Από
Δέσποινα Ζευκιλή
-
«Στην εποχή του #metoo, του μισθολογικού χάσματος ανδρών και γυναικών, της διαδικτυακής παρενόχλησης και του ανησυχητικά μεγάλου αριθμού γυναικοκτονιών, ο φεμινισμός, ένα από τα σημαντικότερα διανοητικά, πολιτισμικά και πολιτικά κινήματα του σύγχρονου κόσμου, παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Φεμινισμός, παρελθόν και παρόν ενός κινήματος» της Deborah Cameron που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Μια επεξηγηματική αναδρομή στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος που φτάνει στο λεγόμενο «τέταρτο κύμα» του σύγχρονου, διαθεματικού, πολυφωνικού φεμινισμού καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι, σε πείσμα της μεταφεμινιστικής εποχής που ευαγγελίζονταν διάφοροι σχολιαστές τη δεκαετία του ‘90, ο φεμινισμός δεν πρόκειται να μας εγκαταλείψει ποτέ.
Και μπορεί στην Ελλάδα οι φεμινιστικές διεκδικήσεις να ήρθαν στην επικαιρότητα τους τελευταίους μήνες, τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρούμε μια σημαντική αναζωπύρωση σχετικών κινηματικών διεκδικήσεων και νέες πρωτοβουλίες που συχνά συνδέονται με τον καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό χώρο, αλλά και ένα αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτιστικών θεσμών και ιδρυμάτων για τη συγκεκριμένη ατζέντα. Τι ευκαιρίες και τι προβληματισμούς γεννά η συγκεκριμένη συγκυρία και ποια είναι τα (νέα;) διακυβεύματα του φεμινισμού σήμερα; Η ενδυνάμωση περνά σίγουρα μέσα από την κατανόηση των μηχανισμών που παράγουν τη βία και τις διακρίσεις γι αυτό και οι πρωτοβουλίες με διάρκεια που συνδυάζουν έρευνα και δράση έχουν σημασία.
Μιλήσαμε με το Φεμινιστικό Αυτόνομο Κέντρο (ΦΑΚ), «έναν χώρο για μάθηση, αναστοχασμό, συνεργασία, υποστήριξη, ανταλλαγή, παραγωγή γνώσης, πολιτικές παρεμβάσεις και αναταραχή» που δραστηριοποιείται εδώ και τέσσερα χρόνια σε ένα νεοκλασικό κάτω από τη Βικτώρια θέλοντας να βρει συλλογικές λύσεις σε βάρη της εποχής όπως η εκμετάλλευση, η παρενόχληση και ο κοινωνικός αποκλεισμός και να παράξει σχετική έρευνα ενάντια στις διακρίσεις και τον αυταρχισμό. Επίσης, με το Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο που ξεκίνησε ως μεταδιδακτορικό ερευνητικό πρόγραμμα το 2018 με επιστημονική υπεύθυνη την Ελπίδα Καραμπά, με χρηματοδότηση της ΓΓΕΛ/ΕΛΙΔΕΚ και φορέα υποδοχής το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτονικής. Ένας οργανισμός που εστιάζει στην παραγωγή, μεταπαραγωγή, διακίνηση υποστήριξη και ανάπτυξη αισθητικών πρακτικών και θεωρίας, αναπτύσσοντας παράλληλα και ανοιχτή εκπαιδευτική δραστηριότητα, μέσα από διαλέξεις, σεμινάρια, εργαστήρια, παρέχοντας τεχνογνωσία, πρακτική βοήθεια και θεωρητικό υπόβαθρο, ο οποίος ελπίζουμε να βρει τους πόρους να συνεχίσει τις εργασίες του.
Φεμινιστικό Αυτόνομο Κέντρο (ΦΑΚ): «Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε τις αιτίες που διαιωνίζουν την ατμοσφαιρική βία την οποία βιώνουμε»
Απαντούν οι Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη, Άννα Καραστάθη, Πέννυ Τραυλού ως μέλη του ΦΑΚ
Ποια είναι για σας τα σημαντικότερα διακυβεύματα του φεμινισμού σήμερα;
Η επιβίωση. Το πρώτο και σημαντικότερο φεμινιστικό διακύβευμα είναι να παραμείνουμε ζωντανές και ζωντανά.
Σε μία εποχή που εντείνεται η καταστολή και η συστημική βία, αλλά και η διαπροσωπική, ετεροπατριαρχική βία από κοινωνικά ενδυναμωμένους θύτες, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε τις αιτίες που διαιωνίζουν την ατμοσφαιρική βία την οποία βιώνουμε. Η έμφυλη και ρατσιστική βία δεν είναι απλά περιστασιακή --μια σειρά από εξαιρετικά συμβάντα που διαρρηγνύουν την κανονικότητα-- αποτελεί την ατμόσφαιρα στην οποία ζούμε. Το καταναγκαστικό δυαδικό σύστημα φύλου συγκροτείται και αναπαράγεται μέσω της βίας.
Μετά την δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, αλλά και την νεκροπολιτική των συνόρων --αδήλωτων πολέμων εντός και στα όρια της εθνικής επικράτειας--μας είναι σαφές ποια σώματα έχουν το δικαίωμα να είναι ορατά στον δημόσιο χώρο και ποια σώματα τιμωρούνται επειδή αποκλίνουν από τους κανόνες που καλούμαστε όλα να επιτελέσουμε έτσι ώστε να θεωρούμαστε αναγνωρίσιμα ως υποκείμενα, ως πολίτες με δικαιώματα, ως ζωές με σημασία.
Ταυτόχρονα, πέραν από την επιβίωση, οι φεμινιστικοί αγώνες ανά τον κόσμο οραματίζονται και προεικονίζουν μία άλλη σχέση με το οικοσύστημα, μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων οντοτήτων, με το ίδιο μας το σώμα. Ο ορίζοντας της φεμινιστικής κινηματικής δράσης αλλά και της φεμινιστικής θεωρίας είναι η αναγνώριση της συνύφανσης όλων των μορφών καταπίεσης και εκμετάλλευσης.
