Γιάννης Μόσχος: "Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου πρέπει να παράγει καλλιτεχνικό έργο, ενώ ασχολείται μέχρι και με την αλλαγή μιας λάμπας"

Η νέα σκηνοθεσία του Γιάννη Μόσχου στο Εθνικό Θέατρο, στο έργο "Η Κληρονομιά μας" του Μάθιου Λόπεζ, που κάνει πρεμιέρα στη Σκηνή "Νίκος Κούρκουλος" στις 13 Φεβρουαρίου, στάθηκε η αφορμή για μια συζήτηση με τον απερχόμενο καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου. Η κουβέντα μας δεν θα μπορούσε να μην στραφεί και στη θητεία του: στις εντυπώσεις του από τη διοικητική του πορεία, στις δυσκολίες και τις επιτυχίες που τη σημάδεψαν, αλλά και στις αλλαγές που ονειρεύεται για το μέλλον του θεσμού. Η θητεία του υπήρξε γεμάτη προκλήσεις, ανατροπές και διαρκή μάθηση, καθώς κλήθηκε να ισορροπήσει ανάμεσα στη διαχείριση ανθρώπινων σχέσεων, στις σύνθετες διοικητικές δομές και στην πραγμάτωση του καλλιτεχνικού του οράματος. Διαβάστε όσα μας είπε.

Η θητεία σου ως καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου σού έδωσε νέες προοπτικές ή σου αποκάλυψε πλευρές του εαυτού σου που δεν γνώριζες;
Ήταν μεγάλη εμπειρία να είμαι καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Νομίζω ότι με ωρίμασε από πολλές απόψεις. Δεν είναι εύκολο να διαχειριστείς έναν τόσο μεγάλο οργανισμό. Και, φυσικά, μέχρι να καταλάβει κανείς πώς να διαχειρίζεται τα πράγματα κάνει λάθη. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή χρειάζεται να είναι μεγαλύτερης διάρκειας. Μου πήρε περίπου έναν χρόνο για να κατανοήσω πώς λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα το Εθνικό Θέατρο και να κατανοήσω πλήρως όλες τις πτυχές αυτής της θέσης. Κατάλαβα, επίσης, ότι μόνο το 10% της δουλειάς αφορά τον καλλιτεχνικό τομέα, το υπόλοιπο 90% αφορά πρακτικά, οικονομικά και διοικητικά ζητήματα, τουλάχιστον με τον
τρόπο που λειτουργεί το Εθνικό Θέατρο. 

"Ο καλλιτεχνικός διευθυντής θα πρέπει να επικεντρώνεται στο καλλιτεχνικό έργο, να φροντίζει τις διεθνείς και εγχώριες σχέσεις του θεάτρου. Η ουσιαστική δουλειά του είναι αυτή: να παράγει καλλιτεχνικό έργο, να δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας, να χτίζει συνεργασίες".

Φαντάζομαι ότι βολεύει το γεγονός ότι υπάρχει οικονομικός διευθυντής, αλλά ίσως χρειαζόταν να υπάρχει και ένας γενικός διευθυντής;
Πιστεύω πως είναι απαραίτητος. Δεν υπάρχει θέατρο του εξωτερικού χωρίς γενικό διευθυντή. Όταν έλεγα σε συναδέλφους ευρωπαϊκών θέατρων ότι λειτουργώ και ως γενικός διευθυντής με κοιτούσαν με απορία. Πιστεύω ότι η δομή του οργανισμού πρέπει να αλλάξει, ο καλλιτεχνικός διευθυντής πρέπει να απαλλαγεί από ορισμένα διοικητικά και οργανωτικά καθήκοντα. Μιλάμε για έναν μεγάλο οργανισμό, όπου τα πάντα αναφέρονται στον καλλιτεχνικό διευθυντή. Από τις αποφάσεις για το ρεπερτόριο έως το αν υπάρχει μια λάμπα καμένη στην τουαλέτα– όλα καταλήγουν σε αυτόν. 'Έχω καταρτίσει μια πρόταση ενός νέου οργανογράμματος, το οποίο σκοπεύω να το παραδώσω στην επόμενη καλλιτεχνική διεύθυνση. Μάλιστα έχω κάνει τη σχετική διαβούλευση με το Σωματείο Εργαζομένων του θεάτρου, οπότε αν συμφωνεί ο/η επόμενος/η μπορεί να το προχωρήσει. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής θα πρέπει να επικεντρώνεται στο καλλιτεχνικό έργο, να φροντίζει τις διεθνείς και εγχώριες σχέσεις του θεάτρου. Η ουσιαστική δουλειά του είναι αυτή: να παράγει καλλιτεχνικό έργο, να δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας, να χτίζει συνεργασίες. Φυσικά, πρέπει να έχει τη γενική εποπτεία, αλλά δεν γίνεται να είναι υπεύθυνος για κάθε λεπτομέρεια και να αναγκάζεται να βρίσκει λύσεις για ζητήματα που μπορούν να επιλυθούν από άλλα στελέχη. Αυτή η υπευθυνότητα δεν σου αφήνει χρόνο να κάνεις πιο σημαντικά πράγματα για το θέατρο.

