Από
Δέσποινα Ζευκιλή
-
Με καταγωγή στον φεμινισμό, η αυτοθεωρία (autotheory), ο συνδυασμός δηλαδή αυτοβιογραφικών και άλλων προσωπικών/ «υποκειμενικών» δεδομένων και απόψεων με τη θεωρία και τη φιλοσοφία αποτελεί μια ανερχόμενη συγγραφική - καλλιτεχνική τάση την τελευταία πενταετία τουλάχιστον. Το βιβλίο της Μάγκι Νέλσον «Αργοναύτες» (2015) που μόλις κυκλοφόρησε από τους Αντίποδες σε μια πολύ καλή μετάφραση στα ελληνικά από τη Μαρία Φακίνου αποτελεί (μαζί με παλιότερες αναφορές όπως το εμβληματικό «I Love Dick», 1997, της Chris Kraus) κλασικό σημείο αναφοράς για μελετητές του συγκεκριμένου ρεύματος όπως η Lauren Fournier, το βιβλίο της οποίας Autotheory as Feminist Practice in Art, Writing and Criticism κυκλοφορεί τον Φεβρουάριο από το MIT Press. Από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τον όρο αυτοθεωρία και σημείο αναφοράς για τη Νέλσον είναι ο τρανς επιμελητής του δημόσιου προγράμματος της documenta14 Paul B. Preciado στο βιβλίο του Testo «Junkie» που περιγράφει την προσωπική του εμπειρία από τη χρήση τεστοστερόνης σε συνδυασμό με μια κριτική ματιά στην ιστορία της φαρμακοβιομηχανίας, της πορνογραφίας και της βιοπολιτικής.
Πεζογράφος, ποιήτρια και δοκιμιογράφος, η 48χρονη Καλιφορνέζα Μάγκι Νέλσον έχει ασχοληθεί με ζητήματα φύλου, βίας και σεξουαλικής ταυτότητας. Στους «Αργοναύτες» που έγιναν best seller στις ΗΠΑ και μεταφράστηκαν σε πάνω από είκοσι γλώσσες καταπιάνεται με τα σώματα εν κινήσει, σε μετάβαση περιγράφοντας τον έρωτά της με τον τρανς καλλιτέχνη Χάρυ Ντοτζ, τη σχέση της με τον θετό της γιο, την εγκυμοσύνη και τη γέννα της.
Από την μετασχηματιστική εμπειρία της εγκυμοσύνης και την ερωτική σχέση της μητρότητας ως την αλλαγή φύλου (συγκλονιστική η περιγραφή των διακοπών τους σε ένα resort εκείνης λίγο πριν τη γέννα, εκείνου λίγο μετά τη μαστεκτομή), οι «Αργοναύτες» είναι ένα βιβλίο - ακτινογραφία και ύμνος στη ρευστότητα, όταν «Τα σώματά μας άρχισαν να γίνονται πιο ξένα, για μας τους ίδιους, του ενός για τον άλλο». Ξεκινώντας από την αμηχανία για «όλες τις φορές που οι λέξεις δεν αρκούν» (είτε αφορά τη χρήση των αντωνυμιών για ένα queer άτομο - «έχω γίνει ξεφτέρι στο να αποφεύγω τις αντωνυμίες» είτε τη σύγχυση κάθε φορά που κλείνεις αεροπορικό εισιτήριο) και καταλήγοντας στη φροντίδα που κρύβεται πίσω από κάθε σχέση («Αυτό που ξέρω είναι πως είμαστε ακόμη εδώ, άγνωστο για πόσο ακόμη, φλεγόμενοι από φροντίδα, από το τραγούδι της που ποτέ δεν τελειώνει») οι «Αργοναύτες» διατρέχουν εξονυχιστικά κάθε πτυχή της queer εμπειρίας - και ταυτόχρονα της, πιθανότατα εγγενώς queer, εμπειρίας της εγκυμοσύνης αλλά και της σε κάθε περίπτωση περίπλοκης εμπειρίας του έρωτα, της μητρότητας, της οικογένειας.
Άμεσο, λυρικό, στοχαστικό, διεισδυτικό, είναι ένα βιβλίο σαγηνευτικό που διαβάζεται απνευστί, αλλά και ένα βιβλίο - τροφή για σκέψη που εμπεριέχει δεκάδες quotes από τη φεμινιστική, queer, gender και μη θεωρία και σε συνδυασμό με τον κατάλογο συγγραφέων στο τέλος του (από Ρολάν Μπαρτ και Ζακ Λακάν μέχρι Γκαγιάτρι Σπίβακ, Τζούντιθ Μπάτλερ και Ηβ Κοσόφσκι Σέτζγουικ) μπορεί να σε παρασύρει να συνεχίσεις το ψάξιμο, να διαβάσεις θεωρία και να υφάνεις το δικό σου πλέγμα σκέψεων και αναφορών. Ένα βιβλίο που ενσαρκώνει/εκθέτει ίσως τις αρετές αλλά και τις αδυναμίες της αυτοθεωρίας, όπου συχνά ο αδιαμεσολάβητος ναρκισσισμός του προσωπικού, του φλεγόμενου στερείται τη νηφαλιότητα μιας πιο αποστειρωμένης ακαδημαϊκής μελέτης. Ένα βιβλίο που, κατ’ επέκταση, λειτουργεί ως έναυσμα να διεκδικήσουμε μια πιο ουσιαστική πειραματική παραγωγή γνώσης στο πλαίσιο της επίκαιρης συζήτησης περί της πειραματικής εκπαίδευσης/ παιδαγωγικής. «Κατά τον Μάικλ Σνέντικερ, ένα πρόβλημα με τη λυρικότητα, είναι ότι συχνά σηματοδοτεί (ή προκαλεί) μια προσήλωση σε κυρίαρχες έννοιες ή πρόσωπα που μπορεί να σε κάνει να γράψεις στα παλιά σου τα παπούτσια τις ιδιαιτερότητες της κατάστασης που αντιμετωπίζεις.»