«Μετά την δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, αλλά και την νεκροπολιτική των συνόρων --αδήλωτων πολέμων εντός και στα όρια της εθνικής επικράτειας--μας είναι σαφές ποια σώματα έχουν το δικαίωμα να είναι ορατά στον δημόσιο χώρο και ποια σώματα τιμωρούνται επειδή αποκλίνουν από τους κανόνες που καλούμαστε όλα να επιτελέσουμε έτσι ώστε να θεωρούμαστε αναγνωρίσιμα ως υποκείμενα, ως πολίτες με δικαιώματα, ως ζωές με σημασία».
Η κριτική της πολιτικής των ταυτοτήτων και οι ζυμώσεις με την κουίρ θεωρία, μεταξύ άλλων, πυροδοτούν νέες συγκρούσεις μεταξύ φεμινιστριών αλλά λειτουργούν και ως έναυσμα για νέες συσπειρώσεις. Πώς τοποθετήστε;
Ο όρος «πολιτική της ταυτότητας» έχει τις ρίζες του στον μαύρο λεσβιακό φεμινισμό της δεκαετίας 1970 στις ΗΠΑ, συγκεκριμένα στο μανιφέστο της συλλογικότητας Combahee River Collective, «A Black Feminist Statement» (1977). Υποδηλώνει την αναγκαιότητα της συγκρότησης ενός πολιτικού υποκειμένου το οποίο μάχεται ταυτόχρονα για την απελευθέρωση του από πολλαπλά, συνυφασμένα συστήματα καταπίεσης --ενός υποκειμένου που περιθωριοποιείται από «μονοθεματικούς» αγώνες και αναλύσεις (όπως ο λευκός φεμινισμός, ο πατριαρχικός αντιρατσισμός και ο ταξικός αγώνας με αντρικό και λευκό πρόσημα). Αυτή η ανάλυση --που εμπνέει αυτό που σήμερα ονομάζουμε «διαθεματικότητα»-- χάνεται και συσκοτίζεται σε αναφορές στην πολιτική της ταυτότητας που υποθέτουν κατακερματισμένες ταυτότητες και διαχωρισμένους αγώνες (δηλαδή ακριβώς αυτό που η έννοια έρχεται, αρχικά, να αναδείξει ως πολιτικό πρόβλημα).
Η κουήρ θεωρία όπως συστήνεται στην αγγλοαμερικάνικη ακαδημία κατά τα τέλη του 1980, αρχές του 1990, έχει και αυτή κινηματικές ρίζες (συγκεκριμένα στους ριζοσπαστικούς, συμμαχιακούς αγώνες γύρω από την κρίση του HIV/AIDS), που συχνά ξεχνιούνται. Ο διαχωρισμός μεταξύ «πολιτικής των ταυτοτήτων» και «κουήρ θεωρίας» υποδηλώνει ότι η πρώτη δεν είναι θεωρητικής σημασίας και η δεύτερη δεν έχει πολιτικό χαρακτήρα. Σαν ρεύματα δεν διαχωρίζονται τόσο εύκολα. Για παράδειγμα, στο εσωτερικό της κουήρ θεωρίας έχει αναπτυχθεί η queer of colour κριτική, ενώ συχνά ο κουήρ ακτιβισμός αντλεί από την πολιτική των ταυτοτήτων ως βάση συμμαχιών (όπως για παράδειγμα στο ACT UP: AIDS Coalition to Unleash Power).
Δεδομένου ότι το ΦΑΚ προσπαθεί να γεφυρώσει πολλαπλούς φεμινισμούς, θεωρούμε τις διαφορές και διαφωνίες ως ουσιαστικό στοιχείο ζυμώσεων και όχι ως εμπόδιο στην από κοινού σκέψη και δράση. Ωστόσο οι αυτοαποκαλούμενοι φεμινισμοί που προσπαθούν να φυσικοποιήσουν καταπιεστικές κατηγορίες και εγκλωβιστικά «κουτάκια» και έτσι ασκούν εξουσία διαιωνίζοντας τη βία των ηγεμονικών κατηγοριοποιήσεων δεν μας φαίνονται ως φεμινισμοί, αλλά αποτελούν άλλη μία έκφανση της ετεροπατριαρχίας και της λευκής υπεροχής. Το μίσος και αμφισβήτηση της ύπαρξης ορισμένων υποκειμένων (όπως τα τρανς άτομα) δεν θεωρούμε ότι είναι δόκιμη πολιτική στάση στο φάσμα των φεμινισμών και ως εκ τούτου, στην προσπάθεια να δημιουργήσουμε έναν ασφαλές χώρο συνύπαρξης και συνεργασίας, δεν είναι ευπρόσδεκτες συμπεριφορές στο ΦΑΚ έρευνας.
Πώς αντιλαμβάνεται η νεότερη γενιά τον φεμινισμό και τι ανάγκες εντοπίζουν διαφορετικές από παλιότερα;
Δηλώνουμε μέρος της νεότερης γενιάς --εάν όχι με στενούς ηλικιακούς όρους, τότε επειδή αγκαλιάζουμε το ελπιδοφόρο πνεύμα της και επειδή αντιστεκόμαστε στην ηλικιακή παγίωση και αρτηριοσκλήρωση, «βαϊμπάροντας» παρέα. Και επειδή υπάρχει η ιδέα ότι οι θυληκότητες δεν πρέπει να δηλώνουν τις ηλικίες τους, η ιδρυτική ομάδα του ΦΑΚ έχει 30αρίσει, σχεδὀν 40αρίσει και 50αρίσει αλλά παραμένει πάντα πνεύμα εφηβικής αντιρρησίας.
Αυτό που βρίσκουμε ιδιαιτέρως ελπιδοφόρο είναι η αντίσταση των νεαρών ατόμων στην κλιματική καταστροφή. Ακόμα και περισσότερο από την γενιά των 70ς-80ς (Generation X), έχουν μεγαλώσει με την περιβαλλοντική κρίση όχι ως μελλοντικό ενδεχόμενο αλλά αναπόφευκτο παρόν. Η αντίσταση τους μεταφράζεται σε αλληλέγγυους τρόπους κατανάλωσης και παραγωγής αγαθών, σε μια διαφορετική σχέση με το περιβάλλον που δεν νοηματοδοτείται πια ως μια εσαεί πηγή πλούτου, εξαγωγής και εκμετάλλευσης, αλλά με όρους φροντίδας και ανανέωσης.