Για παράδειγμα, τα ταξίδια σου στο εξωτερικό – ισχύει ότι τα χρηματοδοτούσες ο ίδιος;
Ναι, είναι αλήθεια. Είχα την οικονομική άνεση να το κάνω, δεν ήθελα να επιβαρύνω τα οικονομικά του θέατρου. Γνώριζα ότι τέτοια ταξίδια δεν έχουν άμεσο αποτέλεσμα. Χτίζεις σχέσεις, κάτι που χρειάζεται χρόνο. Δεν ήθελα να δώσω λαβή για σχόλια σε κανένα ότι σπαταλάω τους πόρους του Εθνικού για αναψυχή μου, δυστυχώς υπάρχουν πολλοί καλοθελητές. Μέσα από αυτά τα ταξίδια ήρθα σε επαφή με πολλούς συναδέλφους καλλιτεχνικούς διευθυντές του εξωτερικού, ανοίξαμε συζητήσεις και μιλήσαμε για πιθανές συνεργασίες. Οι συνομιλίες όμως αυτές οδηγούν σε έμπρακτα αποτελέσματα μετά από δύο ή περισσότερα χρόνια. Δεν μπορούσα να κλείσω οριστικά κάποια συμφωνία, εφόσον δεν ήξερα αν θα είμαι εκεί για να την υλοποιήσω. Οι συζητήσεις ήταν πάντως ώριμες να προχωρήσουν συγκεκριμένα σχέδια, περίμενα να δω τι θα γίνει με τη θητεία μου. Εν τέλει βέβαια αποφάσισα να μην διεκδικήσω μια δεύτερη θητεία, δεν το ήξερα αυτό φυσικά πριν έναν χρόνο.

Θεωρείς ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα μεταβατικό διάστημα όπου ο απερχόμενος και ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής να συνεργαστούν;
Το θεωρώ απολύτως απαραίτητο, αλλά αυτό δυστυχώς δεν είναι θεσμοθετημένο. Σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς η θητεία του ενός λήγει και την επόμενη μέρα ξεκινά η θητεία του άλλου. Αυτό σημαίνει ότι εξαρτάται από την καλή διάθεση του απερχόμενου καλλιτεχνικού διευθυντή να παραμείνει και να καθοδηγήσει τον επόμενο. Προσωπικά, σκοπεύω να είμαι διαθέσιμος για να βοηθήσω τον επόμενο για όσο καιρό χρειαστεί. Χρειάζονται το λιγότερο τρεις μήνες ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση. Θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα μεταβατικό πλαίσιο, ώστε να μην εξαρτώνται τα πράγματα από την καλή πρόθεση του απερχόμενου διευθυντή. Και, φυσικά, θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη να πληρώνονται και οι δύο για το διάστημα που θα συνυπάρχουν. Εγώ μπορεί να είμαι τυχερός να έχω την οικονομική άνεση να προσφέρω τον χρόνο μου αφιλοκερδώς, αλλά η πλειονότητα βέβαια των ανθρώπων δεν έχει αυτή την τύχη.