«Πάντοτε προσπαθώ να ξεφεύγω από την ‘‘ολοποιητική’’ γλώσσα, δηλαδή τη γλώσσα που ισοπεδώνει την ιδιαιτερότητα’ συνειδητοποιώ πώς πρόκειται για μια ακόμη μορφή παράνοιας. Τα γραπτά μου είναι γεμάτα με τέτοια τικ αβεβαιότητας. Δεν έχω δικαιολογία ή λύση, πέρα απ’ το να επιτρέψω στον εαυτό μου αυτό το τρέμουλο και να επιστρέψω αργότερα για να το πετσοκόψω. Έτσι, διορθώνω τον εαυτό μου μέχρι να επιδείξει μια τόλμη που δεν μου είναι ούτε έμφυτη ούτε ξένη».
Κεντρική θέση στον αναστοχασμό της Νέλσον καταλαμβάνει η αντίφαση ανάμεσα στο να είσαι queer και να τεκνοποιείς και η άποψη ότι η άνοδος της ομοκανονικότητας εκπροσωπεί μια απειλή για την εναλλακτική, αγωνιστική φύση της queer ταυτότητας. Μέσα από τις επιλογές της αλλά και από τις σκέψεις της η συγγραφέας αποστασιοποιείται από το μότο «Μην παράγετε και μην αναπαράγεστε» και τον αναπαρωγικό φουτουρισμό του Λι Έντελμαν, ο οποίος αποκηρύσσει την παιδοκεντρική κουλτούρα μας, και συντάσσεται με την άποψη της Σούζαν Φράιμαν ως προς την «τετριμμένη δυαδικότητα που τοποθετεί τη θηλυκότητα, την αναπαραγωγή και την κανονικότητα στη μια πλευρά και την αρρενωπότητα, τη σεξουαλικότητα και την queer αντίσταση στην άλλη».
Την ίδια στιγμή όμως διστάζει, το ξανασκέφτεται, φοβάται τις αποφάνσεις. «Πάντοτε προσπαθώ να ξεφεύγω από την ‘‘ολοποιητική’’ γλώσσα, δηλαδή τη γλώσσα που ισοπεδώνει την ιδιαιτερότητα’ συνειδητοποιώ πώς πρόκειται για μια ακόμη μορφή παράνοιας. Τα γραπτά μου είναι γεμάτα με τέτοια τικ αβεβαιότητας. Δεν έχω δικαιολογία ή λύση, πέρα απ’ το να επιτρέψω στον εαυτό μου αυτό το τρέμουλο και να επιστρέψω αργότερα για να το πετσοκόψω. Έτσι, διορθώνω τον εαυτό μου μέχρι να επιδείξει μια τόλμη που δεν μου είναι ούτε έμφυτη ούτε ξένη.
Καμιά φορά με κουράζει αυτή η προσέγγιση και όλο το έμφυλο φορτίο που κουβαλά. Με τα χρόνια έχω αναγκαστεί να εκπαιδεύσω τον εαυτό μου να σβήνει τα συγγνώμη από σχεδόν κάθε επαγγελματικό μέιλ που γράφω (...)»
Έχοντας παρακολουθήσει πρόσφατα το πολύ ενδιαφέρον σεμινάριο της φιλοσόφου Luce de Lire «Ψηφιακή Περίφραξη και το Επαναστατικό Άλλο» που οργάνωσε το Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο και έχοντας μυηθεί στον Ροζ Ολοκληρωτισμό της βρήκα στους «Αργοναύτες» πολλές από τις συγκρούσεις και τους προβληματισμούς της φεμινιστικής γραφής σήμερα, ειδικότερα ως προς το πως διεκδικείς την αποφασιστικότητα ενός πιο «ανδρικού» (αναζητείται νέα λέξη) ολοκληρωτικού λόγου. Η εξομολόγηση της Νέλσον περί αβεβαιότητας και οι μετατοπίσεις που διεκδικεί με τη ζωή και τη γραφή της κοντράρονται με το αδιαμεσολάβητο του ναρκισσισμού του λόγου της χωρίς να δίνουν εύκολες απαντήσεις.
