Παρίσι, αρχές του 20ού αιώνα. Ο Σηκουάνας λαμποκοπά κάτω από τον ήλιο. Ανάμεσα στις γέφυρες του Asnières και του Courbevoie, άνδρες και γυναίκες με μαγιό -που θυμίζουν περισσότερο κανονικά ρούχα-και παιδιά που γελάνε σμίγουν με τον παφλασμό του νερού· μια ολόκληρη πόλη γιορτάζει το καλοκαίρι στις όχθες του ποταμού. Λίγα χρόνια αργότερα, αυτές οι σκηνές θα ξεθώριαζαν, ζώντας πια μόνο στις αφηγήσεις των παλιότερων -σαν κιτρινισμένα καρέ μιας εποχής που παρασύρθηκε για πάντα από το ρεύμα.
Ο Σηκουάνας έγινε σκηνή θερινών αποδράσεων από τα μέσα του 17ου αιώνα· στο quai Sully, άνδρες και γυναίκες κολυμπούσαν γυμνοί, πάντα χωριστά, με τις dames να κρύβονται πίσω από τεντωμένες λινάτσες που θρόιζαν στον άνεμο. Στον 18ο αιώνα όμως (ήδη από το 1711) διατάγματα απαγόρευαν τις βουτιές σε ορισμένα σημεία όχι τόσο για λόγους υγείας όσο για να δαμάσουν την κοινωνική συμπεριφορά. Κι όμως, οι όχθες παρέμεναν ζωντανές, ακόμη και στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η ρύπανση άρχισε να σκιάζει τα νερά.
Εφημερίδες της εποχής φιλοξενούσαν τις συστάσεις των γιατρών του στρατιωτικού νοσοκομείου Val-de-Grâce –να μην καταπίνουν οι κολυμβητές τον "πολτό καλλιέργειας" του ποταμού, να πλένουν σχολαστικά το πρόσωπο και τα χέρια, και, αν μπορούν, να εμβολιάζονται κατά του τυφοειδούς πυρετού. Ωστόσο, το 1900, οι Ολυμπιακοί Αγώνες φιλοξένησαν κολυμβητικούς αγώνες στα νερά του, ενώ λίγο αργότερα, μπροστά στη γέφυρα Alexandre III, ξεκίνησε η παράδοση του "Κυπέλλου των Χριστουγέννων", με τολμηρούς κολυμβητές να σκίζουν το παγωμένο ρεύμα του Δεκέμβρη.
Κάποτε σύμβολο ρομαντισμού, έμπνευση ποιητών, ζωγράφων και συγγραφέων και καρτποσταλικό φόντο για τα bateaux-mouches -ξεκίνησαν να πλέουν επίσημα το 1867, κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού-, ο Σηκουάνας κατέληξε να είναι αυστηρά απαγορευτικός για επίδοξους λουόμενους. Η ανεξέλεγκτη αστικοποίηση, η έλλειψη επαρκούς αποχέτευσης και η ρίψη βιομηχανικών και αστικών λυμάτων μετέτρεψαν σταδιακά το ποτάμι σε υγειονομική απειλή. Από το 1923, η κολύμβηση απαγορεύτηκε επίσημα για λόγους δημόσιας υγείας -ακόμα και σήμερα, πρόστιμο 15 ευρώ περιμένει τους (μεθυσμένους συνήθως) κολυμβητές που παραβιάζουν τους κανόνες και διασώζονται από την ομάδα του ποταμού-, ενώ μέχρι και τα τέλη του 20ού αιώνα, ο Σηκουάνας χαρακτηριζόταν συχνά από τα ΜΜΕ ως "ανοιχτός υπόνομος" της Πόλης του Φωτός. Η κοινή αντίληψη ήταν πως ο εμβληματικός ποταμός δεν είναι παρά απλώς ένα ντεκόρ -ωραίος για να τον κοιτάζεις, αδιανόητο να τον αγγίξεις.
