στο γραφείο ενός χειρουργού, ύστερα από σύντομο χρονικό διάστημα παραιτήθηκε απογοητευμένη. Τότε μια φίλη τής πρότεινε να συναντηθεί με τον Γουίλιαμ ΝτεΜιλ, διευθυντικό στέλεχος του στούντιο Famous Players-Lasky, το οποίο αποτέλεσε προπομπό της διάσημης Paramount. Το πρόβλημα που προέκυψε όμως ήταν πως η Άρζνερ δεν είχε ιδέα τι πόστο ήθελε να έχει στο σινεμά, γι' αυτό ο ΝτεΜιλ την παρότρυνε να περάσει μια δοκιμαστική εβδομάδα στα πλατό ώστε να αποφασίσει μόνη της. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως οι ΗΠΑ είχαν μόλις βγει από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, για αυτό όλες οι επιχειρήσεις αναζητούσαν εργάτες ανεξαρτήτως ειδικότητας, ώστε να ορθοποδήσουν οικονομικά. Έτσι εξηγείται το περιθώριο που δόθηκε στην Άρζνερ, σε συνδυασμό με την πληθώρα επιλογών που είχε στη διάθεσή της. Όταν, λοιπόν, η 22χρονη Αμερικανίδα είδε πώς ο θρυλικός Σεσίλ ΝτεΜιλ (αδερφός του Γουίλιαμ) διεύθυνε το γύρισμα μιας ταινίας, κατάλαβε αμέσως ποιο ήταν το αληθινό κάλεσμά της. «Εάν κάποιος θελήσει να ανήκει στην κινηματογραφική βιομηχανία, πρέπει να γίνει σκηνοθέτης γιατί εκείνος λέει σε όλους τι ακριβώς πρέπει να κάνει», θα δήλωνε χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της μια δεκαετία αργότερα.
Παρόλα αυτά, χρειάστηκε να περιμένει ακόμα τρία χρόνια προτού βρεθεί πίσω από την κάμερα. Αν μη τι άλλο, η Άρζνερ δε γνώριζε ούτε τα βασικά του κινηματογράφου. Τα κενά καλύφθηκαν γρήγορα, καθώς έπιασε δουλειά πρώτα ως δακτυλογράφος σεναρίων και έπειτα ως μοντέζ, «κόβοντας» συνολικά 52 ταινίες. Η ευκαιρία της να σκηνοθετήσει ήρθε το 1922, στα γυρίσματα του «Blood and Sand» (Φρεντ Νίμπλο) με πρωταγωνιστή το ζεν πρεμιέ Ρούντολφ Βαλεντίνο, οπού απέδειξε τη βαθιά γνώση και εξοικείωση που απέκτησε με το κινηματογραφικό μέσο. Η Άρζνερ έφερε τη μονταζιακή λογική της στο στήσιμο της σκηνοθεσίας, κινηματογραφώντας σκηνές ταυρομαχιών που «ενώνονταν» με πλάνα αρχείου στο τελικό υλικό, τα οποία απεικόνιζαν ένα πολυπληθές κοινό. Έτσι δινόταν η εντύπωση πως τα γυρίσματα έγιναν σε ένα κατάμεστο στάδιο, εξασφαλίζοντας το δέος των θεατών και ταυτόχρονα εξοικονομώντας υπέρογκα ποσά στο στούντιο.
Η ώρα της ενηλικίωσης
Χάρη στην ευρηματικότητα και προσαρμοστικότητα της Άρζνερ οι υψηλά ιστάμενοι της Paramount άρχισαν να υπολογίζουν τις ικανότητές της. Εκείνη, όμως, παρότι δεν ξέχασε πως εξαιτίας του στούντιο έφτιαξε το όνομά της, ένιωθε πως η ώρα είχε φτάσει για να ανεξαρτητοποιηθεί και να ξεκινήσει μια προσωπική φιλμογραφία ως σκηνοθέτιδα. Ως προς αυτό μάλιστα ήταν κάθετη, μιας και την ίδια στιγμή η «αντίπαλος» Columbia την περίμενε με ανοιχτές αγκάλες. Όταν βρέθηκε τετ-α-τετ με έναν εκ των διευθυντών της Paramount, η Άρζνερ του έθεσε ξεκάθαρους όρους παραμονής: «Σε δύο βδομάδες θέλω να βρίσκομαι στο σετ γυρίζοντας μια ταινία υψηλού προϋπολογισμού. Προτιμώ να κάνω ένα φιλμ για μια άσημη εταιρία αλλά να έχω τον έλεγχο, παρά μια παραγωγή β' διαλογής για την Paramount». Κατάφερε εν τέλει να συνάψει μια πρωτοφανή συμφωνία, η οποία της έδινε πλήρη έλεγχο σε όλα τα στάδια παραγωγής σε συνδυασμό με ένα γενναιόδωρο μισθό. Δικαίωσε το στούντιο για την εμπιστοσύνη του, αφού το ντεμπούτο της «Fashions for Women» (1927) γνώρισε μεγάλη επιτυχία στο box office, η οποία επικυρώθηκε και στις επόμενες ταινίες της όπως τα «Get Your Man» (1927) και «Manhattan Cocktail» (1928). Κοινή συνισταμένη μεταξύ τους πως όλα ανήκουν στο είδος των κομεντί, επικεντρώνονται στις επαγγελματικές και ερωτικές επιθυμίες των ηρωίδων τους, απηχώντας παράλληλα πλήρως το απελευθερωτικά ξέφρενο κλίμα των Roaring '20s. Είναι ενδεικτικό πως στο «Get Your Man», με πρωταγωνίστρια το πρώτο «it girl» της ιστορίας Κλάρα Μπόου, η υπόθεση αφορά σε μια νεαρή Αμερικανίδα η οποία ερωτεύεται κεραυνοβόλα στο Παρίσι έναν άντρα που πρόκειται να παντρευτεί άλλη, αλλά αυτή είναι αποφασισμένη να τον κάνει δικό της.
