Lofts και χαμόσπιτα, γκαλερί και street graffiti, εστιατόρια και οινομαγειρεία, φώτα της ράμπας και φωτάκια των οίκων ανοχής: περιοχή αστικών αντιθέσεων και αναπλαστικών προθέσεων, το Μεταξουργείο δείχνει να ακολουθεί πιο ήπιους ρυθμούς ανάπτυξης από αυτούς του Ψυρρή ή του Γκαζιού, χωρίς να προοιωνίζεται μια νέα διασκεδαστούπολη. Το πείραμα για ένα νέο μοντέλο downtown έχει μόλις ξεκινήσει…
Σάββατο πρωί στην Πλατεία Αυδή, με τα κυματιστά παγκάκια γεμάτα παρατημένα μπουκάλια μπίρας από το προηγούμενο βράδυ, μια ομάδα νεαρών ποζάρει φορώντας πολύχρωμα φουλάρια και μάσκες και κρατώντας ανοιχτές ομπρέλες, με φόντο ένα μισογκρεμισμένο σπίτι. Περαστικοί κοντοστέκονται, τους ρωτούν ποιοι είναι –η Θεατρική Ομάδα Λωτοφάγοι, η οποία φωτογραφίζεται για την καινούργια της δουλειά–, ενώ μετανάστες που ρουφάνε λιακάδα τους κοιτούν με περιέργεια. Μιξάρισμα ανθρώπων και δράσεων σε μια γειτονιά-πάτσγουορκ, με αραβικά καφενεία όπου οι θαμώνες καπνίζουν ναργιλέ την ώρα που τα φαλάφελ ετοιμάζονται στην κουζίνα, οι μπουγάδες κρέμονται σε αυλές ή χορταριασμένα οικόπεδα, ένα κατάστημα απ’ όπου ψωνίζουν τις στολές τους οι χορεύτριες της κοιλιάς αστράφτει οριεντάλ κιτς, φανοποιεία-βαφεία και βιοτεχνίες επαγγελματικών ενδυμάτων στέκονται δίπλα σε καθιερωμένες θεατρικές σκηνές και νέα στέκια για τσιμπολόγημα με κουλτουρο-μποέμ διάθεση.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Face-lofting
«Συνοικία το Όνειρο» ή συνοικία όνειρο… για real estate ουτοπίες; Προσπερνάμε στενάκια με χαλάσματα, λαμαρίνες, σκαλωσιές και ασβεστωμένα χαμόσπιτα, όπου νομίζεις πως ζουν ακόμα οι «Κυρίες της Αυλής», αλλά και ζηλευτά αναπαλαιωμένα νεοκλασικά, όπως… Tseklenis (στο 13 της Γερμανικού, όπου παρουσιάζονται αυτόν τον καιρό τα γλυπτά ανθρωπόψαρα του Αργύρη Φόρτωμα και το οικιστικό σύνολο ΚΕΛΙΑ στην Τήνο). Μαθαίνουμε την ιστορία του Δημόσιου Σήματος – εκεί γίνονταν δημοσία δαπάνη οι ταφές σημαντικών προσωπικοτήτων και όσων πέθαναν υπερασπιζόμενοι τα πάτρια εδάφη.
Και φτάνουμε στο πολυσυζητημένο –και βραβευμένο ως Καλύτερο Πραγματοποιημένο Έργο των ετών 2007-2009 από τη διεθνή επιθεώρηση αρχιτεκτονικής Δομές– συγκρότημα πολυτελών κατοικιών της Μυλλέρου (αρχιτέκτονες η Γεωργία Δασκαλάκη και ο Γιάννης Παπαδόπουλος). Αν προσπαθήσεις να κρυφοκοιτάξεις την αυλή, το εσωτερικό αίθριο για την ακρίβεια, θα φας πόρτα, και μάλιστα προστατευμένη με password. Τα 6.500 ακριβά τετραγωνικά μέτρα είναι περιχαρακωμένα για χάρη της ιδιωτικότητας και της… ημιυπαίθριας θερμαινόμενης πισίνας.
