Για τον Γιάννη Μπέζο, το θέατρο είναι ο τόπος όπου ξαναβρίσκεις τον άνθρωπο

Ο Γιάννης Μπέζος διανύει μια ιδιαίτερα δραστήρια θεατρική χρονιά: "Αμερικάνικος Βούβαλος" του Μάμετ, "Η γυναίκα που μαγείρεψε τον άντρα της" της Ντέμπι Ίζιτ, ένα τρίπτυχο Τσέχοφ και, μελλοντικά, ο "Έμπορος της Βενετίας". Μιλά με σεβασμό για το θέατρο ως χώρο παιδείας και ανθρωπιάς, επιμένει στη σημασία της εκπαίδευσης, της τιμιότητας και της καλοσύνης, και κρατά πάντα την πίστη του στη νεολαία και στην αλήθεια της σκηνής.

Πρέπει να είστε φοβερά οργανωτικός για να προλαβαίνετε όσα έχετε αναλάβει τη
φετινή θεατρική σεζόν.
Στη δουλειά είμαι απολύτως οργανωμένος. Εκεί οφείλω να είμαι ακριβής και συνεπής, αλλιώς δεν λειτουργεί τίποτα. Στην προσωπική μου ζωή όμως, όχι, δεν είμαι οργανωτικός. Μου αρέσει η ελευθερία και το απρόβλεπτο, δεν ζω με πρόγραμμα.

Φέτος επανέρχεστε με πολλές παραστάσεις, ανάμεσά τους και το "Ένας ήρωας με παντούφλες", με πρωταγωνιστή τον Λάκη Λαζόπουλο, στο θέατρο Βέμπο. Τι σας συγκινεί σ’ αυτό το έργο;
Είναι ένα βαθιά ελληνικό έργο, όχι με τη φολκλορική έννοια, αλλά επειδή πιάνει τον πυρήνα του Έλληνα: την ευαισθησία, την αφέλεια, την τιμιότητα και την απογοήτευση. Δεν είναι έργο για τον ηρωισμό αλλά για την εξαπάτηση των έντιμων ανθρώπων. Το έργο γράφτηκε το 1967 και έχει σημασία, διότι αυτοί που εξαπατούν τον ήρωα είναι χίτες, επαγγελματίες της απάτης. Αυτοί είναι οι μικροαπατεώνες που τρυπώνουν παντού.

Ο ήρωας του έργου έχει πολεμήσει παντού, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στη Μικρασία, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι ταξίαρχος εν αποστρατεία που καταλήγει προδομένος. Κι αν κάνουμε αναγωγή στο σήμερα, μπορεί να πει κανείς ότι τέτοιοι ήρωες δεν υπάρχουν πια, αλλά υπάρχουν άλλοι — οι καθημερινοί. Ακόμη και το να σταθείς στην ουρά το πρωί είναι ηρωική πράξη. Αυτή η διαχρονική αδικία με συγκινεί πάντα.

Σας απασχολεί συχνά ο "τίμιος άνθρωπος" στα έργα σας.
Ναι, διότι είναι η πιο τραγική φιγούρα. Δεν έχει θεαματικά πάθη, ούτε υπερβολές, απλώς κάνει σωστά τη δουλειά του και πληρώνει το τίμημα. Σήμερα αυτός ο άνθρωπος είναι ο καθημερινός πολίτης που προσπαθεί να σταθεί με αξιοπρέπεια. Το έργο των Σακελλάριου - Γιαννακόπουλου είναι μια καθαρή ματιά πάνω σ’ αυτή την τιμιότητα. 

Πιστεύετε πως το κοινό εξακολουθεί να έχει ανάγκη από τέτοια έργα;
Πιο πολύ από ποτέ. Ο κόσμος κουράστηκε από το επιφανειακό και το θορυβώδες. Θέλει να αναγνωρίσει τον εαυτό του, να συγκινηθεί χωρίς να χειραγωγηθεί. Γι’ αυτό και βλέπω νέες γενιές θεατών –τριαντάρηδες, σαραντάρηδες– να αναζητούν κάτι πιο ουσιώδες στο θέατρο.

Παράλληλα σκηνοθετείτε τον "Αμερικάνικο Βούβαλο" του Μάμετ. Τι σας τράβηξε σε αυτό το έργο;
Ο Μάμετ είναι αληθινός γνώστης του ανθρώπινου μικρόκοσμου. Οι ήρωές του είναι μικροαπατεώνες, άνθρωποι του περιθωρίου, αλλά έχουν μια συγκλονιστική αλήθεια. Στον "Βούβαλο" η ζωή τους περιστρέφεται γύρω από μια ασήμαντη ληστεία που ποτέ δεν γίνεται, φανερώνοντας όλο το αδιέξοδο. Είναι ένα έργο για τη ματαιότητα και την ψευδαίσθηση του αμερικανικού ονείρου.