Για το θέμα των καταλήψεων, υπήρξαν επικρίσεις ότι δεν πήρες αυστηρά μέτρα και προτίμησες τον διάλογο. Τι απαντάς σε αυτό;
Προσπάθησα να διατηρηθεί ο διάλογος, γιατί για μένα είναι αδιανόητο το ίδιο το θέατρο να καλέσει την αστυνομία να παρέμβει στον οργανισμό. Το να μπει η αστυνομία μέσα στο θέατρο θα σήμαινε, κατά τη γνώμη μου, καταπάτηση της ελευθερίας του λόγου. Αυτό για μένα είναι πολύ κρίσιμο ζήτημα και βαθιά σημειολογικό. Το Εθνικό Θέατρο δεν μπορεί να καλέσει την αστυνομία, εκτός αν βρεθεί σε ακραίες καταστάσεις – π.χ., αν εισβάλει μια ομάδα και αρχίσει να καταστρέφει ή να βανδαλίζει. Αλλά στην περίπτωση της συγκεκριμένης κατάληψης, ήταν μια ειρηνική διαμαρτυρία. Όσοι υποστήριξαν ότι αυτό είχε μεγάλο οικονομικό κόστος για το Εθνικό, θα ήθελα να απαντήσω πως φρόντισα να κάνουμε διάφορες διορθωτικές κινήσεις για να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος. Και εν τέλει καταφέραμε το 2023, που ήταν η χρονιά των καταλήψεων, να κλείσει με πολύ σημαντική άνοδο εσόδων σε σχέση με το 2022. Επομένως, το επιχείρημα αυτό δεν ευσταθεί.

Οι στόχοι που είχατε θέσει με τους συνεργάτες σου στην αρχή της θητείας σου, άλλαξαν στην πορεία;
Σε γενικές γραμμές, όχι. Ίσως άλλαξε ο τρόπος που χειριζόμασταν κάποια θέματα. Οι στόχοι μας, που τους θέσαμε μαζί με τη Σοφία Ευτυχιάδου –την καλλιτεχνική μου σύμβουλο– παρέμειναν σταθεροί. Χρωστάω ευγνωμοσύνη στη Σοφία, ήταν δίπλα μου μέρα και νύχτα, δουλεύοντας σκληρά και συμβουλεύοντας με σοφά (κι ας μην την άκουσα πάντα, δυστυχώς). Γνωριζόμασταν λίγο με τη Σοφία πριν συνεργαστούμε, την εκτιμούσα, αλλά δεν γνωριζόμασταν στην πραγματικότητα. Μετά από τα τρία αυτά χρόνια κέρδισα όχι μόνο μια πολύτιμη συνεργάτιδα που θα με συντροφεύσει στο μέλλον, αλλά και μια αδελφική φίλη.

"Φεύγοντας, αφήνω ένα πολύ δυνατό οικονομικό "μαξιλάρι", το οποίο θα δώσει πολύ μεγάλη άνεση στην επόμενη καλλιτεχνική διεύθυνση και είμαι πολύ χαρούμενος γι' αυτό. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο, πολλά από αυτά που ήθελα να κάνω πραγματοποιήθηκαν, και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι περίμενα".

'Έχεις επιτύχει, λοιπόν, και τους οικονομικούς στόχους;
Ναι. Φεύγοντας, αφήνω ένα πολύ δυνατό οικονομικό "μαξιλάρι", το οποίο θα δώσει πολύ μεγάλη άνεση στην επόμενη καλλιτεχνική διεύθυνση και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό. Δεν ήθελα να κληρονομήσει ο/η επόμενος/η τις οικονομικές αγωνίες της μετά Covid εποχής που είχα όταν ανέλαβα εγώ. Σε καλλιτεχνικό επίπεδο, πολλά από αυτά που ήθελα να κάνω πραγματοποιήθηκαν, και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι περίμενα. Είναι πολύ σημαντικό για μένα, για παράδειγμα, ότι, κατά τη διάρκεια της θητείας μου, είδαμε στην Επίδαυρο τον Θεόδωρο Τερζόπουλο με την "Ορέστεια". Αν έμενα ακόμα μια θητεία, υπήρχε φυσικά και πολλά άλλα πράγματα που ήθελα να κάνω, ειδικά όσον αφορά τη σχέση με το εξωτερικό. Ο σχεδιασμός μου για τη δεύτερη τριετία ήταν η συστηματική οργάνωση συμπαραγωγών με μεγάλα θέατρα του εξωτερικού και οι μετακλήσεις ξένων σημαντικών σκηνοθετών. Επίσης, όσον αφορά τον προγραμματισμό των ελληνικών παραγωγών, αναγνωρίζω ότι έμειναν έξω πολλοί δημιουργοί που εκτιμώ πολύ. Μέσα σε μια τριετία, δεν προλαβαίνεις να συμπεριλάβεις όλους τους καλλιτέχνες.