Απέναντι, το αναπαλαιωμένο παλιό εργοστάσιο μεταξιού του Δουρούτη, το οποίο σύντομα θα στεγάσει τη νέα Δημοτική Πινακοθήκη και Βιβλιοθήκη, θα επιχειρήσει να αποτελέσει έναν καινούργιο πολιτιστικό πόλο έλξης. Μεγάλο έργο, που δίνει το σύνθημα για τη διάσωση του νεοκλασικού πλούτου της περιοχής. Όσου απέμεινε δηλαδή μετά τις κατεδαφίσεις και ρημάζει. Το μέλλον –προς το παρόν– κερδίζει τις εντυπώσεις: όλοι μιλούν για τον Ιάσονα Τσάκωνα, διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας αστικής ανάπτυξης Oliaros, η οποία έχει αγοράσει ή νοικιάσει δεκάδες κτίρια στο Μεταξουργείο αλλά και στον Κεραμεικό και σκοπεύει να τα αξιοποιήσει επιστρατεύοντας νέους αρχιτέκτονες – μέχρι τα 35 ας πούμε. UPTO35 ονομάστηκε ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός Πρότυπης Φοιτητικής Κατοικίας στην περιοχή Κεραμεικού-Μεταξουργείου (ΚΜ), το πρώτο δείγμα αστικού και οικιστικού οραματισμού του επιχειρηματία (Μαραθώνος 34). Ανέδειξε κι… επέδειξε (στο Μπενάκη της Πειραιώς, μαζί με το σύνολο των 242 προτάσεων) τη μελέτη «18 steps» των Πορτογάλων Joao Prates Ruivo και Raquel Maria Oliveira, οι οποίοι ζουν κι εργάζονται στην Ελλάδα. Όρεξη να έχουν οι φοιτητές να ανεβοκατεβαίνουν τις σκάλες προς την «κοινωνική διάδραση» που γοήτευσε την κριτική επιτροπή.
ΤΕΧΝΗ Arty αφιχθέντες
Το όραμα για ένα νέο αθηναϊκό Σόχο δοκιμάζεται όπου ανοίγουν ή μετακομίζουν μαζικά γκαλερί. Στου Ψυρρή η «απο-κωλονακιωτοποίηση» της τέχνης δεν πέτυχε. Η Ρεβέκκα Καμχή εγκατέλειψε «λυπημένη» το «γιγάντιο καφενεδάκι με ψεύτικα τούβλα», όπως είχε χαρακτηρίσει την περιοχή σε παλιότερη συνέντευξή της, το ίδιο και οι Breeder. Η πρώτη μετακόμισε σ’ ένα νεοκλασικό της οδού Λεωνίδου και οι δεύτεροι σε μια παλιά παγωτοβιοτεχνία στην Ιάσονος. Κοντά τους η υπό ανακαίνιση Vamiali’s στην οδό Σάμου και το ReMap, το οποίο, παράλληλα με την αθηναϊκή Μπιενάλε, τροφοδοτεί με τέχνη τη γειτονιά και δέχεται ανατροφοδότηση από αυτήν. Τα εύσημα για την ανακάλυψη πηγαίνουν, βέβαια, στους θεατρανθρώπους, έστω κι αν εγκαταστάθηκαν εκεί τυχαία. Όπως ψάχναμε το Εμπρός στα υποφωτισμένα στενά του Ψυρρή, έτσι μπερδευόμαστε τώρα ανάμεσα στους πελάτες των οίκων ανοχής κατεβαίνοντας στο Άττις του Θόδωρου Τερζόπουλου, ο οποίος το ’93 εγκαινίασε τη δική του δημιουργική εστία στη Λεωνίδου, σ’ ένα κτίριο που είχε φιλοξενήσει στο παρελθόν μια βιοτεχνία γυαλιού κι έναν οίκο ανοχής με τσατσά την περιβόητη Πιπίτσα.
Στις αρχές του 2000 η Άννα Βαγενά βρίσκει ένα χώρο για τα σκηνικά των παραστάσεών της στην Ακαδήμου, όπου καταλήγει να ανοίξει θέατρο, εστιατόριο και… σπίτι, μετακομίζοντας από το Ψυχικό. Την ενδιαφέρουσα θεατρική δραστηριότητα συμπληρώνουν το Από Μηχανής –απέναντι από το Μεταξουργείο της Βαγενά–, με καλλιτεχνικό διευθυντή εδώ κι ένα χρόνο τον Άκη Βλουτή, καθώς και το Θέατρο της Άνοιξης του Γιάννη Μαργαρίτη (σε χώρο όπου υπήρξαν η αποθήκη στερεών καυσίμων του παππού της Έλλης Λαμπέτη και το τελευταίο εργαστήρι του ζωγράφου Χάρη Γαβρήλου) και το Αργώ στην Ελευσινίων. Κι από τη «στεγασμένη» τέχνη πάμε σ’ εκείνη του δρόμου. Το Μεταξουργείο είναι οι άνθρωποι που περπατούν στους φαρδείς δρόμους, οι street performers, οι προσόψεις ρημαγμένων και ανακαινισμένων κτιρίων και οι νέοι που μπαινοβγαίνουν σε σχολές (ethnic) χορού και μουσικής. Αυτή η ατμόσφαιρα και ο προβληματισμός για τον «εξευγενισμό» της περιοχής ενέπνευσαν μέλη της κινηματογραφικής ομάδας ντοκιμαντέρ του Δήμου Αθηναίων να φτιάξουν το «Μεταξουργείο». Όχι μόνο πήραν πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ της Δράμας, αλλά η περιήγησή τους στα βήματα του Μιχάλη Afolayan προσφέρει όντως δημιουργικό προβληματισμό. Το βρήκαμε στο YouTube και αναρωτηθήκαμε πόση τέχνη χρειάζεται για να αλλάξει μια περιοχή και… να παραμείνει ίδια.
