Η ιδιαίτερη αύρα της ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου, τα αλεξανδρινά αρχοντικά να μαρτυρούν το ένδοξο παρελθόν των κατοίκων, ένας βυθός πλούσιος σε ναυάγια, χρωματιστές βέσπες σε κάθε γωνιά, η μυρωδιά του τροπικού φρούτου γκαβάφα από την Αίγυπτο και πιάτα εκφραστικής λιτότητας συνθέτουν με λίγες λέξεις το σκηνικό της Λέρου. Η ταξιδιωτική μας πυξίδα προσανατολίστηκε εκεί περισσότερο για να προσεγγίσουμε με τον ταχύτερο τρόπο την Πάτμο, παρά για το νησί καθαυτό. Ωστόσο, αποφασίσαμε για τρεις ημέρες να της προσφέρουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο και να γνωρίσουμε αυτό το νησί των Δωδεκανήσων, μεταξύ Καλύμνου και Λειψών, πιο γνωστό στο παρελθόν ως τόπος εξορίας αλλά και για το διαβόητο ψυχιατρείο του. Και καθόλου δεν το μετανιώσαμε!
Στην αντίληψή μας η Λέρος, στον παρόντα χρόνο, είχε ταυτιστεί μ’ ένα νησί ήσυχο, με λίγους κατοίκους και συγκεκριμένα πράγματα να κάνεις και να δεις, ενδεχομένως λόγω της ελλιπούς τουριστικής ανάδειξής της, μια αντίληψη που απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα. Αυτό το νησί των 8.500 χιλιάδων κατοίκων βρίθει από ζωντάνια από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ, ενώ το αρχιτεκτονικό αμάλγαμα που το χαρακτηρίζει μαρτυρά ένα παρελθόν που πεθαίναμε να μάθουμε.
Με οδηγό τον κ. Μανώλη Μαθιουδάκη, πρόεδρο των ξενοδόχων της Λέρου και πολιτικό μηχανικό στο επάγγελμα, τα κτίρια της Λέρου είχαν την τιμητική τους στην εξιστόρηση.
Ξεκινήσαμε από την Αγία Μαρίνα, το κέντρο του νησιού –εκεί που η νυχτερινή ζωή χτυπάει κόκκινο και η αγορά είναι στα καλύτερά της– στα σοκάκια με τα αιγυπτιώτικα αρχοντικά με τις μπουκαμβίλιες και τα ρόπτρα στις εντυπωσιακές πόρτες τους να προσελκύουν το ενδιαφέρον μας. Το 1800 πολλοί Λέριοι μετανάστευσαν στην Αίγυπτο, δημιουργώντας μια σημαντική παροικία. Επιστρέφοντας, με περισσότερα χρήματα πλέον, έχτισαν στον τόπο τους τα περίφημα νεοκλασικά, διώροφα με τετράγωνο σχήμα, διάστασης 12x12, από τα οποία σήμερα διασώζονται καμιά δεκαπενταριά. Ένα από αυτά, βαμμένο στα χρώματα της ώχρας, στεγάζει το ζαχαροπλαστείο "Το Παραδοσιακό". Οι περισσότεροι κάνουν στάση στα τραπεζάκια προς τη μεριά της θάλασσας για την περίφημη πατσαβουρόπιτα με χειροποίητο παγωτό, γλυκό που ξεκίνησε να φτιάχνει η γιαγιά της οικογένειας. Εμείς δοκιμάσαμε και τα πουγκάκια (τηγανητά και φούρνου), με αμύγδαλο, με καβουρντισμένο σουσάμι, με μέλι και καρύδι ή με μανταρίνι και αμύγδαλο.
