Κάθε άλλο παρά ομαλή μπορεί να χαρακτηριστεί η περίοδος που μεσολάβησε από την επανέναρξη της θεατρικής δραστηριότητας στα μέσα του Ιουλίου μέχρι και σήμερα που –τουλάχιστον όσο γράφονται αυτές οι γραμμές– δεν υπάρχει επίσημη ενημέρωση από την πολιτεία για τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσουν τα κλειστά θέατρα. Η αρχική απόφαση για παύση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων πάρθηκε γρήγορα πίσω και το καλοκαίρι αποδείχθηκε πιο εύφορο απ’ ό,τι αναμενόταν δεδομένων των συνθηκών. Μάλιστα, το παράδειγμα του καλοκαιριού έδειξε ότι καλλιτέχνες και θεατρόφιλο κοινό είναι και συνειδητοποιημένοι όσον αφορά την τήρηση των μέτρων και έτοιμοι να αντεπεξέλθουν σε δεδομένα που αλλάζουν ταχύτατα. Δεν παύει όμως το 2020 να αποδεικνύεται η δραματική κορύφωση μιας δεκαετίας κατά την οποία το ελληνικό θέατρο και η καλλιτεχνική κοινότητα δοκιμάστηκαν βαθιά, ενώ το γεγονός πως ο ιός επιμένει και η θερινή περίοδος έκλεισε με νέα μέτρα σύμφωνα με τα οποία τα θέατρα μένουν (ξανά) κλειστά τουλάχιστον ως τις αρχές του Οκτωβρίου και προοιωνίζονται έναν δύσκολο χειμώνα.
Φυσικά, κανείς δεν αμφισβητεί την επικινδυνότητα του ιού, ούτε την ανάγκη ευλαβικής τήρησης των μέτρων προφύλαξης. Εξάλλου, οι παραστατικές τέχνες έχουν δεχτεί πλήγμα παγκοσμίως και αρκετά ευρωπαϊκά θέατρα έχουν ήδη δηλώσει ότι δεν πρόκειται να ανοίξουν πριν από τα τέλη του 2020, με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις να ανακοινώνουν μέτρα στήριξής τους. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν παύει να υπάρχει στην ελληνική περίπτωση μια πικρία –αν όχι θυμός– για τα αντανακλαστικά της πολιτείας απέναντι στην τεράστια ομάδα των ανθρώπων που παράγουν τον σύγχρονο πολιτισμό, αντανακλαστικά όχι μόνο όσον αφορά τα πρακτικά ζητήματα αλλά και κάποιες έστω συμβολικές κινήσεις. Διότι η αλήθεια είναι ότι πίσω από τη λέξη «θέατρο» κρύβονται άνθρωποι, που έχουν πληγεί βαθύτατα οικονομικά και ψυχολογικά – κάτι που δεν επηρεάζει μόνο τους ίδιους, αλλά θα έχει αντίκτυπο στην ίδια την ταυτότητα του ελληνικού θεάτρου τουλάχιστον γι’ αυτήν τη σεζόν, ίσως και μακροπρόθεσμα.
Η έναρξη της σεζόν, λοιπόν, σπρώχνεται μοιραία μετά τα μέσα του Οκτωβρίου ίσως και τον Νοέμβριο, ενώ –αν όλα πάνε καλά φυσικά με την πορεία της επιδημίας– τα πράγματα αναμένεται να μπουν σε κανονικότερη τροχιά από τα τέλη του έτους και ύστερα. Απολύτως αναμενόμενα, παρ’ όλο που ο Σεπτέμβριος κοντεύει να τελειώσει, η μεγάλη εικόνα είναι ακόμη θολή όσον αφορά θέματα ρεπερτορίου, τάσεων κλπ. Εξάλλου, οι θεατρικοί οργανισμοί που καθορίζουν αποφασιστικά την ταυτότητα της θεατρικής Αθήνας δεν έχουν προβεί ακόμη σε επίσημες ανακοινώσεις για το ρεπερτόριό τους (Εθνικό, Θέατρο Τέχνης, Θεάτρου του Νέου Κόσμου κ.ά.), ενώ άλλα (Πορεία, Πόρτα) έχουν δημοσιοποιήσει μόνο ένα μικρό του μέρος.
Αν ένα συμπέρασμα μπορεί να διατυπωθεί με ασφάλεια –και να θεωρηθεί αιτιολογημένο– είναι ότι φέτος πρωταρχικός στόχος είναι η οικονομική επιβίωση. Το βλέμμα των ανθρώπων του θεάτρου (θα) είναι στραμμένο στο ταμείο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε διάφορα επίπεδα. Στο σύνολο των παραστάσεων που έχουν ανακοινωθεί η πλειονότητα αφορά επαναλήψεις. Λογικό. Πρόκειται για ήδη έτοιμες παραγωγές, χωρίς ανάγκη προετοιμασίας δηλαδή, που έχουν κερδίσει τη μάχη με το ταμείο. Δεν είναι τυχαίο, π.χ., ότι ο Σπύρος Παπαδόπουλος ανέβαλε τα σχέδια που είχε ανακοινώσει για τον «Κύκλο των χαμένων ποιητών» και θα συνεχίσει για πέμπτη χρονιά το δοκιμασμένο «Δείπνο ηλιθίων» (Κάππα), όπως και ο Βασίλης Μπισμπίκης που επαναλαμβάνει το «Άνθρωποι και ποντίκια», προτού προχωρήσει, καλώς εχόντων των πραγμάτων, στα ματαιωμένα από πέρυσι «Κόκκινα φανάρια» (Cartel).