ΓΕΥΣΗ/FUN Ποικιλόχρωμες ετερότητες
Ραγδαία ήταν η ανάπτυξη της περιοχής του Ψυρρή. Με «άγριες» ταχύτητες εξελίχτηκε το Γκάζι μετά την έλευση του μετρό. Το Μεταξουργείο, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, φαίνεται να κινείται σε άλλους ρυθμούς και –πράγμα βασικό– να αποφεύγει το μιμητισμό. Βλέποντας το ανακαινισμένο νεοκλασικό του «Aleria» στη Μεγάλου Αλεξάνδρου πριν από κάποια χρόνια, ξαφνιαζόσουν με την επιλογή του σημείου, όχι μόνο γιατί αποτελούσε παρθένο γαστρονομικό έδαφος αλλά και γιατί η περιοχή πυροδοτούσε ένα αίσθημα ανασφάλειας (το οποίο ακόμη και τώρα, με αρκετά δημοσιεύματα να το σιγοντάρουν, δεν έχει πλήρως ξεπεραστεί).
Το εστιατόριο του Νικηφόρου Κεχαγιαδάκη το κέρδισε το στοίχημα – μαζί κι ένα βραβείο ελληνικής κουζίνας στους φετινούς Χρυσούς Σκούφους. Λίγο νωρίτερα, μέτοικος εξ Αργεντινής, το «El Bandoneon» του Louis Alberto Mestre είχε έρθει χορεύοντας tango να στήσει στην οδό Βιργινίας Μπενάκη ένα χώρο-σκηνικό με πολυελαίους, καντηλέρια, φωτογραφίες από το Μπουένος Άιρες αλλά και parillada, σάλτσα chimichurri και dulce de leche. Λίγο αργότερα το «Γιάνταη», στην Πλατεία Αυδή, υιοθετήθηκε από τους θεατρόφιλους για τις φιλικές ελληνικές και μεσογειακές γεύσεις του.
Το γευστικό καλειδοσκόπιο, όμως, πλάτυνε πρόσφατα: με το μικρό μπιστρό «Polly Maggoo» που μας κέρδισε αλά γαλλικά, τις κλασικές γεύσεις ταβέρνας στο «Μεταξουργείο» (ένα κτίριο-διαμαντάκι… παλαιάς κοπής, στο ισόγειο του οποίου στεγαζόταν ένα οινομαγειρείο με ιστορία από το ’33), ενώ το ουζάκι με μεζέ στον «Ακροβάτη» και τα φοβερά μαγειρευτά, ανάμεσα στα οποία σιφνέικη ρεβιθάδα και κατσικάκι τσιγαριαστό, στα «Κουταλάκια» συνέχισαν το γευστικό… σιρκουί. Στην ίδια γειτονιά, ο χωρίς ταμπέλα «Αιγύπτιος» (Μεγάλου Αλεξάνδρου και Μυκηνών), όπου τσιμπολογάνε χούμους και φαλάφελ Άραβες κι εγχώριοι θεατρόφιλοι, και το ινδικό «Noor», όπου το byriani έρχεται αγκαζέ με τηλεοπτική αραβική ποπ και Panjabi MC-ing. Ακούμε και για μια μοντέρνα πιτσαρία που θα ανοίξει στα «χαλάσματα» της Ιάσονος... Η γεύση ούτε έπεσαν στην παγίδα του lifestyle ούτε περιχαρακώθηκαν ενάντια στο «έξω» και το κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον τους. Μέρος της αναζωογόνησης της περιοχής, διαφύλαξε μνήμες παλιάς Αθήνας, εμπνεύστηκε από την πολυ-πολιτισμικότητα κι έφερε τους γευσι-τουρίστες σε άμεση επαφή με τον διπλανό Κεραμεικό.
Περνώντας στο πεδίο του ποτού, το «Barrio» στην Κεραμεικού συνεχίζει σταθερά με freestyle και ethnic. Στη θέση τους κι ο… απροσποίητος «Άνθρωπος», ο οποίος ξανάνοιξε πρόσφατα στη Γιατράκου με το γνώριμο αλλοπρόσαλλο soundtrack, αλλά και το χαριτωμένο «Carousel», με τις goth μουσικές και τις after διαθέσεις, στη Θερμοπυλών, ενώ και η «Ploughman’s Pub» μετακόμισε εδώ, Αλικαρνασσού και Λένορμαν, ύστερα από τρία χρόνια απουσίας, με τις γκραβούρες της αγροτικής Αγγλίας και τις hard rock μουσικές της. Βάλτε και το γόνιμο mix εναλλασσόμενων μουσικών σχημάτων (jazz, blues, ethnic κ.ά.) και θεατρικών ομάδων στο «Cabaret Voltaire» κι έχετε ακόμα ένα ιδιαίτερο ποτ πουρί διαφορετικότητας.