Και ξαφνικά έγινε η απόλυτη ανατροπή. Λίγες ημέρες πριν ανάψει η φλόγα των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού το 2024, η εικόνα έκανε τον γύρο του κόσμου: η δήμαρχος Anne Hidalgo, με στολή κατάδυσης, να βουτά στα νερά του ποταμού, δηλώνοντας "Είναι παιδικό όνειρο να κολυμπούν άνθρωποι στον Σηκουάνα". Ένα θεαματικό "Τα καταφέραμε!" στην υπόσχεση -που ουσιαστικά χρονολογείται από την προεδρία του Jacques Chirac το 1988- ότι ο ποταμός, κάποτε σύμβολο ρύπανσης, θα ήταν έτοιμος να φιλοξενήσει κολυμβητικούς αγώνες, όπερ και εγένετο.
Έναν χρόνο μετά τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, όπου ο Σηκουάνας χρησιμοποιήθηκε –έστω και με σκαμπανεβάσματα στην ποιότητα του νερού λόγω έντονων βροχοπτώσεων– ως αγωνιστικό πεδίο για το τρίαθλο και την ανοιχτή θάλασσα, το στοίχημα δείχνει να κερδίζεται: η γαλλική πρωτεύουσα επιφύλαξε μια έκπληξη, βγαλμένη από τη σφαίρα του απίθανου: για πρώτη φορά εδώ και έναν αιώνα, ο Σηκουάνας είναι και πάλι ανοιχτός για κολύμπι. Το ιστορικό ποτάμι επιστρέφει στην καθημερινότητα της πόλης, αυτή τη φορά όχι ως σκηνικό, αλλά ως ζωντανός δημόσιος χώρος. Οι αντιδράσεις στην πόλη, ωστόσο, κινούνται από τον ενθουσιασμό μέχρι την καχυποψία.
Η Hermione, corporate account manager στην Air France, ανταποκρίθηκε με ζωντάνια "Ναι, θα το τολμούσα! Και αν ήμουν στο Παρίσι μια ζεστή μέρα, θα το είχα κάνει αμέσως. Είναι τόσο συμβολικό, μου θυμίζει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μια δέσμευση που αναλήφθηκε πριν από 30 χρόνια, και σχεδόν σύμβολο ελευθερίας. Θα το κάνω επειδή εμπιστεύομαι και το δήμο όσον αφορά στα αποτελέσματα της ποιότητας του νερού. Κλείνουν τον ποταμό όταν δεν πληροί τα πρότυπα".
Η ποιότητα του νερού και τα επίπεδα βακτηρίων του Σηκουάνα παρακολουθούνται καθημερινά στις τρεις ειδικά διαμορφωμένες ζώνες κολύμβησης: στο Port de Grenelle (στο 15ο διαμέρισμα, με κινηματογραφική βίστα στον Πύργο του Άιφελ), στο Bras de Marie μπροστά από το Île Saint-Louis (4ο διαμέρισμα) και στο Quai de Bercy (12ο διαμέρισμα). Ένας επίσημος χάρτης δείχνει ενημερώσεις σε πραγματικό χρόνο σχετικά με τα σημεία που είναι ανοιχτά για κολύμπι. Πράσινες, κίτρινες και κόκκινες σημαίες θα υποδεικνύουν το ρυθμό ροής του Σηκουάνα και την ποιότητα του νερού, που αναλύεται με στιγμιαίους ανιχνευτές και δείγματα καλλιέργειας. Και αυτό ακριβώς είναι που βάζει σε σκέψεις τον κινηματογραφιστή Joachim "Όχι, δεν θα πήγαινα γιατί στις 2 μ.μ. σου λένε ότι μπορείς να κολυμπήσεις και 30 λεπτά αργότερα σου λένε όχι, δεν μπορείς να κολυμπήσεις. Λογικά καταλήγω στο συμπέρασμα ότι είναι ριψοκίνδυνο να κολυμπήσεις εκεί".
