Συνέντευξη | Μυρτώ Αλικάκη: "Η πιο σοφή συμβουλή είναι να είσαι αληθινός"

Αν το Μητσάκι των "Υπέροχων Πλασμάτων" μεγάλωνε, θα έμοιαζε στη "Linda" της Πενέλοπε Σκίνερ; Μάλλον όχι- κι αυτό από μόνο του λέει πολλά. Γιατί η Λίντα είναι η γυναίκα που πάλεψε, τα κατάφερε, αλλά κάπου στην πορεία έχασε το νήμα· η γυναίκα που κυνηγά την καριέρα, μα φοβάται τον χρόνο· που θέλει να αγαπά, αλλά δυσκολεύεται να ακούσει. Στη "Linda", η Μυρτώ Αλικάκη κοιτάζει κατάματα το γήρας, τη μητρότητα, την ενοχή και την αόρατη βία των στερεοτύπων. Και μέσα απ’ αυτή την πορεία, ξανασυναντά τη σύγχρονη γυναίκα – την αιώνια γυναίκα – που μαθαίνει πως η ενσυναίσθηση, η τρυφερότητα και η αλήθεια είναι η μόνη αντίσταση. Μια συζήτηση για το πώς μεγαλώνουμε, πώς αγαπάμε, και πώς — αν είμαστε τυχεροί — βρίσκουμε ξανά τον εαυτό μας.

Μυρτώ, τι σε τράβηξε περισσότερο στο έργο "Linda" της Πενέλοπε Σκίνερ;
Η θεματολογία του είναι για μένα πολύ ουσιαστική. Μιλά για το πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα να μεγαλώνει, πόσα στερεότυπα έχει να αντιμετωπίσει – και στο ερωτικό, συναισθηματικό, συντροφικό κομμάτι, αλλά και στο επαγγελματικό. Πόσο δύσκολο είναι να είσαι μαμά. Από την άλλη, νιώθω ότι η Λίντα έχει και μεγάλη ευθύνη για όσα της συμβαίνουν. Κι αυτό είναι ένα άλλο πολύ σημαντικό θέμα του έργου: το πόσο πρέπει να αφουγκραζόμαστε και να είμαστε ανοιχτοί στις ανάγκες των ανθρώπων που αγαπάμε. Το κυνήγι της καριέρας, για παράδειγμα, μπορεί κάποια στιγμή να γυρίσει μπούμερανγκ. Όχι απαραίτητα το ίδιο το κυνήγι, αλλά η έλλειψη ενσυναίσθησης για τους ανθρώπους που αγαπάμε – όταν το παιδί σου σου λέει κάτι και εσύ σχεδόν κάνεις πως δεν το ακούς. Κι όμως, αυτό συμβαίνει συχνά. Το βλέπω γύρω μου, και ίσως να το έχω κάνει κι εγώ κάποια στιγμή χωρίς να το καταλάβω.

 Πιστεύεις ότι αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης οφείλεται στην κούραση;
Όταν υπάρχει αγάπη, δεν μπορείς να μην έχεις ενσυναίσθηση. Η αγάπη σε κινητοποιεί αυτόματα. Αλλά έχεις δίκιο, υπάρχει και η κούραση. Παρ’ όλα αυτά, εγώ νομίζω ότι πίσω απ’ όλα βρίσκεται ο φόβος. Οι άνθρωποι φοβούνται να δουν τα πράγματα με άλλο τρόπο. Κοπιάζουν για να χτίσουν άμυνες που τους βοηθούν να επιβιώσουν, και όταν κάτι πάει να ταράξει αυτή την εύθραυστη ισορροπία, δεν μπορούν να το αντέξουν. Αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα καταλάβουμε ότι ο άνθρωπος έχει σοβαρό πρόβλημα επικοινωνίας – και σε προσωπικό και σε κοινωνικό επίπεδο. Δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για τον άλλον. Δεν είναι κάτι καινούργιο, συνέβαινε πάντα. Η ανάγκη για επιβίωση είναι τόσο έντονη που σαρώνει τα πάντα. Είναι αυτό το "το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό".

