Η Λούλα Αναγνωστάκη και ο Χάρολντ Πίντερ έχουν σημαδέψει ο καθένας με τον τρόπο του το ελληνικό θέατρο, η πρώτη ως η σπουδαιότερη Ελληνίδα δραματουργός, που αιχμαλώτισε στη γραφή της την Ελλάδα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, και ο δεύτερος ως ένας πολυπαιγμένος συγγραφέας που, αν και βρετανικής ιδιοσυγκρασίας, δείχνει ότι άγγιξε ιδιαιτέρως την ψυχή του Nεοέλληνα. Συγγραφείς της ίδιας γενιάς (η Αναγνωστάκη γεννήθηκε το 1928, ο Πίντερ το 1930), βγήκαν στο θέατρο περίπου την ίδια περίοδο (το 1957 ο Πίντερ, το 1965 η Αναγνωστάκη), ενώ στο ελληνικό κοινό τους καθιέρωσε ταυτόχρονα ο Κάρολος Κουν: στο Θέατρο Τέχνης παίχτηκε το 1965 η τριλογία των πρώτων μονόπρακτων της Αναγνωστάκη («Η διανυκτέρευση», «Η πόλη», «Η παρέλαση») και το 1966 ο «Επιστάτης» του Πίντερ.
Αν και συγγραφείς με διαφορετικό background –ο Πίντερ γεννήθηκε σε εργατική συνοικία του Ανατολικού Λονδίνου, η Αναγνωστάκη ήταν γόνος αστικής οικογένειας–, καθώς μεγάλωσαν μέσα στη δίνη του 20ού αιώνα έφεραν τα τραύματα της σύγχρονης Ιστορίας και τα αποτύπωσαν στα θεατρικά τους έργα. Ο Βρετανός δραματουργός υπήρξε πολιτικός ακτιβιστής καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και έχει δηλώσει πως η καταγωγή του εξηγεί το γεγονός πως, εντός και εκτός σκηνής, τάχθηκε «στο πλευρό των αδύναμων». Η Λούλα Αναγνωστάκη, από την πλευρά της, αναθρεμμένη με τα ιδανικά και τις επιταγές της αριστεράς, αποτύπωσε τον ψυχισμό του Έλληνα υπό το βάρος της πρόσφατης ιστορίας: Κατοχή, Εμφύλιος, Δικτατορία.
Τα έργα και των δύο παλεύουν με τη μνήμη και το χρόνο, αντιμετωπίζουν το παρελθόν ως καταλύτη και το παρόν ως συνθήκη που εγκλωβίζει τα πρόσωπα, φέρνουν αντιμέτωπο το ατομικό με το συλλογικό, εξελίσσονται μέσα από τη σύγκρουση των προσωπικών ιστοριών και της μεγάλης Ιστορίας. Μοιράζονται ακόμη και το ίδιο σκηνογραφικό μοτίβο, καθώς διαδραματίζονται συνήθως σε κλειστούς χώρους, έξω από τους οποίους ελλοχεύει κάποια απειλή, ένας αδιόρατος κίνδυνος, ή σιγοβράζουν σημαντικά κοινωνικοπολιτικά γεγονότα. Συγγραφείς με πολιτικό στίγμα, αναδιαμόρφωσαν το είδος του πολιτικού θεάτρου, δημιουργώντας ο καθένας το προσωπικό του ύφος, υπαινικτικό και έμμεσο, στους αντίποδες του προπαγανδιστικό ή της ρητορείας.
Οι αποδραματοποιημένοι διάλογοι του Πίντερ μεταδίδουν την ωμότητα, τη βία και τον κυνισμό του μεταπολεμικού κόσμου, τις επιπτώσεις του Ψυχρού Πολέμου, την ενοχή και τα τραύματα της Ευρώπης. Η Λούλα Αναγνωστάκη από την πλευρά της αντλεί από την πρόσφατη ελληνική Ιστορία, από τις μνήμες του Εμφυλίου, τις ανακατατάξεις του ’50 και του ’60, αλλά και μετά τη μεταπολίτευση παρακολουθεί την εξέλιξη της νεοελληνικής κοινωνίας και καταπιάνεται με τα σύγχρονα αδιέξοδα, τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας, το αίσθημα ασφυξίας του ατόμου. Η σύνθεση της σύγχρονης Ιστορίας μέσα από μικρές, καθημερινές στιγμές, η αναγωγή του ελάχιστου καθημερινού στο συλλογικό, η δημιουργία έργων προσωπικής και ταυτόχρονα συλλογικής συνείδησης είναι το νήμα που ενώνει τους δύο συγγραφείς.
Χαρακτηριστικά των παραπάνω είναι τα δύο έργα που ετοιμάζονται για πρεμιέρα, το «Τέφρα και Σκιά» σε σκηνοθεσία του Γιώργου Σκεύα (Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, από 23/10) και το «Σ’ εσάς που με ακούτε» σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Αβρανά (Εθνικό, από 30/10), έργα που πρωτοείδαμε –άλλη μια σύμπτωση– από τον Λευτέρη Βογιατζή. Το πρώτο διαδραματίζεται σε ένα αστικό ευρωπαϊκό σαλόνι και ήρωές του είναι ένας άντρας και μια γυναίκα, που τους ενώνει μια απροσδιόριστη σχέση (στους ρόλους ο Δημήτρης Ήμελλος και η Μαρία Σκουλά).
Από αυτή την ιδιωτική σφαίρα, ο Πίντερ μάς μεταφέρει νοερά στην παγκόσμια και συγκεκριμένα στη ναζιστική Γερμανία, δεν γράφει παρ’ όλ’ αυτά ένα έργο για το Ολοκαύτωμα. Μιλάει περισσότερο ως φορέας μιας συλλογικής μνήμης και ενοχής και εστιάζει στη στάση των ηρώων απέναντι στη βία. η επιλογή του για τους δύο εύπορους Ευρωπαίους που εθελοτυφλούν μπροστά της δεν είναι, φυσικά, τυχαία: Το σχόλιό του αφορά ολόκληρο τον «πολιτισμένο δυτικό κόσμο». Το έργο της Αναγνωστάκη διαδραματίζεται κι αυτό σε ένα δωμάτιο, κάπου στο Βερολίνο, την παραμονή ενός αντιπολεμικού φόρουμ κι ενώ την πόλη συνταράζουν βίαιες διαδηλώσεις. Οι ήρωες (ερμηνεύουν οι Αγλαΐα Παππά, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Λάμπρος Κτεναβός κ.ά.) ξεκινούν ένα παιχνίδι που συνδέει τις προσωπικές ιστορίες τους με τον «έξω κόσμο», τα αδιέξοδά τους με αυτά της πολιτικής και της κοινωνίας, όσο όλοι μαζί γίνονται η φωνή των αιώνων ελληνικών συμπλεγμάτων…
Περισσότερες πληροφορίες
Τέφρα και σκιά
Το έργο που μας πρωτοσύστησε ο Λευτέρης Βογιατζής το 2000 αποτελεί μια παραβολή για τη συλλογική μνήμη και την ενοχή ολόκληρου του δυτικού κόσμου απέναντι στην αποδοχή της βίας.
Σ΄ εσάς που με ακούτε
Το προτελευταίο έργο της συγγραφέως με φόντο το Βερολίνο μετά την πτώση του Τείχους, μιλά για την αποτυχία της επανάστασης, την παγκοσμιοποίηση, την απολιτίκ νιότη, το ρατσισμό, τη βία και την έλλειψη επικοινωνίας.