Ομοίως και ο Thibault που εργάζεται σε μεγάλη αλυσίδα ξενοδοχείων στο Παρίσι "Σε καμία περίπτωση δεν θα το έκανα, όσο διασκεδαστικό κι αν φαίνεται, δεν νιώθω ασφαλής με τους τυχόν ελέγχους που κάνουν. Θα πήγαινα ίσως βόλτα για να χαζέψω και να κάτσω στις ξαπλώστρες που έχουν στήσει έξω. Επίσης με τόσα bateaux mouches που πηγαινοέρχονται κάθε μέρα δεν πείθομαι ότι είναι καθαρός ο Σηκουάνας". Αντίθετα η συνάδελφός του Anne-Solene αναφέρει "Ναι, θα το δοκίμαζα, γιατί όχι; Άλλωστε μιλάμε για ένα ποτάμι, διενεργούνται τακτικοί βιολογικοί έλεγχοι και οπωσδήποτε είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία σε πρωτεύουσα. Η μόνη επιφύλαξή μου; Φοβάμαι τα μεγάλα ψάρια". Πέρσι η Le Parisien είχε δημοσιεύσει την είδηση με τον 21χρονο Léopold, μεταπτυχιακό φοιτητή επικοινωνίας που ψάρεψε με τους φίλους του ένα γατόψαρο 2,10 μέτρων και βάρους 60 κιλών (ακίνδυνο μεν, τρομακτικό δε) κοντά στη γέφυρα Bir-Hakeim στο 15ο διαμέρισμα. Ωστόσο, τα προστατευτικά δίχτυα που έχουν οι ζώνες κολύμβησης προστατεύουν από τέτοιες…δυσάρεστες εκπλήξεις.
Οι βουτιές εκτός των ειδικών περιοχών κολύμβησης εξακολουθούν να απαγορεύονται, ενώ έχουν εντατικοποιηθεί οι έλεγχοι, για λόγους ασφαλείας, καθώς οι αρχές φοβούνται πως οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες φέτος στο Παρίσι ενδεχομένως να βάλουν σε πειρασμό τους τολμηρούς. Οι χώροι είναι ανοιχτοί καθημερινά -εφόσον η ποιότητα του νερού είναι κατάλληλη- με είσοδο ελεύθερη, παρουσία ναυαγοσωστών και παροχές όπως ντουζ, ντουλαπάκια και καρέκλες για ηλιοθεραπεία. Ο Pierre μέλος της πυροσβεστικής υπηρεσίας του Παρισιού αναφέρει "Πήγε ήδη ένας φίλος μου και η εντύπωση ήταν θετική, το νερό έχει ευχάριστη θερμοκρασία, γύρω στους 24 με 25 βαθμούς κελσίου. Η ποιότητά του παρακολουθείται στενά αλλά είναι υποχρεωτικό το ξέπλυμα μετά. Σου δίνουν ένα κίτρινο σωσίβιο, -απαραίτητη προϋπόθεση για να μπεις-, το οποίο προσωπικά θεωρώ πως συρρικνώνει την εμπειρία σε κάτι που θυμίζει παιδική δραστηριότητα. Είναι κρίμα γιατί υπάρχει μεγάλη ασφάλεια". Ο Olivier, γέννημα θρέμμα Παριζιάνος το έχει δοκιμάσει ήδη: "Πήγα την πρώτη μέρα που άνοιξε. Ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα για μένα και μου άρεσε πολύ η εμπειρία. Βρέθηκα στο χώρο Bras Marie, που σου επιτρέπει επίσης να κολυμπάς στο ρεύμα, δίνοντάς σου την αίσθηση πολύ καθαρού νερού".
Οι περισσότεροι πάντως είναι δύσπιστοι σχετικά με την καταλληλόλητα του νερού, όπως ο Michael, που τα τελευταία χρόνια έχει αφήσει το Παρίσι για να μείνει σ’ ένα πιο ήσυχο προάστιο: "Όχι δεν θα κολυμπούσα στον Σηκουάνα για τον απλό λόγο ότι η ποιότητα του νερού δεν είναι κατάλληλη. Όλοι στο Παρίσι γνωρίζουμε ότι στον Σηκουάνα πέφτουν συνεχώς λύματα από τους παριζιάνικους υπονόμους. Αυτός ο ποταμός είναι εστία αναπαραγωγής βακτηρίων. Η απόδειξη είναι ότι κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών πέρσι οι αγώνες κολύμβησης έπρεπε να αναβληθούν λόγω της παρουσίας βακτηρίων που υπερέβαιναν το όριο που επιτρέπεται από τις υγειονομικές αρχές. Επίσης, αρκετοί αθλητές που κολύμπησαν στον Σηκουάνα προσβλήθηκαν από γαστρεντερίτιδα. Οπότε όχι, ευχαριστώ!".