Πώς το προσεγγίζετε σκηνοθετικά;
Με λιτότητα. Θέλω να φανεί η αμηχανία αυτών των ανθρώπων που μιλούν ασταμάτητα αλλά δεν πράττουν τίποτα. Είναι μια κοινωνία που αντικαθιστά τις πράξεις με λόγια, και αυτό είναι πιο επικίνδυνο από την αδράνεια. Η γλώσσα του Μάμετ είναι αιχμηρή, αλλά όχι για να σοκάρει — είναι η φυσική γλώσσα του δρόμου. Η μουσική που συνοδεύει την παράσταση είναι ροκ των ‘70s: Τζο Κόκερ, Χέντριξ, με "βρώμικο" ήχο. Εκείνη η εποχή είχε μια ωμότητα και μια πίστη στο προσωπικό όνειρο που σήμερα λείπει.

Ποιοι πρωταγωνιστούν και πώς θα χαρακτηρίζατε τους ήρωες του έργου που παρουσιάζεται στο Θέατρο Σημείο;
Οι Γιώργος Νινιός, Αντώνης Κρόμπας και Σταύρος Τσουμάνης ζωντανεύουν χαρακτήρες που συνεχώς σχεδιάζουν, μιλούν, λένε λόγια, λόγια, λόγια – και δεν κάνουν τίποτα. Υπάρχει μια ακινησία που την επιβάλλει η αμάθεια. Είναι λογάδες, αλλά στην ουσία ακίνητοι. Αυτή η αντίθεση είναι συγκλονιστική. Οι ανθρωπιστικές αξίες υποκαθίστανται από το χρήμα, που γίνεται ο μοναδικός άξονας ζωής. Αυτό είναι βασικό γνώρισμα στα έργα του Μάμετ και, δυστυχώς, πια το αναγνωρίζουμε κι εμείς.

Πώς πάνε οι πρόβες για την κωμωδία "Η γυναίκα που μαγείρεψε τον άντρα της" που σκηνοθετείτε;
Συνεχίζουν κανονικά, με την Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους, τον Λαέρτη Μαλκότση και την Έλενα Χαραλαμπούδη. Το έργο της Ντέμπι Ίζιτ είναι μια μαύρη κωμωδία του 1991 για τον έρωτα και την προδοσία. Ένα ερωτικό τρίγωνο εκρήγνυται μέσα από ένα δείπνο με απρόβλεπτο μενού, φωτίζοντας πικάντικες, γλυκόπικρες και οδυνηρές πτυχές των ερωτικών σχέσεων. Κάνουμε πρεμιέρα στις 5 Δεκεμβρίου στο Ράδιο Σίτυ της Θεσσαλονίκης και τον Ιανουάριο θα παίζεται στο Θέατρο Βεάκη.

Ετοιμάζετε και τον "Έμπορο της Βενετίας" για την περίοδο 2026-27 όπου, μάλιστα, θα ερμηνεύσετε τον Σάιλοκ. Γιατί αυτό το έργο τώρα;
Γιατί είναι ένα έργο για τη δικαιοσύνη, την ηθική και τη συνύπαρξη. Θίγει με τρόπο διαχρονικό το πώς ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τον "άλλο". Θέλω να το δω όχι ως δράμα, αλλά ως μουσική κωμωδία, με φως, ρυθμό και χιούμορ – χωρίς να χαθεί η δραματική του ένταση.

Ο Σάιλοκ είναι ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους ήρωες του Σαίξπηρ. Πώς θα τον παρουσιάσετε;
Όχι ως τέρας πάντως. Είναι ένας πληγωμένος άνθρωπος που ζητά δικαιοσύνη μέσα από την εκδίκηση. Αν τον δεις καθαρά, θα τον συμπονέσεις. Δεν είναι το "σύμβολο του κακού", είναι το αποτέλεσμα της κοινωνικής απόρριψης. Κάθε φορά που ένας άνθρωπος περιθωριοποιείται, δημιουργούμε έναν νέο Σάιλοκ.