Η συνέχεια της πρώτης μέρας, μας βρήκε στο Παντέλι, έναν παραθαλάσσιο οικισμό με γνήσιο νησιώτικο χαρακτήρα, από αυτούς που αποζητάς όταν θες να νιώσεις πως είσαι διακοπές. Παλιά παραδοσιακά σπίτια, καΐκια και ψαροταβέρνες συνθέτουν το σκηνικό πάνω στην αμμουδερή παραλία απ’ όπου υπάρχει οπτική επαφή με το βυζαντινό κάστρο και τους παραδοσιακούς μύλους. Λίγο προτού ο ήλιος αρχίσει την καθοδική του πορεία, μπήκαμε στο αυτοκίνητο και ξεκινήσαμε για το κάστρο. Στο δρόμο μας συναντήσαμε τους καλοδιατηρημένους μύλους, ένα παραμυθένιο σκηνικό που στέφθηκε σε χρόνο dt το αγαπημένο μου μέρος στο νησί. Δεν γινόταν να μη σταματήσουμε και να περπατήσουμε στο πλακόστρωτο δίπλα στους μύλους, με όλη τη Λέρο στα πόδια μας – μια θέα που κόβει την ανάσα, ιδίως όταν ο ουρανός έχει ντυθεί με το ροζ του πέπλο. Το βράδυ ξαναγυρίσαμε στο Παντέλι και φάγαμε στην "Ψαροπούλα", πιάτα γεμάτα θησαυρούς της θάλασσας, κάτω από τις τεράστιες λευκές πλεκτές ομπρέλες, ακριβώς εκεί που σκάει το κύμα και κάτω από το άγρυπνο και αυστηρό βλέμμα του Πρίγκιπα, του σκύλου-μασκότ της ταβέρνας.
Το επόμενο πρωινό ήταν αφιερωμένο στο αρχιτεκτονικά μεσοπολεμικό Λακκί ή Porto Lago, όπως το έλεγαν οι Ιταλοί, που το επέλεξαν το 1912 για τη δημιουργία της αεροναυτικής τους βάσης, κυρίως επειδή αποτελεί το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα κτίρια ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής που στεγάζουν πολλές κατοικίες αξιωματικών, το Δημαρχείο, το ξενοδοχείο της Ρώμης και την κυκλική αγορά με τον Πύργο του ρολογιού δίνουν στο Λακκί έναν απρόσμενο χαρακτήρα που δεν συναντάς συχνά στο Αιγαίο. Τα κατάλοιπα της ιταλικής κουλτούρας είναι τόσο έντονα που ακόμη και το επίσημο όχημα των υπαλλήλων του δήμου είναι η Βέσπα! Το ντοκιμαντέρ "Portolago - Φαντάσματα στο Αιγαίο" είναι αφιερωμένο στο Λακκί, μια περιοχή που δεν έχει προσελκύσει το πολιτιστικό ενδιαφέρον και τη φροντίδα που της αρμόζει. Το ίδιο ισχύει και για το εντυπωσιακό κτίριο του ιταλικού ναυαρχείου Gianni Rossetti, το οποίο το 1957, με βασιλικό διάταγμα, στέγασε το ψυχιατρείο και σήμερα, δυστυχώς, έχει εγκαταλειφθεί και αφεθεί στη μοίρα του.
Μετά την πλούσια ιστορική αναδρομή αναχωρήσαμε ολοταχώς για να εξερευνήσουμε την Αγία Κιουρά, την παρθένα παραλία με τα τιρκουάζ νερά που βρίσκεται κοντά στο αεροδρόμιο. Παρκάραμε έξω από το ομώνυμο εκκλησάκι του 18ου αιώνα, με τις ιδιαίτερες αγιογραφίες που φιλοτέχνησαν πολιτικοί κρατούμενοι της Λέρου κατά την περίοδο της δικτατορίας, που δεν ακολουθούν τους κανόνες της ορθόδοξης αγιογραφίας. Κι αυτό επειδή οι μορφές τους είναι υπαρκτών προσώπων του νησιού, αφού οι εξόριστοι είχαν ζητήσει από ανθρώπους της Λέρου, γυναίκες και παιδιά, ακόμα και χωροφύλακες να ποζάρουν. Το απόγευμα κατευθυνθήκαμε προς την παραλία τα Δύο Λισκάρια και το beach bar "Ζέφυρος" για άραγμα με θέα τη θάλασσα και το άσμα των τζιτζικιών στ’ αυτιά μας.