Από τις συναναστροφές μας με άτομα που ανήκουν στην νεότερη γενιά μας φαίνεται ότι (επιτέλους!) αντιλαμβάνεται το φύλο και η σεξουαλικότητα ως φάσμα, την τρανσφοβία και την ομοφοβία και κάθε είδους ρατσισμού ως απαρχαιωμένες ιδεοληψίες που θα πεθάνουν με την πάροδο της γενιάς των γονιών τους. Ταυτόχρονα βιώνουμε την προσπάθεια από τα καθεστώτα και τους θεσμούς του έθνους-κράτους (πατρίς, θρησκεία, οικογένεια) να πνίξουν τους φεμινισμούς της νέας γενιάς σε ένα ρεύμα συντηρητικοποίησης και μισαλλοδοξίας. Θα κάνουμε τα πάντα για να σταθούμε δίπλα τους καθώς «μεγαλώνουν» και θα τους αποδοθούν πιο βίαια έμφυλοι ρόλοι της μητρότητας, της πατρότητας, κ.ο.κ.
«Αυτό που βρίσκουμε ιδιαιτέρως ελπιδοφόρο είναι η αντίσταση των νεαρών ατόμων στην κλιματική καταστροφή. Ακόμα και περισσότερο από την γενιά των 70ς-80ς (Generation X), έχουν μεγαλώσει με την περιβαλλοντική κρίση όχι ως μελλοντικό ενδεχόμενο αλλά αναπόφευκτο παρόν. Από τις συναναστροφές μας με άτομα που ανήκουν στην νεότερη γενιά μας φαίνεται ότι (επιτέλους!) αντιλαμβάνεται το φύλο και η σεξουαλικότητα ως φάσμα, την τρανσφοβία και την ομοφοβία και κάθε είδους ρατσισμού ως απαρχαιωμένες ιδεοληψίες που θα πεθάνουν με την πάροδο της γενιάς των γονιών τους».
Τι σημαίνουν σήμερα για σας οι έννοιες θηλυκότητα/αρρενωπότητα;
Από τη μία πλευρά, οι έννοιες θηλυκότητα/αρρενωπότητα φέρουν την προσπάθεια να απαγκιστρώσουμε το κοινωνικό φύλο από το βιολογικό φύλο. Ωστόσο, παραμένουν εγκλωβισμένες σε μία έμφυλη κατηγοριοποίηση σωμάτων, στυλ, επιθυμιών, συμπεριφορών και πνευμάτων. Στο ΦΑΚ και στις ζωές μας, αναζητούμε κάτι απελευθερωμένο από το δυαδικό σύστημα έμφυλης ταξινόμησης. Βλέπουμε το φύλο σαν φάσμα, σαν κάτι ρευστό, κατασκευασμένο, σαν ταυτόχρονα την απόρροια διαχρονικής βίας και καταπίεσης αλλά και σαν πεδίο δημιουργικής αντίστασης και φαντασίας, και --σίγουρα-- σαν μη βιολογική κατηγορία.
Η τεχνολογία τι δυνατότητες αλλά και τι προκλήσεις θέτει αναφορικά με τον φεμινισμό;
Αν και παραμένει ακόμα να υπάρχει ψηφιακή ανισότητα στην πρόσβαση στην τεχνογνωσία και χρήση της τεχνολογίας π.χ. προγραμματισμό, υπάρχει χώρος για εξερεύνηση από μία φεμινιστική ματιά. Ξεκινώντας με την υπόθεση ότι η έλλειψη ποικιλομορφίας, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής γυναικών και κουήρ, τρανς ατόμων (όλων των φύλων) σε τεχνολογικούς τομείς γενικά και ειδικότερα το hacking είναι σημαντικό να δούμε τι μπορεί να προσφέρει ο φεμινισμός για την συμμετοχικότητα όλων στη παραγωγή της τεχνολογίας. Υπάρχει μια σαφής επιθυμία να δούμε φεμινιστικά ζητήματα στον κυβερνοχώρο και την τεχνολογία από πολιτικοποιημένη και ολιστική προοπτική. Για παράδειγμα, υπάρχουν φεμινιστικές ομάδες χάκερς, οι οποίες στόχο έχουν να φτιάξουν και να χρησιμοποιήσουν εργαλεία ανοικτά και προσβάσιμα προς όλ@, συμμετοχικά και οριζόντια.
Ένα τέτοιο εγχείρημα έγινε στο Καλαφού της Ισπανίας το 2014 στο ΤransHackFeminist (THF!) όπου μία ομάδα ακτιβιστριών διαθεματικού φεμινισμού, queer και trans ατομικότητες όλων των φύλων συναντήθηκαν για να κατανοήσουν καλύτερα, να χρησιμοποιήσουν και τελικά να αναπτύξουν δωρεάν απελευθερωτικές τεχνολογίες για την κοινωνική αντίσταση απέναντι στην πατριαρχία. Εξίσου σημαντική είναι η πρωτοβουλία του δικτύου φεμινιστριών χάκερς και ακτιβιστριών CN:FM (Commoning the Network: Feminist Methodologies) που το 2015 στο φεστιβάλ Transmediale στο Βερολίνο δημιούργησαν από κοινού ένα φεμινιστικό server.
Τα παραπάνω παραδείγματα έχουν μια κοινή αφετηρία: την ανάγκη για την παραγωγή και χρήση τεχνολογίας ως συλλογικό εργαλείο, με οριζοντιότητα και δυνατότητα να είναι πολυφωνικό και περιεκτικό. Στο ΦΑΚ προσπαθούμε επίσης να ακολουθήσουμε μια φεμινιστική μεθοδολογία χρήσης της τεχνολογίας με εργαλεία συμμετοχικά. Προσπαθούμε να ασκήσουμε κριτική στον τρόπο που τα social media επηρεάζουν αρνητικά τις σχέσεις μεταξύ μας αλλά και τον δημόσιο λόγο και τώρα στήνουμε μία εναλλακτική φεμινιστική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, έναν ασφαλή διαδικτυακό χώρο για να συνυπάρχουμε με την ευρύτερη κοινότητα των μελών μας. Οι διαδικασίες συμμετοχής είναι κι εδώ οριζόντιες κι ανοικτές.