"Στην Ελλάδα, όμως ένα κρατικό θέατρο, όπως το Εθνικό, δεν μπορεί να λειτουργεί με σταθερό ensemble για χρόνια, όταν υπάρχουν τόσοι άνεργοι ηθοποιοί. Δεν θεωρώ σωστό να πεις ότι οι ίδιοι εκατό ηθοποιοί θα παραμείνουν για τρία χρόνια στο Εθνικό. Παράλληλα, η έλλειψη δεύτερου κρατικού θεάτρου στην Αθήνα δυσκολεύει τα πράγματα. Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη που στην πρωτεύουσα υπάρχει μόνο ένα κρατικό θέατρο".

Πολλοί συζητούν γιατί δεν υπάρχει στο Εθνικό Θέατρο μια παράσταση που να παίζεται σταθερά για δύο ή περισσότερα χρόνια, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό. Γιατί δεν γίνεται αυτό; 
Το "Goodbye Lidita" είναι η μόνη παραγωγή που παίξαμε για τρία συνεχόμενα χρόνια. Αυτό συνέβη γιατί αφενός ήταν ένας μικρός σχετικά θίασος, και αφετέρου υπήρχε ήδη από πολύ νωρίς μεγάλο ενδιαφέρον από το εξωτερικό για να φιλοξενήσουν την παράσταση. Η επανάληψη μιας παραγωγής του Εθνικού δεν είναι εύκολη, έτσι όπως είναι η θεατρική μας πραγματικότητα. Στο εξωτερικό, τα κρατικά
θέατρα έχουν συνήθως ένα σταθερό ensemble ηθοποιών. Έτσι, μια παραγωγή που παρουσιάστηκε πέρσι μπορεί εύκολα να αναβιώσει φέτος ή και του χρόνου. Στην
Ελλάδα, όμως ένα κρατικό θέατρο, όπως το Εθνικό, δεν μπορεί να λειτουργεί με σταθερό ensemble για χρόνια, όταν υπάρχουν τόσοι άνεργοι ηθοποιοί. Δεν θεωρώ σωστό να πεις ότι οι ίδιοι εκατό ηθοποιοί θα παραμείνουν για τρία χρόνια στο Εθνικό. Παράλληλα, η έλλειψη δεύτερου κρατικού θεάτρου στην Αθήνα δυσκολεύει τα πράγματα. Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη που στην πρωτεύουσα υπάρχει μόνο ένα κρατικό θέατρο στην πρωτεύουσα. Ακόμα και μικρότερες χώρες, όπως η Λιθουανία ή η Τσεχία, έχουν δύο ή τρία κρατικά θέατρα στην πρωτεύουσά τους. Αν υπήρχαν περισσότερα κρατικά θέατρα, θα μπορούσε το ένα να έχει σταθερό ensemble, ενώ το άλλο να λειτουργεί με πιο ανοιχτή πολιτική συνεργασιών.