Ποιο είναι για εσάς το κεντρικό ερώτημα του έργου;
Αν υπερισχύει ο νόμος ή η ηθική. Η Πόρσια, στο δικαστήριο, νικά επειδή ερμηνεύει το νόμο με τέχνη, όχι με τυφλότητα. Η δικαιοσύνη δεν είναι ποτέ αυτόματη· χρειάζεται ψυχή. 

Μοιάζει με ένα σχόλιο για τη σημερινή εποχή.
Απόλυτα. Οι διακρίσεις αλλάζουν μορφή, αλλά δεν εξαφανίζονται. Ο φόβος του "ξένου" υπάρχει ακόμη, μόνο που τώρα εκφράζεται αλλιώς — με ρατσισμό, κοινωνική δυσπιστία, αποκλεισμό. Ο Σαίξπηρ πάντα μιλάει για το παρόν, ποτέ για το παρελθόν. Αγαπάτε τους κλασικούς κι ένας από αυτούς είναι ο Τσέχοφ.

 Τον Δεκέμβριο, στο Μικρό Άνεσις, θα παρουσιάσετε ένα τρίπτυχο Τσέχοφ με νέους ηθοποιούς. Τι σημαίνει για εσάς ο Τσέχοφ;
Ο Τσέχοφ είναι για μένα η απόλυτη μορφή ευαισθησίας. Μπορεί να μιλήσει για μια ολόκληρη ζωή με δύο μόνο προτάσεις. Δεν χρειάζεται εντυπωσιασμό — μόνο ακρίβεια και σιωπή. Οι άνθρωποί του είναι μικροί, αλλά οι στιγμές τους μεγάλες. Αυτό είναι το θέατρο: να δείχνεις το σπουδαίο μέσα στο ασήμαντο. Μου αρέσει αυτό που κρύβει. Είναι ένας συγγραφέας εξαιρετικής λεπτότητας. Ο Τσέχοφ είναι συγγραφέας μεγάλου διαμετρήματος· δεν υπάρχει προηγούμενο και δύσκολα θα υπάρξει επόμενο. Γιατί όσα λέει είναι ελάχιστα μπροστά σε όσα κρύβονται κάτω από την επιφάνεια, κι εκεί βρίσκεται η μεγάλη του δυσκολία: να τα ανακαλύψεις.

Για εμάς τους Έλληνες, δεν είναι τόσο δύσκολο να τον καταλάβουμε. Αν δεις προσεκτικά τα έργα του, είναι σαν να συμβαίνουν δίπλα σου, σε μια ελληνική επαρχία. Ακριβώς όμως επειδή μας μοιάζει πολύ, δυσκολευόμαστε: δεν έχει την εξωστρέφεια του λόγου, δεν είναι "λογοτεχνικός" όπως ο  Ντοστογιέφσκι. Ο Ντοστογιέφσκι γράφει εικόνες, λογοτεχνία. Ο Τσέχοφ δημιουργεί καταστάσεις.

Δεν λέει τίποτα, κι όμως όλα συμβαίνουν μέσα σε μια μέρα. Αν προσπαθήσεις να αφηγηθείς την πλοκή, δεν μπορείς — γιατί στην ουσία δεν υπάρχει μύθος παρά μόνο η ανθρώπινη κατάσταση. Αυτό που είναι συγκλονιστικό σ’ εκείνον είναι οι χαρακτήρες του. Σου δίνει ελάχιστες πληροφορίες, αλλά είναι σαν να έχει κάνει ακτινογραφία. Με λίγες γραμμές ξέρεις ποιος είναι ο άλλος, χωρίς να χρειάζεται να πει πολλά. Αυτή η απλότητα είναι και η μαγεία του.

Ήταν γιατρός. Αυτό τον βοήθησε πιστεύετε;
Πάρα πολύ. Ήξερε τον άνθρωπο σε βάθος, και ειδικά τη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Προφανώς αγαπούσε πολύ τις γυναίκες — και αυτό φαίνεται, επειδή τις βλέπει με τρυφερότητα και συμπάθεια. Αγαπά όλους τους ήρωές του, ακόμα και με τις αδυναμίες τους. Είναι συμπονετικός. Ο Στρίντμπεργκ, για παράδειγμα, τις ξέρει κι εκείνος, αλλά είναι πιο σκληρός, πιο ωμός. Ο Τσέχοφ είναι γεμάτος τρυφερότητα. Πολλοί λένε ότι ο Τσέχοφ δεν γράφει κωμωδίες.