Η Λίντα είναι μια γυναίκα που έχει κυνηγήσει την καριέρα της, αλλά μετά από μια ηλικία νιώθει ότι γίνεται "αόρατη”. Το έχεις αισθανθεί αυτό κι εσύ;
Δεν μπορώ να πω ότι το έχω αισθανθεί έντονα. Σε κάποιο βαθμό, βέβαια, συμβαίνει. Νομίζω όμως ότι το χειρότερο είναι όταν αυτή η αίσθηση αορατότητας υπάρχει μέσα μας. Οι φόβοι μας το δημιουργούν αυτό – και είναι ένας τρομακτικός φόβος. Η Λίντα είναι 55 χρονών και ο άντρας της την απατά με μια 25χρονη, μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Κι όμως, πιστεύω πως οι άνθρωποι έχουν πάντα την αξία και τη μοναδικότητά τους. Η μοναδικότητα είναι και μια ταυτότητα. Το πρόβλημα της Λίντα είναι ότι δεν μπορεί να βρει καμία διέξοδο. Το μόνο της "σπίτι” είναι αυτό που έχει χτίσει – ο κόσμος μέσα στον οποίο μπορεί να υπάρξει. Δεν μπορεί να πει "γκρεμίστηκε, πάμε να χτίσουμε κάτι άλλο". Και το πιο σοβαρό, πιστεύω, είναι η σχέση της με τις κόρες της. Εκεί κουβαλά πραγματική ευθύνη.

Παρ’ όλα αυτά, βλέπουμε μέσα στο έργο και μια διάθεση αντίστασης. Υπάρχει κάτι ελπιδοφόρο;
Η Λίντα, για μένα, είναι ένα παράδειγμα προς αποφυγή. Είναι από αυτές τις περιπτώσεις που λες "δεν θέλω να μου συμβεί αυτό". Οι τελευταίες λέξεις που λέει στο έργο είναι "συγγνώμη" – απευθύνεται στο παιδί της. Και νομίζω αυτές οι λέξεις τη χαρακτηρίζουν.

Πώς σχολιάζεται μέσα στο έργο το θέμα της βίας;
Δεν υπάρχει ακριβώς σωματική βία, υπάρχει όμως τεράστιος ανταγωνισμός – κι αυτό είναι μια μορφή βίας. Η Λίντα κινείται σε έναν corporate κόσμο, γεμάτο σκληρότητα. Είναι διευθύντρια branding σε μια εταιρεία καλλυντικών και καθημερινά έρχεται αντιμέτωπη με ζητήματα γύρανσης, αντιγήρανσης, ομορφιάς. Όλα αυτά επιβεβαιώνουν τους φόβους της. Υπάρχει επίσης ένα παρελθόν γεμάτο πληγές: μια μητέρα που αυτοκτόνησε όταν η Λίντα ήταν έξι ετών και ένας πατέρας βαθιά πατριαρχικός, που της κληροδότησε στερεότυπα και ανασφάλειες. Όλα αυτά κουβαλιούνται μέσα της.

Θεωρείς ότι το έργο αφορά τη σύγχρονη γυναίκα ή μιλά γενικότερα για τη γυναικεία κατάσταση;
Νομίζω ότι αφορά την αιώνια γυναίκα. Σήμερα τα πράγματα είναι ίσως καλύτερα – μπορείς να είσαι 50 και να έχεις μια ζωή, κάτι που παλιότερα δεν ίσχυε. Θεωρητικά λοιπόν είναι καλύτερα, αλλά παραμένουν κάποια όρια: το βιολογικό κομμάτι, για παράδειγμα, που είναι αδιαπραγμάτευτο. Από την άλλη, υπάρχει και το καπιταλιστικό κομμάτι: το πώς εμφυσούμε την αγωνία της γύρανσης σε κορίτσια 25 χρονών, που κάνουν ήδη botox. Αυτό είναι το σοκαριστικό. Γιατί να πουλήσεις την αντιγηραντική κρέμα μόνο στη γυναίκα των πενήντα; Ο στόχος είναι να πανικοβάλεις την εικοσιπεντάχρονη ώστε να την αγοράσει κι εκείνη. Και φυσικά, το άλλο τρομερό είναι ότι η κοινωνία ζητά από τη γυναίκα –και ειδικά από τη μητέρα– να είναι τέλεια. Αυτή η απαίτηση από μόνη της είναι μια μορφή βίας.

 

Τα στερεότυπα παραμένουν βαθιά μέσα μας, και στα δύο φύλα.
Ναι, σωστό. Γιατί και ένας άντρας, ας πούμε, που δεν πληροί τις προϋποθέσεις της "επιτυχίας" — καριέρα, λεφτά, αμάξι — κι αυτόν θα τον ρωτήσουμε πώς νιώθει. Όλοι υποφέρουμε μέσα στα στερεότυπα.

