Αν "ρωτήσεις" το Oxford Dictionary, που τον ανέδειξε ως λέξη της χρονιάς το 2018, υπερτουρισμός είναι "ο υπερβολικός αριθμός τουριστικών επισκέψεων σε έναν δημοφιλή προορισμό, που έχει ως αποτέλεσμα τη βλάβη του τοπικού περιβάλλοντος και την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων". Αν, από την άλλη, ρωτήσεις έναν επαγγελματία της Οίας λ.χ., μπορεί κάλλιστα να σου τον περιγράψει ως το φαινόμενο κατά το οποίο επτά στα δέκα ταξιδιωτικά άρθρα που γράφονται για την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ξεκινούν με κάτι αρνητικό για τη Σαντορίνη.
Η ρετσινιά μπορεί να φαίνεται κατά τι άδικη, καθώς δεν φταίει ο προορισμός που 2 εκατ. άνθρωποι αποφασίζουν να τον επισκεφθούν την ίδια περίοδο κάθε χρόνο, αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι η μαγευτική, γραφική Οία μετατρέπεται κάθε ηλιοβασίλεμα σε... άσκηση κατά της αγοραφοβίας, ότι η Ζάκυνθος μένει με όλο και λιγότερο Ναυάγιο κάθε καλοκαίρι ή ότι οι δρόμοι της Κέρκυρας έχουν περισσότερες σακούλες σκουπιδιών απ’ ό,τι άσφαλτο στο peak της θερινής σεζόν. Και αυτά, χωρίς να αναφερθούμε στη Βενετία, όπου η γραμμή του ορίζοντα έχει πια αντικατασταθεί από τις σιλουέτες των κρουαζιερόπλοιων, ή στους Βαρκελωνέζους, που όταν επισκέπτονται την Boqueria αισθάνονται πως βρίσκονται στο Borough Market του Λονδίνου!
Η τουριστική πλημμύρα που "πνίγει" ορισμένους προορισμούς ανά τον πλανήτη δείχνει να γιγαντώνεται χρονιά με τη χρονιά, σαν ένα φυσικό φαινόμενο που έχει τη λογική εξήγησή του: ο αριθμός των διεθνών ταξιδιών που διατρέχουν τη Γη έχει πολλαπλασιαστεί από τα περίπου 25 εκατ. των ’50s σε σχεδόν 1,5 δισ. στα τέλη της περασμένης δεκαετίας, ενώ αναμένεται να φτάσει τα 3 δισ. μέχρι το 2050. Παράλληλα οι παγκόσμιοι οικονομικοί δείκτες προβλέπουν τη συνεχιζόμενη διεύρυνση της μεσαίας τάξης, η οποία στα επόμενα δύο χρόνια θα ξεπεράσει τα 4 δισ., με smartphones στην τσέπη και ταξιδιωτικά apps γεμάτα προτάσεις μεταφοράς, διαμονής και διασκέδασης σε οποιονδήποτε από τους "10 προορισμούς που πρέπει να επισκεφθείτε πριν από τα τριάντα" των δημοφιλών ιστοσελίδων ταξιδιάρικου clickbait.
Απολαύστε με σύνεση
Το πρόβλημα είναι πως, όσο κι αν μεγαλώνει η ταξιδιωτική μας ευχέρεια, οι δημοφιλείς προορισμοί διατηρούν τις ίδιες πεπερασμένες διαστάσεις τους. Πώς γίνεται, λοιπόν, να απολαύσουμε το πολιτισμικό, φυσιολατρικό, γαστρονομικό ή αρχιτεκτονικό τους αποτύπωμα χωρίς να το ταγκάρουμε με το δικό μας; Η απάντηση είναι αυτονόητη κι ευτυχώς δείχνει να αποκτά τις διαστάσεις της μεγαλύτερης ταξιδιωτικής τάσης των ερχόμενων ετών: το βιώσιμο ταξίδι.
Το πρόβλημα είναι πως, όσο κι αν μεγαλώνει η ταξιδιωτική μας ευχέρεια, οι δημοφιλείς προορισμοί διατηρούν τις ίδιες πεπερασμένες διαστάσεις τους. Πώς θα τους απολαύσουμε, λοιπόν, χωρίς να αλλοιώνουμε το προφίλ τους;
"Απολαύστε με σύνεση", θα μπορούσε να είναι το μότο του κι ένας από τους βασικούς πυλώνες γύρω από τους οποίους οικοδομείται είναι, φυσικά, ο οικολογικός. Το Flygskam, η ντροπή να ταξιδεύεις με αεροπλάνο δηλαδή, είναι μια νορβηγική λέξη πιο γνωστή πια και από την καλημέρα (god morgen, αλλά πόσοι το ξέρουν χωρίς να το γκουγκλάρουν;), και όχι άδικα, διότι μέχρι το 2050 η αεροπλοΐα προβλέπεται να ευθύνεται για το 27% των αερίων θερμοκηπίου που μπορεί να απορροφήσει η ατμόσφαιρα.