Εσείς τι πιστεύετε;
Αυτό είναι το παράδοξο. Δεν ξέρω καν τι εννοούμε "κωμωδία". Στα μάτια μας, αυτά που συμβαίνουν είναι αστεία και ταυτόχρονα τραγικά. Οι ήρωες είναι τραγικοί μέσα στην αστεία τους καθημερινότητα. Αυτήν τη λεπτή ισορροπία είναι δύσκολο να την πιάσεις· μπορεί εύκολα να γυρίσει στο γελοίο. Εκεί βρίσκεται η δυσκολία της κωμωδίας.

Θυμάμαι μια παράσταση του Βαχτάνγκοφ, τον "Θείο Βάνια". Είχε βρει ακριβώς αυτό το ύφος, το αστείο και το τραγικό μαζί, χωρίς τίποτα να περισσεύει. Εγώ είχα ανεβάσει τον "Βάνια" παλιότερα, αλλά τότε τον είχα δει πιο "βαρύ". Αν τον ξαναέκανα σήμερα, θα τον έβλεπα αλλιώς. Όχι πιο ελαφρύ, αλλά πιο ισορροπημένο, με μια δόση χιούμορ. Γιατί, όπως λέει κι ο ίδιος ο Τσέχοφ, "μην τα παίρνεις όλα τόσο σοβαρά". 

Είναι όμορφο αυτό που λέτε, ότι ο Τσέχοφ σε καλεί να δεις τη ζωή με συμπάθεια.
Ναι, ακριβώς. Θυμάμαι μια ιστορία: όταν τον μετέφεραν με το τρένο, μετά τον θάνατό του, από τη Γερμανία στη Ρωσία, είχαν κανονίσει να τον υποδεχτεί μια φιλαρμονική. Όταν έφτασε το τρένο, η φιλαρμονική άρχισε να παίζει, νομίζοντας πως πρόκειται για έναν στρατηγό που πέθανε. Κι αυτό, λένε, είναι από μόνο του μια "σκηνή του Τσέχοφ" – τραγική και αστεία μαζί. Αυτή είναι η ουσία του.

Ποια έργα θα δούμε;
"Η Αρκούδα", "Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού" και ένα ακόμη μονόπρακτο. Είναι σύντομα έργα, γεμάτα χιούμορ και πίκρα. Ο Τσέχοφ έλεγε ότι "η ζωή είναι γελοία και σπαρακτική μαζί" – αυτό προσπαθώ να δείξω.

Θα παίξετε κι εσείς;
Ναι, δεν μπορώ να αντισταθώ. Είναι χαρά να παίζεις Τσέχοφ γιατί απαιτεί απόλυτη αλήθεια. Δεν μπορείς να κρυφτείς πίσω από τεχνικές.

Πώς επιλέγετε τους συνεργάτες σας;
Δεν κάνω οντισιόν. Θέλω να ξέρω με ποιον δουλεύω. Συνήθως επιλέγω νέους ηθοποιούς που έχω δει στη σκηνή ή στο μάθημα. Να έχουν ευγένεια, διάθεση και χιούμορ — χωρίς αυτά δεν υπάρχει πρόβα.

Διδάσκετε ακόμα θέατρο;
Ναι, στη σχολή Πράξη 7 του Θόδωρου Γράμψα. Είναι ένα περιβάλλον με σοβαρή δουλειά και πραγματική φροντίδα. Η διδασκαλία με κρατάει σε εγρήγορση. Πρέπει να είσαι ειλικρινής, αλλιώς σε διαβάζουν αμέσως οι μαθητές.

Πώς βλέπετε το επίπεδο των νέων ηθοποιών;
Έχουν δυνατότητες αλλά και μια ανησυχία που τους τρώει. Ζουν σε μια εποχή ταχύτητας και εικόνας, αλλά το θέατρο θέλει υπομονή, χρόνο και σιωπή. Όποιος το καταλάβει, προχωράει. Όποιος θέλει να γίνει "διάσημος" πριν μάθει τη δουλειά, χάνεται.

Τι θεωρείτε ότι λείπει από την εκπαίδευση;
Η ουσία. Όλοι μιλούν για πιστοποιήσεις, αλλά η τέχνη δεν αποδεικνύεται με χαρτιά. Αν δεν υπάρχει παιδεία, δεν υπάρχει ηθοποιός. Το πρόβλημα δεν είναι οι τίτλοι, είναι η απουσία κριτικής σκέψης. Πρέπει να μάθεις να σκέφτεσαι, όχι μόνο να παίζεις.

