Μέσα στο απόκοσμο βουητό των καταρρακτών και στα κελαρύσματα των καναλιών του Εδεσσαίου, η πόλη ξετυλίγει ξεχωριστές εικόνες μακεδονίτικης φύσης, βαλκάνιας αρχιτεκτονικής, αρχαιολογικού πλούτου και μιας αξιοζήλευτης βιομηχανικής κληρονομιάς που φτάνει μέχρι τον Μεσοπόλεμο. Είτε σε φέρνει στην Πέλλα το χιονοδρομικό του Καϊμακτσαλάν είτε τα λουτρά Πόζαρ, βρες χρόνο για την πρωτεύουσά της και δεν θα χάσεις.
Την πρωτοαντικρίζεις έκπληκτος, καθώς σηκώνεις το βλέμμα σου απ’ τα ριζά του βράχου της, έτσι όπως στέκεται αγέρωχη και ομιχλώδης στην κορυφή, ατενίζοντας από τα 300 μ. την απεραντοσύνη του κάμπου. Έχεις ακούσει βέβαια για τους περίφημους καταρράκτες της, από τους "μεγαλύτερους των Βαλκανίων" και από τους πλέον εντυπωσιακούς της χώρας, αλλά αν δεν βρέθηκες ποτέ την Έδεσσα, ίσως να μην έχεις αντιληφθεί ότι αυτό το μοναδικής φυσικής ομορφιάς και εκρηκτικής δύναμης υδάτινο φαινόμενο συντελείται κυριολεκτικά μέσα στην πόλη, προσεγγίσιμο με τα πόδια από το κέντρο της. Κι όμως, η σχέση τούτης της πολιτείας με το νερό είναι τόσο στενή και τόσο διάχυτη παντού, που τη συναντάς σε κάθε σου βήμα, απλωμένη στο χώρο και το χρόνο. Το νερό σφράγισε την ιστορική της εξέλιξη και την όχι πάντα εύκολη ζωή γενιών και γενιών Εδεσσαίων, ταυτίστηκε με το υδροκίνητο "βιομηχανικό θαύμα" του 19ου αιώνα και του Μεσοπολέμου και παραμένει μέχρι σήμερα η πιο ιδιαίτερη και γοητευτική πλευρά του σύγχρονου προσώπου της.
Ένας αστικός, περιπατητικός παράδεισος
Είναι τόσο όμορφο να σεργιανάς την Έδεσσα. Με τα νερά του ποταμού Εδεσσαίου να τη διατρέχουν απ’ άκρη σ’ άκρη, η πρωτεύουσα της Πέλλας μετατρέπεται σε έναν σπάνιο αστικό περιπατητικό παράδεισο, όπου ό,τι και να κάνεις –από το να επισκεφτείς την Παλιά Πόλη μέχρι το να πιεις ένα τσίπουρο στη νέα– θα το κάνεις με υπόκρουση τα κελαρύσματα του τρεχούμενου νερού στα πολυάριθμα κανάλια της και με σκηνικό νοσταλγικά γεφύρια, θεόρατα πλατάνια και χρυσαφένια πλατανόφυλλα. Εδώ, ο φθινοπωρινός και χειμωνιάτικος ρομαντισμός θριαμβεύει ακόμη και επί της νεόδμητης, νεοελληνικής πραγματικότητας, αισθητική νίκη στην οποία συμβάλλουν ιδιαίτερα τα φροντισμένα πλακόστρωτα και οι άφθονοι πεζόδρομοι της σύγχρονης πόλης. Ακολουθούν κάποιες στάσεις με ιδιαίτερο αισθητικό, ιστορικό ή πολιτισμικό ενδιαφέρον στην Έδεσσα.
Το πάρκο των καταρρακτών
Πλατανοσκέπαστο, με ειδυλλιακή φύση και υπέροχη θέα, το Πάρκο των Καταρρακτών περιλαμβάνει τον Καταρράκτη Κάρανο, τον μεγαλύτερο της Ελλάδας και ταυτόχρονα τον μοναδικό μέσα σε αστικό ιστό. Εντυπωσιάζει με την εκρηκτική του δύναμη, τη χειμαρρώδη του ορμή και το απόκοσμο βουητό του καθώς το νερό πέφτει από ύψος 70 μ. Μοναδικό θέαμα τόσο από το πλαϊνό πλάτωμα όσο και από το λεγόμενο "μπαλκόνι", ακριβώς κάτω και πίσω από την εντυπωσιακή υδατόπτωση. Το επισκέψιμο Σπήλαιο των Καταρρακτών μαρτυρά τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε ο βράχος της Έδεσσας μέσα στους αιώνες από τη δύναμη του νερού. Κατεβαίνοντας τα επίπεδα του Πάρκου μέσα από λιθόστρωτα μονοπάτια συναντάς και τον διχαλωτό καταρράκτη Λάμδα. Οδεύοντας προς το Μουσείο Νερού βρίσκεις και καφέ για ξεκούραση και απόλαυση της μοναδικής θέας στον κάμπο.