Τώρα, στην παράσταση που σκηνοθετείς την "Κληρονομιά του Μάθιου Λόιπεζ έχεις ένα πολυπρόσωπο καστ. Το επέλεξες μέσω ακρόασης;
Στην παράσταση παίζουν οι ηθοποιοί Γιώργος Ζιάκας, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Μακρής, Στέφανος Μουαγκιέ, Κώστας Μπερικόπουλος, Άγγελος Μπούρας, Κώστας Νικούλι, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θέμης Πάνου, Θανάσης Ραφτόπουλος, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου, Γιώργος Χριστοδούλου. Είναι ένα καστ που αγαπάω πάρα πολύ· τους λατρεύω. Ήξερα από την αρχή στοχευμένα ποιους ηθοποιούς ήθελα και τους επέλεξα. Έκανα μια κλειστή οντισιόν μόνο για έναν κεντρικό ρόλο, και από εκεί προέκυψε ο Κώστας Νικούλι. Με κάποιους από τους ηθοποιούς της διανομής είχαμε ξανασυνεργαστεί με άλλους όχι. Είμαι πραγματικά πολύ χαρούμενος με τον θίασο μου, είναι πολύ ταλαντούχοι καλλιτέχνες και εξαιρετικοί άνθρωποι. Ο ιδανικός συνδυασμός. Είναι πολύ ωραίο να δουλεύεις σε ένα τόσο καλό κλίμα, ειδικά σε αυτή την παράσταση, όπου το έργο απαιτεί μια παρέα αφηγητών – έντεκα άντρες που λειτουργούν ως αφηγητές της ιστορίας. Αυτή η αίσθηση παρέας δημιουργήθηκε ήδη από τις πρόβες, κάτι που είναι πολύ σημαντικό, γιατί δεν χρειάζεται να το "παίξουν" επί σκηνής. Είναι ανακουφιστικό να δουλεύεις με υγεία στο θέατρο. Να μην χρειάζεται να αντιμετωπίζεις τοξικούς ανθρώπους, αλλά να βρίσκεσαι με ηθοποιούς που αγαπούν τους συναδέλφους τους και είναι ανοιχτοί στη συνεργασία. Αυτή την παράσταση τη δουλέψαμε μέσα σε ένα εξαιρετικό κλίμα, και αυτό οφείλεται βέβαια στην ποιότητα των συγκεκριμένων ανθρώπων.

Γιατί η παράσταση έχει τόσο μεγάλη διάρκεια έξι ώρες και δέκα πέντε λεπτά; 
Η παράσταση αποτελείται από δύο μέρη. Υπάρχει η δυνατότητα να τη δει κάποιος σπαστά: την Τετάρτη παίζεται το Α' μέρος, την Πέμπτη το Β', την Παρασκευή πάλι το Α', το Σάββατο το Β', και την Κυριακή παίζεται ολόκληρο το έργο με μεγάλα διαλείμματα. Αν κάποιος επιλέξει να τη δει σπαστά, δεν θα νιώσει ότι χάνει τη ροή της ιστορίας. Ωστόσο, αν δεις μόνο το ένα μέρος, θα χάσεις πολλά, καθώς δεν υπάρχει ανακεφαλαίωση για το τι έχει συμβεί στο άλλο μέρος. Είναι ένα έργο ποταμός, πολύ καλογραμμένο, που δεν χάνεις στιγμή το ενδιαφέρον σου ως θεατής.

Πώς είναι το εικαστικό περιβάλλον και η μουσική της παράστασης;
Το έργο αλλάζει συνεχώς τόπους και χρόνους. Με τη σκηνογράφο μου, Τίνα Τζόκα, αποφασίσαμε να φτιάξουμε έναν ενιαίο χώρο, έναν χώρο μνήμης, όπου εξελίσσεται όλη η ιστορία. Οι φωτισμοί της Χριστίνα Θανάσουλα παίζουν σημαντικό ρόλο, δίνοντας την αίσθηση της αλλαγής στο περιβάλλον. Τα κοστούμια της Βάνας Γιαννούλα είναι σύγχρονα, με μια ιδιαίτερη αισθητική. Δεν αλλάζουν συχνά, ακόμη και όταν αλλάζει ο χρόνος, γιατί δεν θέλαμε να μπούμε στη λογική του νατουραλισμού, που θα αποσπούσε την προσοχή από την ουσία του έργου. Τη μουσική υπογράφει ο Θοδωρής Οικονόμου, ο οποίος παίζει ζωντανά στη σκηνή με το πιάνο του. Η ζωντανή παρουσία του προσθέτει μια μοναδική ατμόσφαιρα στην παράσταση. Είναι όλες και όλοι τους εξαιρετικοί συνεργάτες που τους εκτιμώ πολύ και χαίρομαι πολύ που δουλεύω μαζί τους.

"Το συγκεκριμένο κείμενο περνάει διαρκώς από την αφήγηση στη δράση, και απαιτεί να βασιστείς στους ηθοποιούς και στη δυναμική μεταξύ τους. Η παράσταση που φτιάχνουμε στοχεύει στην απόλυτη λιτότητα και επικεντρώνει στην υποκριτική".