Την ίδια αρνητική αντίληψη έχει και η Stella, ιδιοκτήτρια ενός πολυχώρου στο Παρίσι που συνδυάζει καφέ, κατάστημα και στούντιο δραστηριοτήτων: "Δεν θα έβαζα ούτε ένα δάχτυλο του ποδιού μου! Ποτέ στη ζωή μου, δεν τους εμπιστεύομαι" αλλά και η Megan που εργάζεται στον τουρισμό: "Δεν θα κολυμπούσα ποτέ στον Σηκουάνα, αποκλείεται! Μπορεί να λένε ότι τον απολύμαναν αλλά δεν το πιστεύω. Νομίζω ότι περιποιήθηκαν μόνο ένα μικρό μέρος του. Άλλωστε, εμποδίζουν τους ανθρώπους να κολυμπούν σε αυτόν όταν βρέχει, υπάρχει λόγος".
Σκεπτικός είναι και ο Nicolas Meyer, σύμβουλος ΙΤ: "Προσωπικά δεν με τραβάει ιδιαίτερα. Δεν ξέρω αν ο Σηκουάνας είναι τόσο καθαρός όσο λένε, αν πρόκειται για πραγματικές δοκιμές νερού ή αν υποβόσκει κάποιου είδους marketing που να υποδεικνύει ότι όλα είναι δυνατά στο Παρίσι! Μετά τις (τεχνητές παραλίες) Paris Plages, το Paris baignade. Περιμένω να δω σε λίγους μήνες που θα επιστρέψουν κάποιοι από τους κολυμβητές να δω αν θα έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας. Παρόλα αυτά, νομίζω πως είναι μια καλή ιδέα για τους Παριζιάνους, να μπορούν να κολυμπούν κοντά στο σπίτι τους". Υπήρξαν σαφώς και άλλου είδους νίκες. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Αποχέτευσης SIAAP (Syndicat Interdépartemental pour l'Assainissement de l'Agglomération Parisienne), υπεύθυνο για τη διαχείριση και τον καθαρισμό των υδάτων της μητροπολιτικής περιοχής του Παρισιού, τριάντα έξι είδη ψαριών κατοικούν πλέον στον Σηκουάνα, από τρία που υπήρχαν το 1970. Και αυτή η οικολογική αναγέννηση του Σηκουάνα είναι, τελικά, το πιο σημαντικό επίτευγμα, ακόμη και περισσότερο από το να κολυμπούν οι Παριζιάνοι στα νερά του.
Το φιλόδοξο σχέδιο καθαρισμού ξεκίνησε από το 1990 και κορυφώθηκε εδώ και μια δεκαετία, ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2024: 280 έργα εκσυγχρονισμού υποδομών, 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις, νέες μονάδες αποχέτευσης, αποτροπή απόρριψης λυμάτων από πλωτά σπίτια, και συνεχής παρακολούθηση της ποιότητας του νερού. Η κίνηση της Δημάρχου Anne Hidalgo εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο οικολογικής αναγέννησης της πόλης και αφορά και τις επόμενες δεκαετίες. Σύμφωνα με το σχέδιο, μέχρι το 2030, περισσότερες από 30 περιοχές μέσα και γύρω από το Παρίσι ενδέχεται να μετατραπούν σε σημεία κολύμβησης, δημιουργώντας μια εντελώς νέα σχέση των πολιτών με το νερό.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια καλοκαιρινή επανάσταση, ένα οικολογικό στοίχημα, μια απρόσμενη πολυτέλεια που ανθίζει στην καρδιά μιας πολυσύχναστης πρωτεύουσας. Και ποιος ξέρει; Ίσως τελικά σε λίγα χρόνια η πολυτέλεια στο Παρίσι να μην είναι ούτε ένα δείπνο με αστέρι Michelin ούτε μια βραδιά στην Όπερα. Ίσως να είναι ένα απόγευμα με μαγιό, με θέα στον Πύργο του Άιφελ και μια αναζωογονητική βουτιά σ’ ένα ποτάμι που αποτελεί καθρέφτη της παριζιάνικης ψυχής.
