"Παντβάλ - Μια λοξή ματιά στο Υπόγειο": Κώστα Βασαρδάνη τι αξίζει να γνωρίζουμε για την παράσταση;

Ο Άνθρωπος του "Υπογείου": Ένας καθρέφτης της ανθρώπινης αντίφασης"

Ο Άνθρωπος του "Υπογείου" δεν έχει όνομα. Δε λέγεται Ρασκόλνικοφ ή Μίσκιν ή Καραμάζοφ. Αυτό θα μπορούσε να μας οδηγήσει να σκεφτούμε ότι κατά κάποιον τρόπο ο Ντοστογιέφσκι μιλάει για τον Άνθρωπο γενικότερα. Από την άλλη μεριά βέβαια τα ψυχικά χαρακτηριστικά αυτού του (άντι-) ήρωα συγκροτούν μια ακραία προσωπικότητα: Ακραία εριστικός με τους πάντες, μνησίκακος, ζηλόφθονος, εξαιρετικά διαβασμένος και διεισδυτικός, τολμηρός στους συλλογισμούς του και στη ματιά του προς τον κόσμο. Μοναχικός, ορφανός από γονείς και συγγενείς, άεργος από επιλογή, κουρελής και φτωχός. Κατά φαντασίαν (ή ενδεχομένως και όχι, δεν είναι εύκολο να αποφανθεί κανείς) ασθενής. Αισθανόμενος μονίμως κατώτερος και συνάμα ανώτερος όλων.

Ο δύσκολος ήρωας και οι "εύκολοι" άνθρωποι γύρω του"

Αν υπάρχει εύκολος ήρωας στο έργο, αυτός σίγουρα δεν είναι ο κεντρικός. Ποιος κεντρικός ήρωας οποιουδήποτε έργου είναι άλλωστε εύκολος; Η παρέα των παλιών συμμαθητών του
μοιάζει να αποτελείται από ανθρώπους με λιγότερες αντιφάσεις, ανησυχίες και συγκρούσεις. Αυτοί ίσως ναι είναι λιγότερο..."δύσκολοι". Περισσότερο ενταγμένοι στην κοινωνική πραγματικότητα, αποζητώντας επαγγελματική άνοδο, οικονομική ευμάρεια και μια, με συμβατικούς όρους, καλή ζωή ενσαρκώνουν ό,τι ο Άνθρωπος υποτίθεται ότι απεχθάνεται. Ορκισμένος εχθρός τους, δεν ξεχνά όσα έχει τραβήξει από αυτούς στον σχολικό, κοινό τους βίο, αλλά ταυτόχρονα δεν τους γυρνά την πλάτη. Επιζητά την σχέση μαζί
τους έστω και με όρους ακραίων συγκρούσεων. Ή, και ποθώντας κατά βάθος την διαιώνιση αυτών των συγκρούσεων. Προς το τέλος του έργου ο Άνθρωπος παραδέχεται ότι έχασε τη ζωή του γεμάτος από θυμό και ζήλεια. Ήταν μάλλον ο τρόπος του να σχετίζεται....

Η σύγχρονη ματιά σε ένα κλασικό κείμενο

Στη διασκευή ενός μυθιστορήματος όπως είναι το "Υπόγειο", η παράσταση δε μπορεί να αναπαράγει απλώς το κείμενο. Η διασκευή επιλέγει να ζωντανέψει εκτός του κεντρικού ήρωα και της Λίζας , της νεαρής πόρνης, με την οποία ο Άνθρωπος έχει μια σύντομη αλλά
σημαντική ερωτική ιστορία προς το τέλος του έργου, και πολλά άλλα πρόσωπα του μυθιστορήματος. Η επιλογή αυτή είναι αρκετά πρωτότυπη διότι συνήθως στη σκηνική του μεταφορά το "Υπόγειο" ανεβαίνει ως ένα έργο για δύο πρόσωπα.

Το 'Υπόγειο': Ένας τόπος ή μια παγίδα του μυαλού;

Δύσκολα μπορεί να υπάρξει σημαντικό έργο χωρίς ξεκάθαρο πρώτο επίπεδο. Το "Υπόγειο" είναι σαφώς ένας τόπος, ένα μικρό διαμέρισμα. Οπως αυτά που υπάρχουν και στην Αθήνα του 2025. Αυτά, από τα οποία οι άνθρωποι που μένουν μέσα, βλέπουν τα πόδια των περαστικών να περνούν. Ταυτόχρονα, βέβαια, είναι και η καταβύθιση στα "υπόγεια" του μυαλού και της ψυχής- δε χωρά αμφιβολία. Μιας ψυχής τρικυμισμένης όπως είπα και παραπάνω, πληγωμένης αλλά και ισχυρής. Ενός μυαλού και μιας ψυχής που επιδίδεται σε έναν εσωτερικό και ταυτόχρονα μεγαλόφωνο μονόλογο, χωρίς γραμμική, στρωτή δομή, που συνδέει προσωπικό αλλά και ιστορικό παρόν και παρελθόν, έναν μονόλογο χωρίς τελεία κατά κάποιον τρόπο, τον μονόλογο ενός ανθρώπου που φάσκει κι αντιφάσκει, σαρκάζει κι αυτοσαρκάζεται, στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη, καταστροφική και αυτο-καταστροφική φύση χωρίς ακριβώς να φτάνει σε κάποιου είδους συμπέρασμα. Καταλήγοντας παρ' όλα ταύτα να βρει μιαν παράξενη ισορροπία. Ίσως τρόμου. Ισως κι όχι.

Μια παράσταση με χιούμορ και μουσική

Η Λίλλυ Μελεμέ έχει κάνει τη σκηνοθεσία και η παράσταση νομίζω πως έχει χιούμορ, τη διατήρηση και ταυτόχρονα το γκρέμισμα του λεγόμενου "τέταρτου τοίχου", πράγμα που συνήθως προσδίδει μιαν ελαφράδα στον κώδικα μιας παράστασης. Έχει πολλή μουσική και
τραγούδια, που επίσης νομίζω πως βοηθούν να αποκτήσει αυτό το τόσο βαθύ και, κατά κάποιον τρόπο, όχι τόσο προσιτό κείμενο, μια πιο ευανάγνωστη κι ευθύβολη χροιά.