«Στο ΦΑΚ προσπαθούμε επίσης να ακολουθήσουμε μια φεμινιστική μεθοδολογία χρήσης της τεχνολογίας με εργαλεία συμμετοχικά. Προσπαθούμε να ασκήσουμε κριτική στον τρόπο που τα social media επηρεάζουν αρνητικά τις σχέσεις μεταξύ μας αλλά και τον δημόσιο λόγο και τώρα στήνουμε μία εναλλακτική φεμινιστική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, έναν ασφαλή διαδικτυακό χώρο για να συνυπάρχουμε με την ευρύτερη κοινότητα των μελών μας. Οι διαδικασίες συμμετοχής είναι κι εδώ οριζόντιες κι ανοικτές».
Ενώ ο φεμινισμός θεωρούνταν από πολλούς ξεπερασμένος και αναχρονιστικός, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια πύκνωση φεμινιστικών project, και στην Ελλάδα, αλλά και ένα ενδιαφέρον mainstream θεσμών και ιδρυμάτων να αγκαλιάσουν σχετικά εγχειρήματα. Πού οφείλεται αυτό; Με ποιόν τρόπο μπορεί αυτό το ενδιαφέρον να αποβεί επιδραστικό στην κατεύθυνση μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και να μην εργαλειοποιηθεί;
Ποιοι είναι εκείνοι στους οποίους ο φεμινισμός φαινόταν ξεπερασμένος και αναχρονιστικός; Η αντίδραση στον φεμινισμό οφείλεται στην ανάδυση του νεοφιλελευθερισμού ανά τον κόσμο και εκφράζεται κυρίως από την προνομιακή κατηγορία λευκών, cis, ετεροφυλόφιλων ανδρών. Απαρτίζει μέρος μιας προσπάθειας ιδεολογικής αποδυνάμωσης όλων των κινημάτων, που αποσκοπεί στον κατακερματισμό της κοινωνίας σε ατομικότητες χωρίς συλλογική συνείδηση και χωρίς όραμα για εναλλακτικές. Αυτό εξάλλου ήταν και είναι το μεγαλύτερο και πιο βίαιο πρόταγμα του νεοφιλελευθερισμού: ότι δεν υπάρχει εναλλακτική (ΤΙΝΑ, Τhere is No Alternative).
Στις συνθήκες του ύστερου καπιταλισμού, η οικειοποίηση αντισυστημικών ιδεών και κινημάτων από κρατικούς μηχανισμούς και η εμπορευματοποίηση τους έχει υπάρξει στρατηγική για την αποδυνάμωσή τους. Η συγχώνευση κινημάτων από κρατικούς φορείς, η αποπολιτικοποίηση τους και στη συνέχεια το αμπαλάρισμά τους ως μοδάτες, cool, αλλά και ακίνδυνες πρακτικές έχει αποδυναμώσει τεράστια κινήματα στο παρελθόν.
Ίσως το πιο πρόσφατο παράδειγμα προσπάθειας ταυτόχρονης αποπολιτικοποίησης και συγχώνευσης της φεμινιστικής κριτικής προσφέρει το εγχείρημα της ακροδεξιάς κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας σχετικά με το κύμα me too στην Ελλάδα. Η καμπάνια της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων οικειοποιείται εν ονόματι της Πολιτείας ενός κινήματος που απαιτεί την παραίτηση της κυβέρνησης καταγγέλλοντας την φερόμενη συγκάλυψη και ενδεχομένως την συνενοχή κυβερνητικών στελεχών στην διάπραξη σεξουαλικής βίας.
Η πύκνωση φεμινιστικών κινημάτων οφείλεται, πιστεύουμε, στην εντατικοποίηση της βίας, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης, αλλά και ακριβώς τις συνέχειες και παρακαταθήκες μιας κατάστασης (έμφυλη ανισότητα, σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση, αμίσθωτη αναπαραγωγική εργασία, διακρίσεις ενάντια σε γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, κλπ.) η οποία βιώνεται ως παρωχημένη, ως κατάλοιπο κοινωνικών σχέσεων οι οποίες υποτίθεται ότι είναι ξεπερασμένες και αναχρονιστικές. Κι όμως, τις αντιμετωπίζουμε μέχρι και σήμερα.
Τι θα μπορούσε να βοηθήσει έτσι ώστε το ελληνικό #metoo να έχει ένα όσο γίνεται πιο ουσιαστικό αντίκτυπο;
Είναι πολύ σημαντικό να αντισταθούμε στην κοινότυπη λογική που αντιμετωπίζει την σεξουαλικοποιημένη βία, την παρενόχληση, την κακοποίηση ως «εξαιρέσεις» και όχι εκφάνσεις μία ομαλοποιημένης κανονικότητας, διάχυτης ατμοσφαιρικής βίας. Η σεξουαλικοποιημένη βία είναι διαπροσωπική (και από μια σκοπιά, με περιστατικά διαπροσωπικής βίας ασχολείται και καταγγέλλει το me too) αλλά είναι και δομική, θεσμική, κρατική, επιστημολογική. Μια συστημική, διαθεματική ανάλυση της βίας (αλλά και της επιβίωσης της και της αντίστασης σε αυτή) θα βοηθούσε…
Μια δεύτερη παρατήρηση είναι ότι πέραν του «θύτη» που καταγγέλλουν τα επιζώντα άτομα που δέχτηκαν σεξουαλικοποιημένη βία, ειδικά στο εσωτερικό θεσμών, όπως η ανώτερη εκπαίδευση/το Πανεπιστήμιο και ο καλλιτεχνικός κόσμος (δύο χώροι που γνωρίζουμε προσωπικά), υπάρχει σχεδόν πάντοτε ένα συνονθύλευμα από υποστηρικτές και υποστηρίκτριες του θύτη, άτομα που συντελούν στην προσπάθεια να αποσιωπηθεί το άτομο που καταγγέλλει (ή γενικότερα έχει υποστεί) βία. Είναι αυτά τα άτομα που ενισχύουν και νομιμοποιούν το καθεστώς της σιωπής. Είναι τα ίδια που τιμωρούν το άτομο που ονομάζει το πρόβλημα, κατασκευάζοντας το ίδιο σαν το πρόβλημα, ενώ, βγαίνουν και χλευάζουν «γιατί δεν το είπε νωρίτερα;»