Παραστάσεις όπως το «Masterclass» (σκηνοθ. Οδ. Παπασπηλιόπουλος, «Δημήτρης Χορν»), η «Μαρίκα» (σκηνοθ. Π. Ζούλιας, Χώρα), ο «Ρινόκερος» (σκηνοθ. Γ. Κακλέας, Κιβωτός), ο «Γιούγκερμαν» (σκηνοθ. Δ. Τάρλοου, Πορεία), το «Όποιος θέλει να χωρίσει… να σηκώσει το χέρι του» (σκηνοθ. Γ. Καπουτζίδης, Ήβη), το «Από Σμύρνη… Σαλονίκη» (σκηνοθ. Μ. Ντενίση, Ελληνικός Κόσμος), τα «170 τετραγωνικά» (σκηνοθ. Γ. Παλούμπης, Ιλίσια-Βολανάκης) και πολλές άλλες (έχουμε μετρήσει περισσότερες από είκοσι) θα ξαναπατήσουν σανίδι με την ελπίδα να ξεσηκώσουν τους θεατρόφιλους και να ζεστάνουν την έναρξη της σεζόν.
Από τις νέες παραγωγές, δεν θα λείψουν αυτές που επιμένουν να παίρνουν οικονομικό ρίσκο, ποντάροντας σε δυνατά ονόματα και στην τάση των τελευταίων ετών που θέλει να αυξάνονται τα μεγάλα θεάματα με νοσταλγική διάθεση, μουσικοθεατρικό χαρακτήρα, ή/και εμπνευσμένα από κινηματογραφικές επιτυχίες των 50s-60s: Η Σοφία Σπυράτου θα σκηνοθετήσει το νέο έργο του Άκη Δήμου «Κάποτε στον Βόσπορο» (Βεάκη), ο Σωτήρης Χατζάκης τη θεατρική μεταφορά της «Συνοικίας το Όνειρο» (Γυάλινο Μουσικό Θέατρο), ο Τάκης Τζαμαργιάς το «Μινόρε της αυγής» (Δημοτικό Πειραιά), ο Χάρης Ρώμας τη θεατρική μεταφορά του «Ο Κλέαρχος, η Μαρίνα και ο κοντός» (Alhabra Art Theatre), ενώ ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης βάζει το μεγάλο στοίχημα με το δημοφιλέστατο μυθιστόρημα του Κωστά Ταχτσή «Το τρίτο στεφάνι» (Παλλάς).
Κι αν το ρίσκο των μεγάλων παραγωγών είναι φέτος μεγαλύτερο, καθώς δεν ξέρουμε πώς θα επηρεάσει την προσέλευση του κοινού η ψυχολογική και οικονομική πίεση που έχει επιφέρει η πανδημία, ακόμη πιο επιτακτικά προκύπτει το ερώτημα τι μέλλει γενέσθαι με τις παραγωγές που δεν αφορούν τα θεάματα ευρείας απήχησης. Εφόσον η επιτρεπόμενη πληρότητα των αιθουσών κινηθεί σε χαμηλότερο ποσοστό από αυτό του 100% (ίσως πέσει και στο μισό) τίθεται σε επισφάλεια η βιωσιμότητα των μεσαίων και, ακόμη περισσότερο, των μικρών θεάτρων, των θεάτρων ρεπερτορίου, όπου συντελείται το πιο ανήσυχο κομμάτι της σύγχρονης δημιουργίας.
Πώς θα αντεπεξέλθουν στις μειωμένες πληρότητες θέατρα όπως το Επί Κολωνώ, της Οδού Κυκλάδων, του Νέου Κόσμου, το Από Μηχανής, ο Σταθμός, το θέατρο Άλφα, το Skrow, το Vault; Τι τύχη θα έχουν τα παράτολμα ξεκινήματα νέων χώρων, όπως είναι το Προσκήνιο των επιχειρήσεων Τάγαρη, την καλλιτεχνική διεύθυνση του οποίου ανέλαβε ο Δημήτρης Καραντζάς; Ερωτήματα που δεν μπορούν παρά να προκαλούν αγωνία στους εν ενεργεία καλλιτέχνες και απειλούν να στραγγαλίσουν ειδικά το ερευνητικό και πειραματικό θέατρο που κατά κανόνα πραγματοποιείται σε off-off σκηνές.
Και βέβαια ο αγώνας για την επιβίωση ενδέχεται να φέρει ακόμη μεγαλύτερο κατακερματισμό δυνάμεων ηθοποιών και σκηνοθετών, που ήδη μοιράζονταν τα τελευταία χρόνια σε τρεις και τέσσερις δουλειές προκειμένου να επιβιώσουν. Όλα αυτά είναι ζητήματα που πρέπει να λάβει υπόψη της η πολιτεία –τώρα είναι η στιγμή να αναθεωρηθεί η πρακτική των επιχορηγήσεων και να χαραχθεί πολιτιστική πολιτική–, ζητήματα που φέρνουν τα μεγάλα ιδιωτικά ιδρύματα στη θέση των αιμοδοτών του σύγχρονου πολιτισμού και τους μετακυλούν μέρος της ευθύνης να λειτουργήσουν ως φυτώρια νέων καλλιτεχνών. Είναι ζητήματα, τέλος, που οδηγούν όχι απλώς στην ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των καλλιτεχνών αλλά στην ανάγκη ουσιαστικής συσπείρωσής τους.