Φυσικά, το να διασχίσεις τον Ατλαντικό με ένα γιοτ μηδενικού οικολογικού αποτυπώματος, για να φτάσεις στη Νέα Υόρκη με τα πανιά και την ενέργεια του ήλιου, είναι ίσως μια κάποια υπερβολή – ιδίως αν δεν σε λένε Γκρέτα Τούνμπεργκ. Από εκεί και πέρα όμως, πόσο απαραίτητο είναι να επιβαρύνουμε την ατμόσφαιρα με 80 κιλά καυσαερίων κατ’ άτομο επιλέγοντας το αεροπλάνο για ένα city break στη Θεσσαλονίκη; Ιδίως όταν με το τρένο η διάρκεια του ταξιδιού από την Αθήνα είναι περίπου η ίδια, αν συνυπολογίσει κάποιος τη διαδρομή από και προς τα αεροδρόμια, τις αναμονές και τους ελέγχους ασφαλείας, ενώ θα πέσει περίπου στο μισό όταν (και αν) στο τέλος του χρόνου ενεργοποιηθεί το πολυθρύλητο και υπερταχύ "Ασημένιο Βέλος" της ΤΡΑΙΝΟΣΕ. Και όσο για το οικολογικό αποτύπωμα; Πρακτικά μηδενικό.
Ακόμη και για τις περιπτώσεις που το αεροπλάνο είναι η μόνη επιλογή, υπάρχουν τρόποι μείωσης ή κι εξισορρόπησης του οικολογικού αποτυπώματος. Μια πρόσφατη μελέτη του London School of Economics έδειξε ότι αεροπορικές εταιρείες όπως η EasyJet, γνωστή μεταξύ άλλων για την τάση της να "βολεύει" στα αεροπλάνα της όσο περισσότερους επιβάτες μπορεί, εκπέμπει στην ετήσια λειτουργία της 25% λιγότερους ρύπους από εταιρείες όπως η Turkish Airlines, που φημίζεται για την άπλα και την άνεση των πτήσεών της. Στριμωχτείτε, είναι οικολογικό λοιπόν. Στην ίδια λογική, οι οικονομικές θέσεις παράγουν το μισό αποτύπωμα από αυτές της business class και οι ρύποι λιγοστεύουν όσο κουβαλάμε λιγότερα πράγματα, γεγονός που δείχνει ότι η φιλοσοφία "travel light" έχει και οικολογικά οφέλη εκτός από τα πρακτικά.
Ταυτόχρονα πρωτοβουλίες όπως το carbonfootprint.com ανοίγουν μια βεντάλια επιλογών εξισορρόπησης του οικολογικού αποτυπώματός μας, μέσω δωρεών σε πιστοποιημένες "πράσινες" ενέργειες σε διάφορα σημεία του κόσμου: π.χ. μια δωρεά της τάξης των € 2,50 είναι αρκετή για να αναπληρώσει την ατομική ευθύνη που ισοδυναμεί σε 45 πτήσεις μέχρι τη Θεσσαλονίκη και πίσω, ενώ € 12 αρκούν για να φυτευτεί ένα δέντρο στην Κένια, το οποίο θα "σβήσει" από την ατμόσφαιρα έναν τόνο αερίων – ρύπος που αντιστοιχεί σε ένα business class ταξίδι μετ’ επιστροφής στο Λονδίνο. Και όσο για τον ίδιο τον προορισμό σας, προτού επιλέξετε πού θα μείνετε, ρίξτε μια ματιά στο bookdifferent.com, που αξιολογεί τις διαθέσιμες προτάσεις με βάση το δικό τους οικολογικό αποτύπωμα, αναδεικνύοντας μονάδες οι οποίες πασχίζουν να μειώσουν τον περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο.
Επιστρέφοντας στον πλανήτη
Επιπλέον, μεγάλες εταιρείες αλλά και δημοφιλείς προορισμοί ψάχνουν τις δικές τους λύσεις εξισορρόπησης της πλάστιγγας: ο όμιλος Air France - KLM π.χ. έφερε το 2019 στη Μαρίνα Φλοίσβου τη δράση LifeGate Plasticless Project, με στόχο την προστασία των ελληνικών θαλασσών και την απομάκρυνση των μικροσωματιδίων πλαστικού από τα νερά τους, ενώ για κοντινές διαδρομές συστήνει στους πελάτες του να πάρουν το τρένο. Φέτος η Πάρος φιλοδοξεί να γίνει το πρώτο ελληνικό νησί με μηδέν πλαστικό στις εμπορικές του επιχειρήσεις, ενώ πριν από λίγες ημέρες ο διεθνής ξενοδοχειακός κολοσσός Accor ανακοίνωσε τη δέσμευσή του να αποκλείσει όλα τα πλαστικά μιας χρήσης από τα ξενοδοχεία του ανά την υφήλιο μέχρι τα τέλη του 2022. Προφανώς η επιβράβευση των προσπαθειών για την προστασία του πλανήτη είναι στο χέρι μας.