Επειδή φαίνεται ότι παίρνουμε τον κάθε χώρο και θεσμό τον έναν μετά τον άλλο, περιμένουμε να ανοίξει η συζήτηση για τη σεξουαλικοποιημένη βία στο Πανεπιστήμιο, αλλά και σε άλλους θεσμούς όπως η εκκλησία, ο στρατός και η Βουλή. Γεννάται το ερώτημα: τι παραμένει από όλους αυτούς εάν και όταν εξαλειφθεί η έμφυλη βία;
Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο «Όσες επενδύουμε στους φεμινιστικούς αγώνες πρέπει να αποκτήσουμε βαθύτερη ιστορική αυτογνωσία»
Απαντά η Ελπίδα Καραμπά
Ποια είναι για σας τα σημαντικότερα διακυβεύματα του φεμινισμού σήμερα;
Βασική μας θέση είναι, ότι η σύνδεση της τεχνολογίας με τον φεμινισμό καθίσταται κρίσιμη και πολιτική την εποχή της παγκοσμιοποιημένης τεχνολογίας, του ύστερου καπιταλισμού, την μετα-ψηφιακή και μετα-ανθρώπινη συνθήκη και της κρίσης των θεσμών, όπου οι παραδοσιακές εξουσίες αναδιπλώνονται και επιβεβαιώνουν ότι οι φεμινιστικές* διεκδικήσεις είναι κάθε άλλο παρά μια τελειωμένη υπόθεση. Για παράδειγμα οι ριζικές αλλαγές που επιτελούνται στην παγκοσμιοποιημένη τεχνολογική συνθήκη και και οι επιπτώσεις που έχουν στις γυναίκες*, η νεκροπολιτική (όρος που περιγράφει τις ταχείες και οξείες αλλαγές στις ‘πολιτικές του θανάτου’ που σχετίζονται με τους πολέμους βιομηχανικής κλίμακας, τον μιλιταρισμό, την παγκόσμια έκταση των συγκρούσεων, τους ‘ανθρωπιστικούς πολέμους’ και όλων των ειδών τις άμεσες και διαμεσολαβημένες, μέσω οθόνης μαζικές εμπειρίες θανάτωσης).
Οι κυβερνώντες και οι οικονομικές ελίτ κρίνουν ότι ο θάνατος και η εξόντωση κάποιων από εμάς δεν μπορεί να αποφευχθεί. Οι γυναίκες στα σύνορα του Μεξικού των οποίων τα σώματα αναλώνονται στην ηλεκτρονική βιομηχανία, που ρισκάρουν στην επισφαλή εργασία της νύχτας, όλες οι γυναίκες που βιοπορίζονται σε εργασίες «φροντίδας» και έγιναν οι πρώτες αναλώσιμες κατηγορίες στις ρυθμίσεις της κρίσης του κορονοϊού, γυναίκες χωρίς χαρτιά, εκτοπισμένες και κακοποιημένες με ποικίλους τρόπους που είναι ζωντανές νεκρές, σε μια χωρίς τέλος κατάσταση εξαίρεσης, όλες αυτές οι γυναίκες είναι κομμάτια του παζλ της συσσώρευσης κεφαλαίου βάσει της αρπαγής και της υπόταξης της ζωής στην εξουσία του θανάτου. Η τεχνολογία των ντρόουν, της διαδικτυακής επιτήρησης και εμπορευματοποίησης σωμάτων, του σκαναρίσματος και της κεφαλαιοποίησης των κινήσεων και των επιθυμιών μας συμμετέχει στην επιτάχυνση αυτών των διαδικασιών. Η εστίαση αυτή αποσκοπεί στην αναζήτηση και δημιουργία εναλλακτικών και δυνατοτήτων για την ανάπτυξη δυναμικής, διεισδυτικής και αυτοκαθοριζόμενης φεμινιστικής πρακτικής.
Η κριτική της πολιτικής των ταυτοτήτων και οι ζυμώσεις με την κουίρ θεωρία, μεταξύ άλλων, πυροδοτούν νέες συγκρούσεις μεταξύ φεμινιστριών αλλά λειτουργούν και ως έναυσμα για νέες συσπειρώσεις. Πώς τοποθετήστε;
Οι φεμινιστικές διεκδικήσεις συγκλίνουν και συμπορεύονται με άλλες κρίσιμες διατυπώσεις και διεκδικήσεις των καιρών μας και συμπλέουν με ανάλογες αγωνιστικές πρακτικές. Τα διαφορετικά πεδία λόγων και δράσης δεν είναι όμοια, όπως δεν είναι όμοιες και οι θέσεις από τις οποίες εκκινεί η κάθε μια από εμάς που δραστηριοποιούμαστε σε αυτά τα πεδία. Υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί δυσφορίας μέσα στη σύγχρονη πατριαρχική, καπιταλιστική παγκοσμιοποιημένη συνθήκη, αλλά η δυσφορία στην οποία μετέχουμε έχει ριζωματικές απολήξεις και μπορούν να διαμορφώσουν συναρθρώσεις τις οποίες πρέπει να απευθύνουμε και να αναζητάμε. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 κατέστη σαφές ότι υπήρχαν διαφωνίες, δυσφορία και ανταγωνισμοί μεταξύ διαφορετικών φεμινισμών, όπως υπάρχουν και σήμερα.
Η ακαδημαϊκή, για παράδειγμα, πρωτοβουλία του Κέντρου δεν είναι πάντα προσφιλής σε μαχητικές, κινηματικές πρωτοβουλίες και πολλές φορές για δικαιολογημένους λόγους. Άλλα είναι επίσης σαφές σε μερικές από εμάς, ότι η συνάρθρωση είναι πολιτικά στοιχειώδης προκειμένου οι διαφορετικές δράσεις να καταστούν πιο δυνατές και αποτελεσματικές. Ήδη, από τότε που πρωτοδιατυπώθηκαν και αναδείχτηκαν αυτές οι εντάσεις, έγινε επίσης, σαφές για κάποιες, ότι σύγκλιση μεταξύ φεμινισμών δεν μπορούσε να γίνει στη βάση μιας γενικευμένης αδερφοσύνης και αγάπης αλλά στη βάση, των διαφορών και της συνείδησης αυτών, υπογραμμίζοντας τις υλικές πραγματικότητες σχετικά με τη φυλή, την τάξη, την εθνικότητα, τη σεξουαλικότητα, τον τόπο.