Ήθελες πάντα να κάνεις αυτό το έργο;
Είναι ένα έργο που αγαπώ πάρα πολύ. Το καλοκαίρι του 2018 διάβασα το έργο και έκλαιγα με λυγμούς. Με συγκλόνισε. Είπα μέσα μου ότι αυτό το έργο πρέπει οπωσδήποτε να το ανεβάσω. Το είδα για πρώτη φορά στο εξωτερικό λίγους μήνες αργότερα, στην πρώτη αγγλική παράστασή του (στη μεταφορά του από το Young Vic στο West End), και μετά σε μια γερμανική παραγωγή. Γενικά, αποφεύγω να βλέπω παραστάσεις έργων που θέλω να ανεβάσω, γιατί μπορεί να επηρεαστώ. Όμως, βλέποντας αυτές τις δύο παραγωγές, ξεκαθάρισα μέσα μου πώς θέλω να προσεγγίσω το έργο. Η γερμανική εκδοχή, για παράδειγμα, επιχείρησε να παρουσιάσει ρεαλιστικά τους χώρους του έργου, κάτι που για μένα δεν είναι ορθή επιλογή. Το συγκεκριμένο κείμενο περνάει διαρκώς από την αφήγηση στη δράση, και απαιτεί να βασιστείς στους ηθοποιούς και στη δυναμική μεταξύ τους. Η παράσταση που φτιάχνουμε στοχεύει στην απόλυτη λιτότητα και επικεντρώνει στην υποκριτική. Ιδανικά θα ήθελα να νομίζει ο θεατής πως δεν υπάρχει σκηνοθεσία, ενώ στην πραγματικότητα είναι μια απολύτως χορογραφημένη παράσταση.

Είναι ένα queer θέαμα; 
Ναι, είναι και ένα queer θέαμα. Είναι φυσικά ένα gay έργο, μιλάει για τις ζωές ομοφυλόφιλων ανδρών. Όμως, επειδή είναι ένα βαθύ έργο, δεν περιορίζεται μόνο στα θέματα της κοινότητας. Αναφέρεται στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και την ανάγκη των ανθρώπων να βρουν τρόπο να ζήσουν – τόσο μόνοι τους όσο και μέσα από την επικοινωνία με τους άλλους. Αγγίζει θέματα αποδοχής, ζητήματα ταυτότητας και ακόμα και κάποιες ψυχαναλυτικές πτυχές του εαυτού μας. Παράλληλα, είναι ένα έργο πολιτικού στοχασμού. Οι ήρωές του δεν ζουν αποκομμένοι από το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Αντιθέτως, ζουν μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, το οποίο καθορίζει ποιοι είναι και πώς ζουν. Είναι λοιπόν ένα πολύ σύνθετο έργο.

Απ' οτι καταλαβαίνω αυτό το έργο οδηγεί το θεατή σε μια συνειδητοποίηση. Αυτή συνειδητοποιήση οδηγεί σε μια μελαγχολία;
Καθόλου. Το έργο έχει πολύ χιούμορ. Παρόλο που είναι δραματικό, υπάρχει αυτή η ιδιαιτερότητα που θυμίζει Τσέχωφ: δραματικές καταστάσεις που, στο βάθος τους, είναι και κωμικές. Υπάρχουν στιγμές που γελάς με την καρδιά σου με το τι συμβαίνει στους ήρωες, και αμέσως μετά συγκινείσαι τρομερά. Όσοι ήρθαν στην πρόβα μας είπαν το ίδιο πράγμα: ότι παρότι το έργο σου προκαλεί πολύ μεγάλη συγκίνηση φεύγεις με μια αίσθηση ψυχικής ανάτασης. Και αυτό γιατί ο Λόπεζ είναι ένας συγγραφέας που αγαπάει βαθιά τον άνθρωπο.

Τι σηματοδοτεί ο τίτλος του έργου"Η κληρονομιά";
Ο τίτλος αναφέρεται στην ανάγκη για κληρονομιά – μιας κοινότητας, μιας χώρας. Το έργο μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να ανατρέχουμε στην ιστορία μας. Αν την ξεχάσουμε, δεν μπορούμε να έχουμε μέλλον, ή, ακόμα χειρότερα, θα επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Η διατήρηση της μνήμης και της κληρονομιάς είναι αυτό που μας καθορίζει.