Πώς γράφεται ιστορία
Η πρώτη σπουδαία στιγμή στην καριέρα της Άρζνερ θα έρθει με την ολοκλήρωση της παρθενικής ομιλούσας ταινίας της, του «Wild Party» (1929), ξανά με την Μπόου στη θέση της πρωταγωνίστριας και σε ρόλο «αντιδραστικό». Η ηθοποιός ενσαρκώνει μια φοιτήτρια η οποία μαζί με τις φίλες της κάνουν ξέφρενη ζωή, η οποία ορίζεται από τα ατελείωτα πάρτι. Θα πρέπει, ωστόσο, να υπερασπιστεί την τιμή της όταν εξαιτίας μιας παρεξήγησης προκύπτει φήμη πως έχει σχέση με έναν καθηγητή. Οι ηρωίδες της Άρζνερ ζουν σύμφωνα με τους δικούς τους κανόνες που δημιουργούν ένα αδιόρατο πλαίσιο ασφαλείας• όταν βρίσκονται όλες μαζί η σεξουαλικότητά τους εκφράζεται απενοχοποιημένα, με μετρημένους ομοφυλοφιλικούς υπαινιγμούς, κάμπτουν τους πατριαρχικούς κανόνες συμπεριφοράς και διεκδικούν ενεργά το δικαίωμά τους σε μια ακομπλεξάριστη διασκέδαση. Στην κατά τα άλλα απλοϊκή πλοκή, η Άρζνερ ανατρέπει διακριτικά τις συμβάσεις γύρω από το γυναικείο φύλο, αναδεικνύοντας τόσο τις αντρικές ενστάσεις απέναντι στο modus vivendi των φοιτητριών, όσο και το συντηρητισμό των πανεπιστημιακών θεσμών. Έτσι, στο «Wild Party» γίνεται απολύτως ξεκάθαρη η εσωτερικευμένη ανοχή απέναντι στις αρσενικές συμπεριφορικές παρεκτροπές και, αντίθετα, στην εκδικητική αντιμετώπιση που βρίσκουν οι γυναίκες οι οποίες δεν τηρούν μια καθωσπρέπει συνεσταλμένη συμπεριφορά. Εκτός όμως από την πρωτοποριακή αναπαράσταση της γυναικείας συντροφικότητας, στην εν λόγω ταινία η Άρζνερ κατασκεύασε το πρώτο μικρόφωνο «μπουμ» στην κινηματογραφική ιστορία, χρησιμοποιώντας ένα γάντζο ψαρέματος(!).
Ο χορός της νίκης
Οι παραπάνω θεματικές συνέχισαν να διατρέχουν τη φιλμογραφία της Άρζνερ. Στο «Christopher Strong» (1933) για παράδειγμα, η Κάθριν Χέπμπορν υποδύεται μια πιλότο που συνάπτει παράνομη σχέση με έναν παντρεμένο άντρα, του οποίου η σύζυγος εν τέλει την συγχωρεί και την συμπονά. Η «συμμαχία» των δύο γυναικών έρχεται σε διαφωνία με την αναμενόμενη για την τότε περίοδο αντίδρασή τους, η οποία τις ήθελε να έρχονται σε πλήρη σύγκρουση. Με αυτά τα εύστοχα σεναριακά ευρήματα, η σκηνοθέτιδα προσέδιδε στο εμπορικό σινεμά μια πολύτιμη εναλλακτική στον τρόπο προσέγγισης της θηλυκότητας στη μεγάλη οθόνη. Καμία παγιωμένη προκατάληψη γύρω από αυτές δεν έμεινε ασχολίαστη, αποδομώντας χαμηλότονα κυρίαρχες πτυχές της ετεροκανονικότητας. Αποκορύφωμα αυτής της διάθεσης αποτέλεσε η έτερη κορυφαία ταινία της Άρζνερ και μία από τις τελευταίες της, το «Dance, Girl, Dance» (1940).