Με αυτή την έννοια, για παράδειγμα, η σύνδεση του φόνου της Zackie Oh! με τον φόνο της Τοπαλούδη δεν στοχεύει στην συγχώνευση τους. Οι παράμετροι τους είναι διαφορετικές. Είναι όμως κρίσιμο να καταστεί σαφές πως τα γυναικεία*, τρανς σώματα είναι στοχευμένα και εξοντώσιμα. Ο διαφεμινισμός έχει μια μακρά ιστορία ενδυνάμωσης, διαχωρίζοντας και ενώνοντας ταυτόχρονα. Ήδη, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, από το 1970 η Donna Haraway υπογράμμισε τη σημασία της «τοποθετημένης γνώσης», διευκρινίζοντας ότι η πολιτική της εντοπιότητας κάνει σαφείς τους τρόπους που τα σώματα πραγματώνονται, ταυτοποιούνται και δύνανται να μιλήσουν από μια συγκεκριμένη θέση. Οι ενσώματες (embodied) και τοπικά διαθέσιμες γνώσεις και εμπειρίες επιτρέπουν στα ενσώματα άτομα να μιλάνε από μια συγκεκριμένη θέση και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για την «κατ 'ανάγκη μερική» ομιλία τους. Αυτή, αφορά μια γνώση ικανή να κατασκευάζει κόσμους λιγότερο οργανωμένους από άξονες κυριαρχίας.
Υπό αυτή την έννοια, διαφεμινιστικές συναρθρώσεις είναι επιτακτικές. Αυτές οι συναρθρώσεις οφείλουν να βρίσκονται σε συνεχή διαπραγμάτευση λαμβάνοντας υπόψη ενσώματες και αναγκαστικά μερικές εμπειρίες και θέσεις και χρήζουν επίσης δράσεις που εμπλέκουν συν-αισθήματα (affects), φιλίες και προσωπικές σχέσεις, συμπράξεις φεμινιστικών, κούιρ, έμφυλων πρωτοβουλιών οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν ως κομβικά σημεία των διεκδικήσεων μας, των συναρθρώσεων, των πολιτικών φαντασιακών μας, των οραμάτων, της θεωρίας και της τέχνης μας και να μας συνδράμουν να κατανοήσουμε τα τυφλά σημεία των διαφορετικών θέσεων μας με τα οποία πολλές από εμάς αναμετριόμαστε και συνεχίζουμε να μην παραιτούμαστε.
«Ήδη, από τότε που αναδείχτηκαν oι εντάσεις μεταξύ διαφορετικών φεμινισμών, έγινε επίσης, σαφές για κάποιες, ότι σύγκλιση μεταξύ τους δεν μπορούσε να γίνει στη βάση μιας γενικευμένης αδερφοσύνης και αγάπης αλλά στη βάση, των διαφορών και της συνείδησης αυτών, υπογραμμίζοντας τις υλικές πραγματικότητες σχετικά με τη φυλή, την τάξη, την εθνικότητα, τη σεξουαλικότητα, τον τόπο. Με αυτή την έννοια, για παράδειγμα, η σύνδεση του φόνου της Zackie Oh! με τον φόνο της Τοπαλούδη δεν στοχεύει στην συγχώνευση τους. Οι παράμετροι τους είναι διαφορετικές. Είναι όμως κρίσιμο να καταστεί σαφές πως τα γυναικεία*, τρανς σώματα είναι στοχευμένα και εξοντώσιμα».
Τι σημαίνουν σήμερα για σας οι έννοιες θηλυκότητα/αρρενωπότητα;
Αυτή είναι μια πολύ σύνθετη ερώτηση την οποία προσπαθούμε και εμείς να αντιμετωπίσουμε με τη δουλειά μας στο Κέντρο. Μια γρήγορη απάντηση είναι ότι ο προσδιορισμός αυτών των εννοιών αφορά και απευθύνεται στις τεχνολογίες φύλου και έχει ενδιαφέρον να στραφούμε στη συστηματική δουλειά διανοητριών, ακτιβιστριών που δουλεύουν στοχευμένα και αγωνιστικά στον προσδιορισμό τους και στην εκρίζωση των ουσιοκρατικών προσεγγίσεων τους. Στην ανθολογία που ετοιμάζει το Κέντρο πάνω ακριβώς στο θέμα των τεχνολογιών του φύλου και των αισθητικών φεμινιστικών πρακτικών παρακολουθούμε πως διανοήτριες όπως η Federici, De Lauretis, Ahmed, Preciado, Butler, Frazer, Lordi κ.α χτίζουν μαχητικά μια εξολοκληρου νέα θεώρηση και μας παραδίδουν μηχανισμούς και πρακτικές για να εργαστούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Σημαντικές είναι επίσης, και οι αισθητικές πρακτικές, που αναπτύσσουμε στο Κέντρο, όπως αυτή του αρχείου όρων που δουλεύουν σε δύο διαφορετικά καλλιτεχνικά πρότζεκτ οι Βάλια Παπαστάμου και Βασιλεία Στυλιανίδου (aka Frank Lee), ακολουθώντας διαφορετικές μεθοδολογίες, τρόπους διάχυσης και τοποθέτησης τους.
Ενώ ο φεμινισμός θεωρούνταν από πολλούς ξεπερασμένος και αναχρονιστικός, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια πύκνωση φεμινιστικών project, και στην Ελλάδα, αλλά και ένα ενδιαφέρον mainstream θεσμών και ιδρυμάτων να αγκαλιάσουν σχετικά εγχειρήματα. Πού οφείλεται αυτό; Με ποιον τρόπο μπορεί αυτό το ενδιαφέρον να αποβεί επιδραστικό στην κατεύθυνση μιας πιο δίκαιης κοινωνίας και να μην εργαλειοποιηθεί;
Από το 2008 και μετά, και με προγενέστερα ορόσημα το 1989 (κατάρρευση των σοσιαλιστικών κρατών), το 1991 (πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας), το 2001 (δίδυμοι πύργοι) ζούμε τη μακρά -με όρους βιολογικού χρόνου- αλλά και σύντομη -με όρους ιστορικού χρόνου- περίοδο επιτάχυνσης της αντιστροφής του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία και τεχνολογία επιταχύνουν τις διαδικασίες συσσώρευσης κεφαλαίου, το οποίο μετακινείται από τη δημόσια μέριμνα και τα εργασιακά επιδόματα ως κέρδος προς τους ισχυρούς κολοσσούς, απογυμνώνοντας τις κοινωνίες και τις πιο ευάλωτες ομάδες.