Είναι ακατάλληλο για ανηλίκους;
Η σύστασή μας είναι για θεατές άνω των 16 ετών. Δεν θεωρώ ότι η παράσταση έχει κάτι πραγματικά "ακατάλληλο". Μιλάει απλώς με ειλικρίνεια για τις σχέσεις ομοφυλόφιλων ανδρών, υπάρχει μάλιστα μια ερωτική σκηνή και μια στιγμή ανδρικού γυμνού. Η σύσταση έγινε ώστε οι θεατές να γνωρίζουν το περιεχόμενο και να αποφασίσουν αν επιθυμούν να το παρακολουθήσουν.

Θεωρείς ότι κάποιοι θα βρουν τολμηρό το γεγονός ότι ανεβάζεις αυτό το έργο στο Εθνικό Θέατρο;
Ίσως ναι, αν και δεν θα έπρεπε βέβαια. Γιατί να είναι τολμηρό να μιλάς με ειλικρίνεια για σχέσεις των gay; Γιατί το gay κοινό να μην μπορεί να δει στο Εθνικό το καθρέφτισμα των ζώων τους; Οι ετερόφυλοι μπορεί να μην το αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό είναι κανείς να βλέπει άλλους ανθρώπους που του μοιάζουνε επί σκηνής. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι έχει μεγάλη σημασία. Είμαι ένας gay άντρας που μεγάλωσε σε μια εποχή που δεν μου προσφέρθηκε η δυνατότητα να βλέπω παραστάσεις ή ταινίες gay θεματολογίας, ήταν ελάχιστες. Όταν ήμουν μικρός, φανταζόμουν πράγματα για το μέλλον μου, αλλά δεν ήξερα πώς μπορεί να είναι η ζωή ενός ομοφυλόφιλου άνδρα. Νόμιζα ότι θα έπρεπε να είμαι μια ζωή μέσα στη "ντουλάπα" και δεν θα μπορούσα να συνάψω ουσιαστικές ερωτικές σχέσεις. Δεν είχα τέτοιες εικόνες. Ευτυχώς, έχουν βελτιωθεί πολύ από τότε τα πράγματα. Όμως ακόμα κυριαρχούν τα ταμπού. Βέβαια η "Κληρονομιά μας" δεν αφορά μόνο τους gay, κάθε άλλο. Όσοι straight παρακολούθησαν τις πρόβες μας μάς είπαν ότι από κάποια στιγμή και πέρα της παράστασης ξεχνούσαν τελείως ότι ήταν gay οι ήρωες του έργου. Έβλεπαν το καθρέφτισμα των δικών τους ζωών στους ήρωες. Οι συνθήκες μπορεί να διαφέρουν, αλλά η ουσία της ανθρώπινης εμπειρίας παραμένει η ίδια.

Πιστεύεις πως με τα νέα πολιτικά δεοδομένα στην Αμερική αυτό το έργο θα μπορούσε να απαγορευτεί από την κυβέρνηση Τράμπ;
Δεν ξέρω εάν θα έφτανε στην απαγόρευσή του η κυβέρνηση Τραμπ, σίγουρα όμως είναι ένα έργο που εναντιώνεται στην ιδεολογική ατζέντα της συγκεκριμένης κυβέρνησης. Το έργο θίγει θέματα για την ιστορία της γκέι κοινότητας, και μάλιστα η χρονική συγκυρία κατά την οποία γράφτηκε και διαδραματίζετε το έργο είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Συγκεκριμένα, γράφτηκε πριν από την πρώτη εκλογή του Τραμπ, καταγράφοντας την περίοδο της εκλογής του και αναδεικνύοντας τι σημαίνει για μια χώρα η άνοδος μιας τέτοιας κυβέρνησης.

Είναι σοκαριστικά όσα συμβαίνουν και σταθερά επιστρέφει το ερώτημα: τι καθορίζει την ψήφο μας;
Δεν είναι εύκολη προφανώς η απάντηση, και ούτε είμαι ειδικός για να απαντήσω. Για άλλους είναι κυρίαρχοι οι ιδεολογικοί λόγοι, για άλλους το συναίσθημα, για άλλους η συμπάθεια στα πρόσωπα, για άλλους το ίδιον συμφέρον. Και αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς οι Έλληνες είναι μαθημένοι στο "δούναι και λαβείν". Και έχω την εντύπωση πως μια σημαντική μερίδα των ψηφοφόρων επιλέγει βάσει του προσωπικού του συμφέροντος.