Εκεί δύο άσπονδες κολλητές φίλες και χορεύτριες (Λουσίλ Μπολ, Μορίν Ο'Χάρα) πιάνουν δουλειά σε ένα μπουρλέσκ νυχτερινό κέντρο, όπου η μία είναι η σταρ του σόου, ενώ η άλλη λειτουργεί απλώς σα συμπληρωματικό κομμάτι του κυρίως θεάματος. Η μεταξύ τους σχέση υποδηλώνει τις αντιφάσεις ανάμεσα στις επιθυμίες δύο αυτόνομων και εν πολλοίς χειραφετημένων γυναικών• τη στιγμή που αμφότερες υπερασπίζονται αποφασιστικά κι αδιαπραγμάτευτα την αυτοδιάθεση των ζωών τους, οι διαφορές τους εδράζονται στις προτεραιότητες που θέτουν. Ο χαρακτήρας της Μπολ αδιαφορεί για την ηδονοβλεπτική φύση της δουλειάς της, καθώς επιθυμεί διακαώς να ανελιχθεί κοινωνικά, ενώ εκείνος της Ο'Χάρα αισθάνεται πως υποτιμάται επί σκηνής κάθε βράδυ. Μάλιστα, στην πιο συγκλονιστική σκηνή της ταινίας, μόνη απέναντι σε ένα κατάμεστο με άντρες κέντρο, βγάζει ένα πυρακτωμένο λόγο κατά του μισογυνισμού και της αντικειμενοποίησης των γυναικών που μοιάζει γραμμένος σήμερα. Κι όμως, εκφωνείται από την Ο'Χάρα με θέρμη τριάντα χρόνια πριν η Λόρα Μάλβι αναφερθεί για πρώτη φορά στον όρο «male gaze».
Πιστή στις αξίες της
Κατά τεκμήριο καμία ταινία της Άρζνερ δεν ήταν αποτυχημένη εμπορικά, ακόμα και όσες έλαβαν χλιαρή υποδοχή από τους κριτικούς. Παρόλα αυτά, η δημιουργός ένιωσε πως μετά το πολεμικό έπος «First Comes Courage» (1943) είχε φτάσει η στιγμή της απόσυρσης. «Είκοσι χρόνια στο σινεμά, είναι αρκετά νομίζω» θα δηλώσει λιτά. Βέβαια, είναι πολύ πιθανό να έπαιξε ως ένα βαθμό ρόλο πως προηγουμένως είχε προσβληθεί από μια παραλίγο θανάσιμη πνευμονία, η οποία την κατέβαλε για έναν ολόκληρο χρόνο. Κι εφόσον, ακριβώς όπως οι ηρωίδες της, ουδέποτε συμβιβάστηκε καλλιτεχνικά για να ρισκάρει τη σκηνοθετική ανεξαρτησία της, δεν υπήρχε λόγος να συνεχίσει στο πεδίο χωρίς τους δικούς της όρους. Οι μετέπειτα δραστηριότητες της Άρζνερ περιλαμβάνουν μικρού μήκους για τον αμερικανικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μια επιτυχημένη ραδιοφωνική εκπομπή και μια θητεία ως καθηγήτρια κινηματογράφου, προτού πεθάνει σε ηλικία 82 ετών το 1979. Κι αν υπάρχει κάποιος ιδανικός τρόπος να συνοψίσουμε το μέγεθος της τομής που κατάφερε η σκηνοθέτιδα στο σινεμά, αλλά και τη σημασία που είχε για πολλές συναδέλφους της η ύπαρξή της, αυτός είναι να μεταφέρουμε τα λόγια της Κάθριν Χέμπορν για εκείνη: «Η Ντόροθι Άρζνερ ήταν μια γυναίκα που σμίλεψε μια ανεπανάληπτη επαγγελματική πορεία, σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν είχαν καν το δικαίωμα σε μια καριέρα».
Διαβάστε ακόμα για τις:
Τζέιν Άρντεν
Αλίς Γκι-Μπλασέ
Μάγια Ντέρεν
Κινούγιο Τανάκα
Σίρλεϊ Κλαρκ
Μπάρμπαρα Χάμερ
Λότε Ρέινινγκερ