Αυτές, καλούνται να τα βγάλουν πέρα μόνες τους, με το βιοπορισμό τους και τη φροντίδα της καθημερινότητάς τους. Πίσω στο απροστάτευτο σπίτι, λοιπόν, έστω και αν αυτό έχει υποστεί πολλές μεταβολές μέσα στις ίδιες δεκαετίες (θέσμιση διαφορετικών ειδών συγγένειας και οικογένειας). Πίσω σε ρυθμίσεις που εγκαλούν, με τον ίδιο βίαιο τρόπο (νομοθετικές απόπειρες απαγόρευσης των αμβλώσεων, αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο, άρση επιδομάτων μονογονεϊκών οικογενειών και ειδικών συνθηκών εργασίας για γονείς κ.α., στέρηση οικογενειακών και άλλων δικαιωμάτων σε ΛΟΑΤΚΙ και άλλες κοινωνικές ομάδες), στην ανασυγκρότηση των καταλοίπων της μονάδας-θύλακα της κοινωνικής αναπαραγωγής, την ετεροκανονική οικογένεια, στην οποία η γυναίκα καλείται και πάλι να πειθαρχήσει -μέσω της θεσμικής στέρησης δικαιωμάτων στην αυτοδιάθεσή της- παρέχοντας τη φροντίδα και την υπεραξία της φροντίδας του κεφαλαίου. Και αυτή είναι μια μόνο όψη, τι πρέπει να γίνει όταν η στοχοποιήση (ευ)άλλω(τω)ν ομάδων βαθαίνει με ποικίλους και πολύ σύνθετους, δικτυωμένους τρόπους στο πλέγμα της παγκόσμιας επιταγής. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει ξεπερασμένος και αναχρονιστικός φεμινισμός. Το ενδιαφέρον για το φεμινισμό λειτουργεί σε συνάρτηση με τις διαδικασίες κοινωνικών μετασχηματισμών.
Εδώ είναι πολύ χρήσιμα τα λόγια της Nancy Frazer, από το εμβληματικό κείμενο της «Φεμινισμός, Καπιταλισμός και η Πολυμήχανη Ιστορία», το οποίο μόλις μεταφράσαμε για την ανθολογία σημαντικών φεμινιστικών κειμένων που θα εκδοθεί σύντομα από το Κέντρο, και υπό την αύρα του οποίου τελώ και θα παραθέσω τα ακριβή της λόγια. Η Frazer μας επαναφέρει στη σημασία μια σοσιαλιστικής-φεμινιστικής προοπτικής ως τη μεγαλύτερη ελπίδα για την αποσαφήνιση των προοπτικών της δικαιοσύνης των φύλων στην παρούσα περίοδο. Αναλύει διεισδυτικά το πώς η άνοδος του νεοφιλελευθερισμού άλλαξε ριζικά το τοπίο μέσα στο οποίο λειτουργούσε ο φεμινισμός (δεύτερου κύματος), με αποτέλεσμα αυτό που είχε ξεκινήσει ως ριζοσπαστικό κίνημα αντικουλτούρας βρισκόταν τώρα σε μετάβαση προς ένα μαζικό κοινωνικό φαινόμενο ευρείας βάσης, όπου η ριζοσπαστική εκδοχή του συνυπήρχε με τον φιλελεύθερο σωσία της.
«Παρόλο που ο φεμινισμός του δεύτερου κύματος προκάλεσε μια κατακλυσμιαία πολιτιστική επανάσταση, η τεράστια αλλαγή στις αντιλήψεις δεν έχει (ακόμη) μεταφραστεί σε διαρθρωτικές, θεσμικές αλλαγές. Αυτή η ανησυχητική απορρόφηση, όπως μας ξεκαθαρίζει η Nancy Frazer: δεν σημαίνει ούτε ότι ο φεμινισμός απέτυχε, ούτε ότι πρέπει να κατηγορηθεί για τον θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού, ούτε ότι τα φεμινιστικά ιδανικά είναι πάντα καταδικασμένα να ανασημασιοδοτηθούν για τους σκοπούς του καπιταλισμού. Αντίθετα, όσες επενδύουν σε αυτούς τους αγώνες πρέπει να αποκτήσουμε βαθύτερη ιστορική αυτογνωσία».
Για παράδειγμα, η κριτική του φεμινισμού δεύτερου κύματος περί οικογενειακού μισθού απολαμβάνει, όπως λέει, χαρακτηριστικά, μια αλλόκοτη μετά θάνατον ζωή. Κάποτε επίκεντρο μιας ριζοσπαστικής ανάλυσης του ανδροκεντρισμού στον καπιταλισμό, εξυπηρετεί σήμερα την εντατικοποίηση της αξιοδότησης, εκ μέρους του καπιταλισμού, της μισθωτής εργασίας. Αναφέρεται στις θέσεις σύμφωνα με τις οποίες η σχετική επιτυχία του κινήματος στον μετασχηματισμό του πολιτιστικού πλαισίου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σχετική αποτυχία του στον μετασχηματισμό των θεσμών. Όμως προειδοποιεί: αυτή η εκτίμηση είναι δίκοπο μαχαίρι, αφενός, τα φεμινιστικά ιδανικά περί ισότητας των φύλων, τόσο αμφιλεγόμενα τις προηγούμενες δεκαετίες, έχουν τώρα εγκατασταθεί πλήρως στο κοινωνικό κέντρο· από την άλλη πλευρά, εξακολουθούν να μην έχουν ακόμη εφαρμοστεί στην πράξη.