Υπαίθριο μουσείο νερού – Οι μύλοι που κινούσαν σουσαμοτριβεία και μπατάνια
Η Έδεσσα από τον 19ο αιώνα και μέχρι το Μεσοπόλεμο εξελίχθηκε σε σπουδαίο βιοτεχνικό και βιομηχανικό κέντρο, εξέλιξη που σιγοντάρισε τόσο η σιδηροδρομική της σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη όσο και η έλευση των Μικρασιατών και των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης. Η πρωτοφανής άνθηση της πρώιμης βιοτεχνικής και βιομηχανικής δραστηριότητας αναπτύχθηκε κοντά στους καταρράκτες, αξιοποιώντας την αστείρευτη δύναμη των νερών. Γνωστή ως "Μύλοι" είναι η περιοχή στην οποία σήμερα απλώνεται το Υπαίθριο Μουσείο του Νερού ως συνέχεια του Πάρκου των Καταρρακτών. Εδώ ζωντανεύει ο κόσμος της παλιάς βιομηχανικής υδροκίνητης ζώνης, μοναδικής σε έκταση στον ελλαδικό χώρο: νερόμυλοι που έπαιρναν μπροστά για να λειτουργήσουν σησαμοτριβεία, αλευροτριβεία και μπατάνια και σε δεύτερη φάση τα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας. Χαρακτηριστικοί, ο νερόμυλος των αδερφών Γιαννάκη (σημερινό Ερπετάριο) που έβγαζε σησαμέλαιο, καλαμποκάλευρο και σιτάλευρο και ο παλιός μύλος Περτσεμλή (σημερινός "Μύλος της Γεύσης") που δούλευε έως το 1960 για την παραγωγή σησαμελαίου και ταχινιού.
Βόλτα στην Παλιά Πόλη - Η συνοικία Βαρόσι
Η Παλιά Πόλη της Έδεσσας, το Βαρόσι, υπήρξε η χριστιανική συνοικία της οθωμανικής περιόδου (συνέχεια του βυζαντινού οικισμού) και διατηρεί ανέπαφη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της μέχρι σήμερα. Το σεργιάνι στα σοκάκια με τις λαϊκές κατοικίες και τα αρχοντικά, χτισμένα στον μακεδονίτικο και ευρύτερο βαλκανικό ρυθμό κλέβει καρδιές. Δίπατα και τρίπατα σπίτια με κεραμίδια, πλατιές προσόψεις και σαχνισιά (χαγιάτια) αφηγούνται ιστορίες από το παρελθόν και σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές. Στη μια άκρη του Βαροσίου, ο Ψηλός Βράχος, με απρόσκοπτη θέα στην κοιλάδα, θα σε κάνει να κοντοσταθείς ή να κάτσεις για λίγο στην ομώνυμη καφετέρια. Προς την άλλη πλευρά θα βρεις την Παλαιά Μητρόπολη (14ος αι.), το σπουδαιότερο βυζαντινό μνημείο της Έδεσσας: τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική με παλαιοχριστιανικούς κίονες και κιονόκρανα (5ος-6ος αι.), τοιχογραφίες του 1380 και ξυλόγλυπτο τέμπλο (18ος αι.). Σε μικρή απόσταση σώζεται και ο Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (14ος αι.). Ένα κτίσμα που επίσης κεντρίζει το ενδιαφέρον είναι το Παλιό Παρθεναγωγείο (1877) με νεοκλασικές επιρροές, που σήμερα λειτουργεί ως χώρος τέχνης και εκδηλώσεων. Στο Βαρόσι στεγάζεται και το Λαογραφικό Μουσείο με εκθέματα από τον καθημερινό τρόπο ζωής κατά τον 19ο αιώνα έως τα μισά του 20ού.
Αρχαία Έδεσσα - Αρχαιολογικός Χώρος Λόγγου
Στον Λόγγο, στη βάση του βράχου, βρίσκονται τα πολύτιμα απομεινάρια της αρχαίας πόλης, που απλωνόταν σε δύο επίπεδα, στην Ακρόπολη (σημερινό Βαρόσι) και στην κάτω. Από την αρχαία Έδεσσα έχουν αποκαλυφθεί τμήμα της οχύρωσης, κομμάτι του κεντρικού δρόμου, κάποια κτίρια (καταστήματα, στρατιωτικές εγκαταστάσεις κ.ά.) και ένα παλαιοχριστιανικό συγκρότημα. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι ανοιχτός καθημερινά μέχρι τις 3.30 μ.μ.