Αν κοίταζες τη νεότερη Μυρτώ, στα είκοσί σου, τι θα της έλεγες με αφορμή τη Λίντα”;
Θα της έλεγα να ακούει τα παιδιά της και να μαθαίνει από αυτά. Μεγάλη κουβέντα, πολύ σημαντική και δύσκολη. Τα παιδιά μας δεν είναι "καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή μας". Μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά, μπορεί να μη μας αρέσουν πράγματα σε αυτά — κυρίως γιατί μας θυμίζουν δικά μας λάθη ή γιατί δεν εκπληρώνουν αυτό που εμείς θα θέλαμε. Αλλά δεν μεγαλώνουμε τα παιδιά μας για να γίνουν όπως τα παραγγείλαμε. Το θέμα είναι να τους δίνεις ό,τι καλύτερο έχεις και να εύχεσαι να ανθίσουν με τον δικό τους τρόπο.

Έχεις κάνει μια πολύ επιτυχημένη καριέρα. Έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπεις την "επιτυχία” σήμερα;
Ίσως ναι. Από μικρή ήμουν υπερβολικά σοβαρή. Κυνηγούσα τις ευθύνες και δεν έμαθα ότι η ζωή είναι και γέλιο και χαρά. Παρόλο που είναι υπέροχη, δεν είναι πάντα εύκολη.  Για μένα, επιτυχία σημαίνει να υπάρχει βάθος, κόπος και διάρκεια. Να μαθαίνεις συνεχώς και να έχεις τις ευκαιρίες, μέσα στο χρόνο, να κάνεις αυτό που αγαπάς. Νιώθω πολύ ευλογημένη που δουλεύω 32 χρόνια και μπορώ ακόμα να δουλεύω. Η επιτυχία μπορεί να είναι και κάτι εφήμερο, αλλά εγώ ποτέ δεν αγάπησα το εφήμερο.

 Μίλησες για κόπο. Πόσο εύκολο είναι, μέσα σε όλα αυτά, να κρατήσει μια γυναίκα την τρυφερότητά της;
Η Λίντα την έχει θάψει πολύ την τρυφερότητά της, ίσως επειδή δεν την πήρε κιόλας. Είναι δύσκολο. Για μια γυναίκα που έχει μεγαλώσει με ελλείψεις, δεν είναι εύκολο να ανασύρει αυτή την εμπειρία. Γενικά η τρυφερότητα στις γυναίκες παραγκωνίζεται. Αναγκάζονται κάπως να δείχνουν ένα πιο "σκληρό" προφίλ, ειδικά σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα.  Υπάρχουν και γυναίκες που γίνονται τρεις φορές χειρότερες από άντρες!  Στο δικό μου επαγγελματικό χώρο, ευτυχώς, οι άνθρωποι νομιμοποιούνται περισσότερο να είναι ευάλωτοι και τρυφεροί. Στους καλλιτεχνικούς χώρους είναι πιο "νόμιμο" να δείχνεις συναίσθημα.

Τόσα χρόνια στο θέατρο, τι έχεις μάθει για τις σχέσεις; Πώς σώζονται;
Καμιά φορά δεν σώζονται. Όμως, ο μόνος τρόπος να προσπαθήσεις είναι να προσπαθείς κάθε μέρα. Να ακούς, να επικοινωνείς και να μετακινείσαι.  Αν δεν υπάρχει μετακίνηση — δηλαδή αν τα μέρη μένουν ακίνητα — δεν μπορεί να υπάρξει σχέση.

Διάβασα ότι ετοιμάζετε την επιστροφή των "Υπέροχων Πλασμάτων”. Αν το Μητσάκι μεγάλωνε, θα έμοιαζε στη Λίντα;
Όχι, νομίζω πως όχι. Το Μητσάκι έχει βασίσει την ύπαρξή του σε άλλα πράγματα. Και μόνο που αγαπά τη μουσική και ζει με τη μουσική, αποκλείεται να βρεθεί στο σημείο που βρίσκεται η Λίντα.  Οι άνθρωποι που ζουν κοντά στην τέχνη, που έχουν μια διαρκή ενασχόληση με πνευματικά πράγματα, βρίσκονται σε καλύτερη μοίρα. Έχουν περισσότερες διεξόδους, περισσότερα ερεθίσματα και καλλιεργούνται πιο βαθιά. Φυσικά, δεν χρειάζεται να είσαι καλλιτέχνης για να είσαι πνευματικός άνθρωπος — μπορεί να αγαπάς απλώς την τέχνη. Αν είσαι κοντά της, ανοίγεις ένα παράθυρο στην ψυχή σου, στη συγκίνησή σου.

Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά που περιμένει με ανυπομονησία την επιστροφή των "Υπέροχων Πλασμάτων”.
Το έχω εισπράξει αυτό πάρα πολύ. Είναι συγκινητικό. Μένει να δούμε πώς θα λειτουργήσει όλο αυτό και στους νεότερους — αυτό θα εξαρτηθεί από το σενάριο και το πώς θα το ετοιμάσουμε.