Εσείς, ως δάσκαλος, τι προσπαθείτε να μεταδώσετε;
Την ανάγκη για πειθαρχία, συνέπεια και ανθρωπιά. Το ταλέντο υπάρχει παντού, αλλά χωρίς καλλιέργεια δεν ζει. Θέλω οι μαθητές μου να αγαπούν τον άνθρωπο, γιατί χωρίς αυτόν το θέατρο είναι κενό.

Η κόρη σας, Ηρώ Μπέζου, έχει χαράξει ήδη δική της πορεία στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Πώς το βλέπετε;
Με περηφάνια και χαρά. Είναι πεισματάρα, έχει δικό της λόγο και δεν ζητάει ποτέ συμβουλές. Δεν με ρωτάει καν τι να κάνει, και καλά κάνει! Έχει τη δική της φωνή, που είναι πιο κοντά στον κινηματογράφο και στη συγγραφή. Εγώ απλώς χαίρομαι να τη βλέπω να εξελίσσεται.

Πώς ξεκουράζεστε όταν δεν είστε στο θέατρο;
Διαβάζω. Αυτό με ηρεμεί. Επίσης παίζω μπάσκετ, όσο αντέχω ακόμα. Μου αρέσει να είμαι μόνος, να παρατηρώ, να γράφω σκέψεις.

Τι διαβάζετε τελευταία;
Μόλις ξεκίνησα κάτι βιβλία του Σοπενχάουερ – μου τα έκανε δώρο η κόρη μου. Διαβάζω και ένα βιβλίο του Άγγλου ιστορικού Ρόντρικ Μπίτον, το "Οι Έλληνες: Μια παγκόσμια ιστορία" για τη "γέννηση της Ελλάδας" και τη σημασία της για τον κόσμο, καθώς και ένα βιβλίο για το διχασμό των λαών με αφορμή την ελληνική ιστορία. Πολύ ενδιαφέροντα όλα.

Άρα σας ενδιαφέρει η ιστορία και η φιλοσοφία.
Με ενδιαφέρει ο στοχασμός και η λογοτεχνία. Αλλά η φιλοσοφία και η ιστορία σε πάνε λίγο βαθύτερα στο "γιατί" των πραγμάτων. Η φιλοσοφία μού θυμίζει ότι όλα είναι προσωρινά και ότι το θέατρο είναι μια μορφή στοχασμού με άλλα μέσα.

Μουσική ακούτε;
Πολύ. Από Μπαχ μέχρι τζαζ. Έχω αδυναμία στον Μορικόνε και τον Νίνο Ρότα. Αυτοί οι συνθέτες ήξεραν να δημιουργούν ατμόσφαιρα, κάτι που στο θέατρο είναι πολύτιμο. Από ελληνικά, παλιά πράγματα: Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Λοΐζο. Το σημερινό τραγούδι με αφήνει αδιάφορο, έχει χάσει την ψυχή του.

Με τόσες παραστάσεις και ρόλους, τι σας κρατάει ακόμη στο θέατρο;
Η αλήθεια του. Στη σκηνή δεν μπορείς να κοροϊδέψεις κανέναν. Αν δεν είσαι παρών, το κοινό το καταλαβαίνει αμέσως. Το θέατρο σε αναγκάζει να είσαι ζωντανός. Είναι ο τόπος όπου ξαναβρίσκεις τον άνθρωπο – και τον εαυτό σου.

Τι σας δίδαξε τόσα χρόνια η σκηνή;
Ότι το πιο σημαντικό είναι η καλοσύνη. Όλα τα μεγάλα έργα –από τον Σαίξπηρ μέχρι τον Τσέχοφ– μιλούν γι’ αυτό. Όποιος δεν έχει καλοσύνη, δεν μπορεί να παίξει τίποτα. Μπορεί να μιμηθεί, αλλά δεν θα συγκινήσει ποτέ.

Αν έπρεπε να δώσετε έναν ορισμό για το θέατρο;
Το θέατρο είναι η τέχνη του "τώρα". Δεν έχει χτες, δεν έχει αύριο. Κάθε βράδυ πεθαίνει και ξαναγεννιέται. Είναι ο καθρέφτης που μας δείχνει χωρίς ψεύτικα φίλτρα ποιοι είμαστε.

Κι αν σας ρωτούσαν τι μένει στο τέλος;
Μένει η συγκίνηση, η επαφή, η ανθρωπιά. Όλα τα υπόλοιπα –οι επιτυχίες, οι τίτλοι, οι ρόλοι– φεύγουν. Αυτό που μένει είναι οι άνθρωποι που συνάντησες και οι στιγμές που ένιωσες κάτι αληθινό. Αυτό είναι το θέατρο, αυτό είναι και η ζωή.