Δείτε ακόμη: • Το Κιουπρί, πέτρινο τοξωτό γέφυρα (18ου-19ου), το μοναδικό που απέμεινε από τις παλιές γέφυρες της Έδεσσας • Το ρολόι, τοπόσημο της πόλης από το 1900, χτισμένο από οικογένεια μαστόρων της εποχής • Το Γενί Τζαμί (17ος-19ος), μοναδικό δείγμα από τα εννέα τεμένη της πόλης στην Οθωμανική Περίοδο και ένα από τα ελάχιστα της Ελλάδας που διατηρεί το μιναρέ του ακέραιο • Τον Σιδηροδρομικό Σταθμό, χτισμένο το 1892 και πνιγμένο στα πλατάνια.
Για φαγητό, ποτό, γλυκό
Στο Καφέ-Ουζερί "Πλάτανος" (2381027317) για οικονομικό και νόστιμο φαγητό δίπλα στο ποταμάκι: κοντοσούβλι περιποιημένο, μπιφτέκι γεμιστό, τυρολουκουμάδες και διπλοτηγανισμένες πατάτες με ντόπιο τυρί μπάτζο· στο μαγέρικο "H Κουζίνα" (2381023444) για παραδοσιακά πιάτα και μαγειρευτά σε γενναίες μερίδες από τα χέρια του μάγειρα Ζωρζ· στο ουζερί-μεζεκλερί "Ουσίες" (2381502414) με τον παιχνιδιάρικο κατάλογο για μεζέδες, κυρίως πιάτα, τσίπουρο ή κρασί σε χαλαρό και όμορφα διακοσμημένο χώρο σε κεντρικό σημείο· στο μπαρ "Κ2" (6947379948) για "παλιοροκάδικα" ποτάκια. Έναν καφέ θα τον πιεις οπωσδήποτε στο "Τημενιδών" (2381026268) κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο στο κέντρο της πόλης, είσαι δεν είσαι φίλος με τις all-day καφετέριες. Αν πάλι ψάχνεσαι για γλυκό, δοκίμασε τις επικών διαστάσεων χειροποίητες φλογέρες με σιμιγδαλένια κρέμα του ιστορικού ζαχαροπλαστείου "Κρόνος" (2381022730) ή τα περίφημα σιροπιαστά (κουρκουμπίνια, τουλουμπάκια, τρίγωνα, σαραγλάκια) του "Ένδοξου Στράτου" (2381026110). Εκτός Έδεσσας, σε κοντινά χωριά, περιμένει η ταβέρνα "Κεδρώνα" (2381031811) στον Άγιο Δημήτριο για αρνίσια παϊδάκια και ο "Κώστας" ("Πλάτανος" και αυτός επισήμως, 2381029320) στη γραφική πλατεία του χωριού Μεσημέρι με εξαιρετικά κρεατικά.
Εξορμήσεις στα πέριξ
Μόλις 30 χλμ. σε χωρίζουν από την αβάσταχτη ομορφιά της Λίμνης Βεγορίτιδας, 32 από τα Λουτρά Πόζαρ, τη φημισμένη λουτρόπολη, και 36 από το Χιονοδρομικό του Καϊμακτσαλάν. Εκδρομές που εξασφαλίζουν ξεχωριστές εμπειρίες σε φυσιολάτρες και φαν των outdoor δραστηριοτήτων με διαδρομές στη μακεδονίτικη γη που θυμίζουν πλάνα Αγγελόπουλου και Γκορίτσα.
Πού να μείνετε
Varosi Four Seasons Τριώροφο διατηρητέο αρχοντικό με 10 δωμάτια, λιτό στιλ και ζεστή ατμόσφαιρα. Τα βασικά αξιοθέατα με τα πόδια (varosi4seasons.gr).
Varosi Guesthouse Διατηρητέο σπίτι-ξενώνας με 8 δωμάτια, ανακαινισμένο με σεβασμό στην παράδοση. Τα βασικά αξιοθέατα με τα πόδια (varosi.gr).
Hagiati Traditional Hotel Διατηρητέο σπίτι-ξενώνας 7 δωματίων. Ρουστίκ διακόσμηση, σύγχρονες ανέσεις, πλούσιο πρωινό. Τα βασικά αξιοθέατα με τα πόδια (hagiati.gr).
Agapi Luxury Hotel Τετράστερη διαμονή δίπλα στα λουτρά Πόζαρ. Σύγχρονο design με κλασική προσέγγιση. Όλα τα δωμάτια έχουν τζάκι και τα περισσότερα μπανιέρα υδρομασάζ (agapiluxuryhotel.gr).
Στο Βαρόσι θα βρείτε επίσης αρκετά Airbnb σε παραδοσιακά κτίρια.