Τα παιδιά σου έχουν δει τα "Υπέροχα Πλάσματα”;
Τα ξέρουν αρκετά. Δεν είμαι σίγουρη πόσο τα έχουν δει, για να είμαι ειλικρινής, αλλά τα γνωρίζουν και τα συζητάμε.

Σου ασκούν κριτική για τη δουλειά σου;
Εννοείται! Είναι από τους πρώτους ανθρώπους που θέλω να ακούσω τη γνώμη τους. Με ξέρουν πολύ καλά, με έχουν δει πάρα πολύ, κι έτσι εμπιστεύομαι απόλυτα ό,τι πουν.

Ο ένας γιος σου είναι ηθοποιός, σωστά;
Ναι, μόλις τελείωσε την Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Νιώθεις αγωνία για το επαγγελματικό του μέλλον;
Όχι, για να σου πω την αλήθεια, τα θετικά μου συναισθήματα είναι πολύ πιο ισχυρά. Έχουμε πάρα πολλά κοινά, κάνουμε πολύ όμορφες κουβέντες. Χαίρομαι που και τα δύο μου παιδιά, με τον δικό του τρόπο το καθένα, έχουν μέσα τους αυτό το καλλιτεχνικό στοιχείο. Μεγάλωσαν άλλωστε σε ένα περιβάλλον που αγαπά την τέχνη.

Τι θα τους συμβούλευες;
Δεν είμαι άνθρωπος που δίνει "συμβουλές”. Μπορεί να πω κάτι φλου, έτσι, τη στιγμή που θα το νιώσω. Συνήθως είναι κάτι γενικό, τύπου "να είσαι αληθινός, ρε παιδί μου".

 Καθόλου γενικό δεν είναι αυτό!
Ναι, ίσως. Νομίζω πως είναι η πιο σοφή συμβουλή. Όταν είσαι αληθινός, τα πράγματα που επιθυμείς ανοίγονται μπροστά σου. Και πιέζεσαι και λιγότερο — αυτό είναι σίγουρο.

Βρίσκεις χρόνο για σένα; Για βόλτες, όπως παλιά;
Τα τελευταία χρόνια είναι δύσκολα από αυτή την άποψη. Παλιά έπαιρνα το βιβλίο μου και πήγαινα μόνη μου για καφέ. Τώρα δεν προλαβαίνω σχεδόν τίποτα. Προσπαθώ όμως. Χθες, για παράδειγμα, είχα ένα κενό μιας ώρας και αντί να γυρίσω σπίτι, έκανα μια βόλτα στο κέντρο. Απλώς είναι όλα πιο περιορισμένα σε σχέση με παλιότερα.Στην έλλειψη χρόνου νομίζω πως η διαδικτυακή μας ζωή έχει παίξει μεγάλο ρόλο. Πλέον κάνουμε τα πάντα από τον υπολογιστή ή το κινητό μας — πράγματα που κάποτε θα κάναμε βγαίνοντας από το σπίτι. Αυτό μας "κλείνει” μέσα. Κι επίσης, έχουμε και δουλειές που περνούν μέσα από το διαδίκτυο. Παλιά, το σπίτι ήταν καταφύγιο· τώρα είναι και γραφείο, και λογιστήριο, και όλα.  Και φυσικά, έχουμε και την "περίεργη" κοινωνία του διαδικτύου — στέλνουμε μήνυμα για να πούμε ότι θα αργήσουμε τρία λεπτά. Το κάνω κι εγώ, όλοι το κάνουμε. Παίρνουμε για να πούμε το τίποτα, απλώς γιατί δεν μπορούμε να περιμένουμε να τα πούμε από κοντά.

 Διαβάζεις με μουσική;
Όχι, διαβάζω στην ησυχία.

Άκουσες ή διάβασες κάτι ωραίο τελευταία;
Το καλοκαίρι διάβασα την "Ανταρκτική” της Κλερ Κίγκαν — υπέροχο βιβλίο. Τώρα έχω ένα άλλο που το έχω αφήσει στη μέση, θα το ξαναπιάσω όταν βρω χρόνο. Το διάβασμα είναι κάτι που δεν θέλω να το αφήνω ποτέ. Και πριν λίγες μέρες είδα την ταινία του Πολ Τόμας Άντερσον "Μια Μάχη Μετά Την Άλλη”. Μου άρεσε τρομερά! Προσπαθώ να βλέπω και σινεμά, είτε στο σπίτι είτε έξω.