Και μετά τι;
Το Μεταξουργείο –ο πρώην «νεροχύτης της Αθήνας» (η φράση του Θόδωρου Τερζόπουλου)–, μια λαϊκή συνοικία που συγκέντρωνε εγχώριους πένητες και παρατημένους προτού μαζέψει οικονομικούς μετανάστες, καθαρίζεται μεν, όχι όμως με ισοπεδωτικό, εξωραϊστικό αντισηπτικό. Παραμένει γειτονιά, σκορπάει μυρωδιές όλων των φυλών που κατοικούν και δραστηριοποιούνται εδώ, φλερτάρει όμως και με τον «αστικό εξευγενισμό». Αυτό το τελευταίο σημαίνει πολλά. Το αν το ίδιο το γοητευτικό λούμπεν προφίλ που προσέλκυσε τους εναλλακτικούς νεο-μποέμ θα διατηρηθεί είναι ένα ερώτημα. Και το αμέσως επόμενο είναι το αν η άνοδος των αξιών θα σημάνει τη μετάλλαξη του κοινωνικού ιστού και τον εκτοπισμό των οικονομικά ασθενών στρωμάτων. Προφανώς, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να οικοδομήσουμε μια νέα hip περιοχή και για άλλη μία φορά να την αποδομήσουμε μόλις την καταναλώσουμε. Αλλά το ενδιαφέρον των παλιών και των νέων κατοίκων, το δραστήριο blog «για το Μεταξουργείο, τον Κεραμεικό και τη ζωή στα αστικά κέντρα» (metaxourgeio.wordpress.com), οι καλές σχέσεις και τα σχέδια για κοινές δράσεις των επιχειρηματιών δείχνουν ότι αυτή η πιθανότητα είναι ακόμη μακριά.
Το δικό μου Μεταξουργείο
Άννα Βαγενά (Θέατρο Μεταξουργείο) «Θυμάμαι τους γύφτους να κατασκηνώνουν στην πλατεία Αυδή – ακόμα και μέσα σε μια βάρκα. Η κοινωνική σύσταση έχει περάσει από διάφορες φάσεις: από τους Έλληνες λούμπεν μέχρι τους εργασιομανείς Κινέζους που τώρα πια βλέπεις να κυκλοφορούν στους δρόμους και στα καταστήματα. Το ένστικτό μου λέει ότι είναι μια ψαγμένη γειτονιά που δεν θα γίνει μαζική κι εμπορική».
Θόδωρος Τερζόπουλος (Θέατρο Άττις) «Υπάρχει καλή ενέργεια λόγω της εξαιρετικής πολεοδομίας και του πολυφυλετικού κλίματος. Παλιότερα θύμιζε επαρχιακή πόλη του ’50, αλλά όσοι ήρθαμε αντιμετωπίσαμε πολλά από τα προβλήματα και τελικά εκσυγχρονίσαμε την περιοχή. Η τάση είναι να εγκαθίστανται νέοι άνθρωποι, ηθοποιοί και εικαστικοί, και από κει ξεκινά το όραμά μου: να γίνει η περιοχή μια ζώνη τέχνης».
Νικηφόρος Κεχαγιαδάκης (εστιατόριο «Aleria») «Όταν ξεκινήσαμε τις εργασίες στο νεοκλασικό, δεν υπήρχε τίποτα. Έχουν γίνει πολλά σε όλα τα επίπεδα. Στην παρούσα φάση, με πολλές επιλογές μαζεμένες σε λίγα τετραγωνικά –και μάλιστα με ποιοτικές προτάσεις–, τo Μεταξουργείο είναι πλέον επιλογή εξόδου. Είναι, όμως, και κατοικημένη περιοχή. Κι η ανάπτυξη δεν μπορεί παρά να το σεβαστεί αυτό».
Νίκος Φάρκωνας (εστιατόριο «Κουταλάκια») «Πάντα με ενθουσίαζαν τα παλιά κτίρια και το ύφος της περιοχής. Τα περί επικινδυνότητας δεν νομίζω ότι ισχύουν. Ο ξένος πληθυσμός με τον οποίο τη συνδέουν δεν έχει ιδιαίτερη συμμετοχή. Είναι οικογενειάρχες. Αυτό που βρίσκω γοητευτικό είναι ότι το Μεταξουργείο έχει λίγο απ’ όλα, και μάλιστα όχι συγκεντρωμένα στο ίδιο σημείο. Είναι πιο ανθρώπινο αυτό».