Φυσικά, πέρα από την προστασία του περιβάλλοντος, εξίσου σημαντικοί στόχοι του βιώσιμου ταξιδιού είναι και η διαφύλαξη του πολιτισμικού προφίλ κάθε τόπου, και η ανάδειξη προορισμών που έχουν ανάγκη την ενίσχυση που μπορεί να φέρει ο τουριστικός προβολέας, έμμεσα ή άμεσα.
Πρωτοβουλίες όπως το givingway.com φέρνουν φορείς και ΜΚΟ σε άμεση επαφή με ταξιδιώτες που θέλουν να προσφέρουν κοινωφελή εργασία σε προορισμούς από την Γκάνα μέχρι τη Σάμο, ενώ σελίδες όπως το kindtraveller.com προσφέρουν εκπτώσεις διαμονής σε ταξιδιώτες που κάνουν δωρεές σε κοινωφελείς σκοπούς, συνδεδεμένους με καταλύματα στην Τοσκάνη και στο Παρίσι, στην Κόστα Ρίκα και στη Χαβάη κ.α.
Σημαντικοί στόχοι του βιώσιμου ταξιδιού είναι επίσης η διαφύλαξη του πολιτισμικού προφίλ του κάθε τόπου και η ανάδειξη προορισμών που έχουν ανάγκη την ενίσχυση που μπορεί να φέρει ο τουριστικός προβολέας.
Ταξιδεύουμε off season
Στην εποχή των social media, οπότε και οι τάσεις ξεκινούν από τις οθόνες των κινητών, η ταξιδιωτική δύναμη του καθενός και της καθεμιάς είναι σημαντική, αφού με τον ίδιο τρόπο που μπορεί να συμβάλει στον κορεσμό μιας ήδη επιβαρυμένης περιοχής, μπορεί να επιφέρει την ενίσχυση, την αναζωογόνηση και την ανάπτυξη προορισμών που τις χρειάζονται. Το να προγραμματίζουμε το ταξίδι μας με γνώμονα τα τρία π (πού, πότε, πώς) δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο τρόπος που απαντάμε σε αυτές τις ερωτήσεις όμως είναι καιρός να ανανεωθεί – ή, ακόμη καλύτερα, να αλλάξει ριζικά.
Με άλλα λόγια, δεν είναι δα και απαραίτητο να ταξιδέψουμε στον πιο hot προορισμό του πλανήτη την ίδια στιγμή με τον μισό ταξιδιωτικό πληθυσμό: σκεφτείτε πόσο πιο γοητευτικές μπορούν να είναι οι παλιές πόλεις της Ρόδου ή των Χανίων κάτω από τον μελαγχολικό χειμωνιάτικο ουρανό και μακριά από τον πανικό της υψηλής σεζόν. Δοκιμάστε τη γοητεία του slow travel χαζεύοντας το τοπίο να περνάει από τα παράθυρα του οδοντωτού καθώς σκαρφαλώνει προς τα Καλάβρυτα και θυμηθείτε ότι το Λουτράκι χρωστά και το όνομα, και την παραθεριστική του ταυτότητα στα φυσικά λουτρά του, τα οποία λειτουργούν τώρα – αλλά για πόσο ακόμη;
Στρέφοντας το βλέμμα εκτός συνόρων, ίσως θα ήταν μια καλή ιδέα να ανταλλάξουμε τα πολυφωτογραφημένα κάστρα του Ντουμπρόβνικ με εκείνα της Βαλέτας, τα βαβουριάρικα κανάλια της Βενετίας με τον ποταμό της Λιουμπλιάνα (η πιο "πράσινη" πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2016) και τη γαστρονομική σκηνή του Παρισιού με την ολοένα πιο ενδιαφέρουσα East-meets-West γευστική παλέτα της Τιφλίδας. Να αγκαλιάσουμε τα Βαλκάνια και τη γοτθική και μετα-σοσιαλιστική γοητεία τους και να δούμε την Ασία μέσα από τους παραμελημένους προορισμούς που αναδεικνύει ο Δρόμος του Μεταξιού. Το ταξίδι, άλλωστε, είναι κατεξοχήν πεδίο ανακάλυψης και περιπέτειας. Ας το διασχίσουμε υπεύθυνα και θα κερδίσουν όλοι – μα πρώτα απ’ όλα εμείς.