Το βράδυ, ακριβώς τη μαγική ώρα που δύει ο ήλιος, κλείσαμε τραπέζι στο εστιατόριο "Ο Μύλος", στην Αγία Μαρίνα, σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία που μοιάζει να ξεπήδησε από ρομαντική ταινία, δίπλα σ’ έναν παλιό μύλο, κυριολεκτικά μέσα στη θάλασσα. Μας περίμεναν στιγμές γαστριμαργικής ευδαιμονίας με αλμυρίκια με τρίμματα φέτας και γλυκά ντοματίνια, ωμή κοπή μαγιάτικου μαριναρισμένου σε τζίντζερ και σόγια, τόνο ταρτάρ σε ντρέσινγκ εσπεριδοειδών και σόγιας με αφρό από wasabi στην κορυφή, αχνιστά μύδια σε ένα πεντανόστιμο ζουμί που θέλαμε να το φάμε σαν σούπα, αλλά και χειροποίητα ραβιόλι με σπανάκι, βασιλικό και λέρικο τυρί. Για τον γλυκό επίλογο προσγειώθηκε στο τραπέζι μας ένα μικρό, πήλινο γλαστράκι, που το χώμα του ήταν… τιραμισού!
Την τελευταία ημέρα, προτού πάρουμε το καράβι για Πάτμο, την περάσαμε στην παραλία στα Άλιντα, αφού θαυμάσαμε τον Πύργο Μπελλένη, που χτίστηκε το 1925 και για πολλά χρόνια αποτελούσε το σπίτι του Παρίση Μπελλένη, ενός σπουδαίου εργολάβου που δραστηριοποιούνταν στην Αίγυπτο. Σήμερα στεγάζει το Λαογραφικό και Ιστορικό μουσείο του νησιού. Λίγο αργότερα, στο λιμάνι, χαζεύοντας την Αγία Μαρίνα με το πορφυρό κτίριο να δεσπόζει και τον γραφικό μύλο λίγο πιο πέρα, συνειδητοποιήσαμε πως αυτό το ιδιαίτερο μέρος, μακριά από όσα έχουμε συνηθίσει μέχρι τώρα, καταφέρνει να προσφέρει τη γαλήνη που χρειαζόμαστε στις διακοπές μας, αλλά και μια ικανοποιητική δόση νυχτερινής ζωής ως έκπληξη.
Οι παραλίες με μια ματιά
Αγία Κιουρά Απομακρυσμένη παραλία με τιρκουάζ νερά, άμμο στο βυθό και βοτσαλάκια έξω.
Άλιντα Οργανωμένη παραλία με άμμο και μικρό χαλίκι.
Παντέλι Οργανωμένη παραλία με άμμο και πολλές ψαροταβέρνες. Άγιος Σπυρίδωνας Ένας όρμος με άμμο, βότσαλο κι ένα ναυάγιο.
Γουρνά Οργανωμένη παραλία με πρασινόμαυρη αμμουδιά και αρμυρίκια.
Δύο Λισκάρια Μικρή οργανωμένη παραλία με αμμουδιά προφυλαγμένη από τους ανέμους και αρμυρίκια. Κρυφός Παρθένα παραλία με αμμουδιά κοντά στα Δύο Λισκάρια. Έχει και μια σπηλιά από το βυθό της οποίας αναβλύζει γλυκό νερό.
Μπλεφούτης Αρκετά μεγάλη παραλία με αμμουδιά και ψιλό χαλίκι.
Κριθώνι Παραλία με αμμουδιά και ψιλό χαλίκι μεταξύ Αγίας Μαρίνας και Αλίντων.
Βρωμόλιθος Οργανωμένη παραλία με αμμουδιά, βότσαλα και αρμυρίκια.