"Δεν μπορείς να βάλεις την τεχνητή νοημοσύνη να παίξει στη σκηνή. Ο θεατής έρχεται στο θέατρο όχι μόνο για να δει μια παράσταση, αλλά και για να νιώσει την επαφή με άλλους ανθρώπους, ηθοποιούς επί σκηνής και θεατές στην πλατεία".

Είσαι άνθρωπος που δεν φοβάται τις αλλαγές. Πώς βλέπεις την είσοδο της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας; Είναι κάτι που θα επηρεάσει το θέατρο;
Δεν νομίζω πως η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να υποκαταστήσει τη συνθετότητα και τη μοναδικότητα ενός ανθρώπου. Το θέατρο δεν κινδυνεύει από την τεχνητή νοημοσύνη. Όταν εμφανίστηκε ο κινηματογράφος, είπαν πως το θέατρο θα εξαφανιστεί· όταν ήρθε η τηλεόραση, ακουγόταν το ίδιο. Αργότερα ήρθαν το Netflix και οι ψηφιακές πλατφόρμες, αλλά το θέατρο παρέμεινε σταθερό στις επάλξεις.
Αυτή η άμεση, ανθρώπινη επικοινωνία είναι αναντικατάστατη. Δεν μπορείς να βάλεις την τεχνητή νοημοσύνη να παίξει στη σκηνή. Ο θεατής έρχεται στο θέατρο όχι μόνο για να δει μια παράσταση, αλλά και για να νιώσει την επαφή με άλλους ανθρώπους, ηθοποιούς επί σκηνής και θεατές στην πλατεία.

Βλέπεις ότι υπάρχει μια γενιά καλλιτεχνών που ήδη διαπρέπει και μια νέα γενιά που έρχεται με μεγάλο ταλέντο. Στη μέχρι τώρα καλλιτεχνική σου διαδρομή, υπάρχουν προσωπικότητες από τον χώρο της τέχνης που ξεχωρίζεις ιδιαίτερα;
Έχουμε σπουδαίους νέους καλλιτέχνες, που έχουν πολλά να προσφέρουν. Το σημαντικό είναι να μην μπουν στον πειρασμό του χρήματος και να μπορέσουν να υπηρετήσουν την τέχνη τους με συνέπεια. Κακά τα ψέματα, πολλές φορές τα οικονομικά ζητήματα επηρεάζουν τις επιλογές των καλλιτεχνών. Για να δημιουργήσεις ουσιαστική τέχνη, πρέπει να μπορείς να ζήσεις από αυτή, και στην Ελλάδα αυτό δεν είναι εφικτό. Κάποια στιγμή, όταν φτάνεις σε μια ηλικία, πόσο μπορείς να αντέξεις να ζεις με οχτακόσια ευρώ τον μήνα; Αναγκάζονται λοιπόν οι καλλιτέχνες είτε να κάνουν άλλες δουλειές για να επιβιώσουν ή να κάνουν πιο εμπορικές επιλογές. Είναι πολύ δύσκολο να αφοσιωθείς στην τέχνη σου στην ελληνική πραγματικότητα. Θαυμάζω πολλούς Έλληνες καλλιτέχνες του θεάτρου για τη διαδρομή τους και τη συνέπεια των επιλογών τους. Δεν θέλω να αναφέρω ονόματα του θεάτρου, σίγουρα θα ξεχάσω πολλές και πολλούς. Θα πω ένα παράδειγμα από τον χώρο της μουσικής: την Έλλη Πασπαλά. Μια εξαιρετική ερμηνεύτρια που την θαυμάζω. Έμεινε σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής της πιστή στην τέχνη της, την εξέλιξε και εξελίχθηκε και η ίδια μέσα από αυτή. Και είναι δε μια γλυκύτατη, τόσο ευγενική γυναίκα, είχα την τύχη να την γνωρίσω και προσωπικά. Να για μένα ένα φωτεινό παράδειγμα καλλιτέχνη που λειτουργεί ως πρότυπο.