Έτσι, οι φεμινιστικές κριτικές, για παράδειγμα, που ασκήθηκαν κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης, της σεξουαλικής παράνομης διακίνησης και της ανισότητας των αμοιβών, και οι οποίες δεν πάει και τόσος καιρός που θεωρούνταν εμπρηστικές, έχουν γίνει σήμερα ευρέως αποδεκτές· αυτή η βαθιά αλλαγή σε επίπεδο αντιλήψεων, ωστόσο, δεν έχει διόλου εξαλείψει αυτές τις πρακτικές, γεγονός που το βλέπουμε με τον πιο ζοφερό τρόπο στα όσα αποκαλύπτονται και διαμείβονται μέρα με τη μέρα στο εγχώριο τοπίο. Συνεπώς, μας λέει: παρόλο που υποστηρίζεται συχνά ότι ο φεμινισμός του δεύτερου κύματος προκάλεσε μια κατακλυσμιαία πολιτιστική επανάσταση, η τεράστια αλλαγή στις αντιλήψεις δεν έχει (ακόμη) μεταφραστεί σε διαρθρωτικές, θεσμικές αλλαγές.
Αυτή η ανησυχητική απορρόφηση, την οποία διατυπώνεις και εσύ στην ερώτηση σου, όπως μας ξεκαθαρίζει η Frazer: δεν σημαίνει ούτε ότι ο φεμινισμός απέτυχε, ούτε ότι πρέπει να κατηγορηθεί για τον θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού, ούτε ότι τα φεμινιστικά ιδανικά είναι πάντα καταδικασμένα να ανασημασιοδοτηθούν για τους σκοπούς του καπιταλισμού. Αντίθετα, όσες επενδύουν σε αυτούς τους αγώνες πρέπει να αποκτήσουμε βαθύτερη ιστορική αυτογνωσία. Και συμπορευόμενες με άλλες προοδευτικές δυνάμεις, οι φεμινίστριες θα μπορούσαν να αγωνιστούν για μια νέα τάξη, μια τάξη ευπροσάρμοστη σε διαφορετικές κλίμακες και δημοκρατική σε κάθε επίπεδο. Όπως μας λέει αγωνιστικά: συνδυάζοντας την επικουρικότητα με τη συμμετοχή, ο νέος συνδυασμός δημοκρατικών δυνάμεων πρέπει να είναι ικανός να αποκαταστήσει τις αδικίες σε κάθε διάσταση, κάθε άξονα, κάθε κλίμακα. Η σημερινή είναι μία στιγμή κατά την οποία οι φεμινίστριες πρέπει να σκεφθούν μεγαλόπνοα. Έχοντας παρακολουθήσει τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα να εργαλειοποιεί τις καλύτερές μας ιδέες, ανοίγεται τώρα μια ευκαιρία για να τις ανακτήσουμε. Αδράχνοντας αυτή τη στιγμή, θα μπορούσαμε ίσως να στρέψουμε το τόξο του επικείμενου μετασχηματισμού προς την κατεύθυνση της δικαιοσύνης - και όχι μόνο όσον αφορά το φύλο.
Τι θα μπορούσε να βοηθήσει έτσι ώστε το ελληνικό #metoo να έχει ένα όσο γίνεται πιο ουσιαστικό αντίκτυπο;
Ας ελπίσουμε ότι αυτή θα είναι μια ιστορική στιγμή για όλα τα υποκείμενα που υφίστανται βία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τιμωρία των δραστών πρέπει να είναι αυστηρή προκειμένου να υπάρξει μια στοιχειώδης δικαίωση. Αυτό όμως δεν αρκεί και πλέον είναι περισσότερο από σαφές ότι χωρίς φορείς που να προηγούνται της νομικής διαδικασίας είναι πολύ δύσκολο να φτάσει κάποιος εκεί, με αποτέλεσμα, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα, να σιωπούν ή και όταν δεν σιωπούν να μην βρίσκουν δικαίωση τα θύματα. Το μεγάλο θέμα είναι αν αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή θα οδηγήσει πράγματι στη δημιουργία τέτοιων δομών, του πλαισίου που είναι αναγκαίο. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε, όταν περάσει λίγος καιρός αλλά να επιμείνουμε σε αυτόν το στόχο.
Γι’ αυτό δεν ωφελεί ένα κυνήγι μαγισσών, μια πολιτική ακύρωσης (cancel policy) που θα απομακρύνει πρόσωπα με συνοπτικές διαδικασίες και θα τα αντικαταστήσει με άλλα πρόσωπα, αλλά η επίμονη και διάρκειας απαίτηση για συγκροτημένη, οργανωμένη, σκόπιμη και θεσμισμένη-με τις ανάλογες δομές, θεσμίσεις, ρυθμίσεις, εκρίζωση του συστήματος που παράγει και αναπαράγει τη βία, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στην εργασία, στις σχέσεις. Υπό αυτή την έννοια τώρα είναι η στιγμή να συγκροτηθούν όργανα που θα είναι αυτοδιαχειριζόμενα αλλά και αλληλοελεγχόμενα, τα οποία αφενός δεν θα επιτρέπουν καμία ανοχή σε όποια μορφή έμφυλης βίας και αφετέρου θα οργανώσουν μια εξ’ ολοκλήρου, νέα και θεσμισμένη μη πατριαρχική βάση. Κάτι τέτοιο απαιτεί μια πολυπαραγοντική στόχευση, αντιμετωπίζοντας σχέσεις εργασίας, εξουσίας, νοοτροπίες, δεοντολογικούς κώδικες και αναπαραγωγικές/όμενες νόρμες επιβολής.
Το Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο ξεκίνησε ως μεταδιδακτορικό ερευνητικό πρόγραμμα το 2018 με επιστημονική υπεύθυνη την Ελπίδα Καραμπά, ερευνητική ομάδα τους Ιωάννα Ζούλη, Σίλα Μιχάλακα, Βάλια Παπαστάμου, Κώστα Στασινόπουλο και Μαριάννα Στεφανίτση, με χρηματοδότηση της ΓΓΕΛ/ΕΛΙΔΕΚ και φορέα υποδοχής το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτονικής και ΕΛΚΕ και σύμβουλο, μέλος ΔΕΠ την Ίριδα Λυκουριώτη. Ορισμένα από τα παραπάνω έχουν παρουσιαστεί στο άρθρο της Ελπίδας Καραμπά, «Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο. Αισθητικές Τεχνικές Διευρυμένου Πεδίου» στο περιοδικό Feministiqa.