Τι να κάνετε
Κατάδυση γύρω από τη Λέρο:
Σε σχετικά μικρή απόσταση από την ακτή υπάρχουν πάνω από δέκα ναυάγια πλοίων, από τα οποία ξεχωρίζει το εντυπωσιακό ναυάγιο του ελληνικού αντιτορπιλικού "Βασίλισσα Όλγα" που βομβαρδίστηκε στο Λακκί το 1943. Αναζητήστε το καταδυτικό κέντρο Υδρόβιος (Αγία Μαρίνα, 2247024590) για επαγγελματική καθοδήγηση.
Μονοήμερη στα γύρω νησάκια με τα τιρκουάζ νερά:
Οι βάρκες "Μπαρμπαρόσα" και "Άγιος Γεώργιος" αναχωρούν καθημερινά από την Αγία Μαρίνα για τα Ασπρονήσια, το Μακρονήσι, τα Τηγάνια, τους Αρκιούς, τους Λειψούς και το Μαράθι, ενώ θα σας προσφέρουν ουζάκι και τοπικούς χειροποίητους μεζέδες εν πλω.
Πεζοπορία: Με τους οικισμούς της Λέρου να απέχουν 4-5 χιλιόμετρα μεταξύ τους και με αρκετά μονοπάτια,το νησί είναι ιδανικό για τους περιηγητές.
Μη χάσετε το νησάκι Αρχάγγελος, στο οποίο υπάρχει η ομώνυμη ταβέρνα με καταπληκτικό φαγητό ("Stigma Archagelos", 6933409648). Μπορείτε να πάτε με δικό σας σκάφος ή να κλείσετε ραντεβού με την ταβέρνα και να έρθουν να σας πάρουν με τη βάρκα τους.
Τι να δείτε
Το Λαογραφικό Μουσείο στον Πύργο Μπελλένη στα Άλιντα.
Το Πολεμικό Μουσείο στη Μερικιά με τις υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών των Ιταλών.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αγία Μαρίνα.
Τα παρεκκλήσια της Παναγίας της Καβουράδενας και του Αγίου Ισιδώρου.
Αν το λέει η καρδούλα σας, ανεβείτε στο Κάστρο της Παναγιάς, ακολουθώντας το μονοπάτι με τα 500 σκαλοπάτια, για θέα που σίγουρα θα σας αποζημιώσει.
Κnow-How
Πού να φάτε
Στον Μύλο (2247024894) για ελληνική κουζίνα με μοντέρνες πινελιές. Στην Ψαροπούλα (2247025200) για θαλασσινούς μεζέδες. Στον Σώτο (2247024546) για ψάρι. Στο Πέτρινο (2247024807) για σούβλα. Στο Ουζερί του Δημήτρη Καράφλα (2247025626) για ψαρομεζεδες.
Πού να πιείτε
Στο Calvo Café Pub στην Αγία Μαρίνα, δίπλα στη θάλασσα. Στο Μελτέμι, σαν σε πλοίο. Στον Φάρο, σε σπηλιά μέσα σε βράχο. Στο Café Charis, μέσα στο κάστρο, με θέα. Στο Apothiki Night Club για ελληνική μουσική. Στην αυθεντική Disco Diana, που το 2019 άνοιξε ξανά με ντισκομπάλες και ’90s hits.
Πού να μείνετε
Nefeli Hotel (2247024611) κοντά στην παραλία Κριθώνη. Alea Mare (www.aleamarehotel.com) δίπλα στη θάλασσα στα Άλιντα. Irene Hotel (www.irenehotel.gr) στα Άλιντα, ιδανικό για οικογένειες. Panteli Beach Studios (2247026400) στον γραφικό Πλάτανο. Αρχοντικό Αγγέλου (www.hotel-angelou-leros.com) Boutique hotel στα Άλιντα με πανέμορφο κήπο.
Από την Πωλίνα Παρασκευοπούλου
