«Αν το θέατρο πέθανε, ζήτω το θέατρο!» Έτσι έκλεινε το μήνυμά του για την παγκόσμια ημέρα θεάτρου ο Γάλλος δραματουργός Ζαν Κοκτώ το μακρινό 1962. Ήταν η πρώτη χρονιά εορτασμού μιας ημέρας που εμπνεύστηκε το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου για να τιμήσει αυτή την πανάρχαιη τέχνη, να εμπνεύσει την αγάπη για το θέατρο, να θυμίσει την αξία του, να ενθαρρύνει τις θεατρικές κοινότητες, να βάλει το θέατρο στο δημόσιο διάλογο. Στα πενήντα επτά χρόνια που μεσολάβησαν, πολλοί σπουδαίοι καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι κλήθηκαν να γράψουν το μήνυμα που διαβάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου στις θεατρικές αίθουσες όλου του κόσμου. Φέτος που αυτή η μέρα θα βρει την παγκόσμια κοινότητα με κλειστά θέατρα είναι πιο επιτακτικό από κάθε άλλη φορά να ανατρέξουμε στα εμπνευσμένα, παρηγορητικά, εμψυχωτικά λόγια των σπουδαίων πρωτοπόρων του θεάτρου και του πνεύματος και να θυμηθούμε μερικά από αυτά.
Βοήθεια! Θέατρο, βοήθησέ με!
Κοιμάμαι. Ξύπνησέ με
Είμαι χαμένη μέσα στο σκοτάδι, οδήγησέ με, τουλάχιστον κοντά σε ένα κερί
Φοβάμαι, δώσε μου κουράγιο […]
Είμαι υποταγμένη στην Ασχήμια, κάνε να με κατακτήσει η Ομορφιά
Με έχει προσηλυτίσει το Μίσος, κάνε να μου δοθεί όλη η δύναμη της Αγάπης (Αριάν Μνουσκίν, 2005)
Το θέατρο γεννάει αγάπη, και η αγάπη είναι η ενέργεια της επιβίωσης. Εν μέσω των φόβων μου για τις ζωές και για το μέλλον μας, χαίρομαι, γιατί ξέρω ότι οι καλλιτέχνες όλου του κόσμου έχουν ήδη αρχίσει να ενώνουν τα χέρια τους. Και μια μέρα, αυτός ο κύκλος θα κλείσει σε μία τεράστια αγκαλιά. (Έλεν Στιούαρτ, 1975)
Υπάρχουν πολλές υποθέσεις σχετικά με την καταγωγή του θεάτρου αλλά η πιο ενδιαφέρουσα αφορά σε ένα μύθο: Ένα βράδυ, στις απαρχές του χρόνου, μια παρέα ανδρών συγκεντρώθηκαν σε μια σπηλιά για να ζεσταθούν γύρω από τη φωτιά και να διηγηθούν ιστορίες. Ξαφνικά, ένας από αυτούς σκέφτηκε να σηκωθεί όρθιος και να χρησιμοποιήσει την σκιά του για να δώσει εικόνα στην ιστορία του. Χρησιμοποιώντας το φως από τις φλόγες έκανε να εμφανιστούν πάνω στους τοίχους της σπηλιάς χαρακτήρες μεγαλύτεροι απ’ το πραγματικό. Κατάπληκτοι οι υπόλοιποι της παρέας αναγνώρισαν με την σειρά τους το δυνατό και τον αδύνατο, τον κατακτητή και τον κατακτημένο, το Θεό και το θνητό. […]
Είναι γεγονός ότι παίζοντας πολύ με την φωτιά, διατρέχουμε τον κίνδυνο να καούμε. Και μπορεί να καούμε, θα έχουμε όμως ταυτόχρονα κερδίσει την ευκαιρία της έκπληξης και της διαφώτισης. (Ρομπέρ Λεπάζ, 2008)
Χρειαζόμαστε το θέατρο; Τι το χρειαζόμαστε; Τι είναι ικανό να μας πει; Τα πάντα! Το θέατρο μπορεί να μας πει τα πάντα. Το θέατρο υπήρχε από πάντα και θα παραμείνει για πάντα. Και τώρα τα τελευταία πενήντα ή εβδομήντα χρόνια είναι ιδιαίτερα αναγκαίο. Επειδή αν κοιτάξετε όλη την τέχνη που απευθύνεται στο κοινό μπορείτε να δείτε ότι
μόνο το θέατρο μας δίνει -μία λέξη από στόμα σε στόμα, μία ματιά από βλέμμα σε βλέμμα, μία χειρονομία από χέρι σε χέρι, και από σώμα σε σώμα. Δε χρειάζεται κανένα ενδιάμεσο για να λειτουργήσει ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, αποτελεί την πιο διάφανη μορφή φωτός, δεν ανήκει ούτε στον νότο, ούτε στον Βορρά, ούτε στην Ανατολή, ούτε στη Δύση -όχι, είναι η ουσία του ίδιου του φωτός, που λάμπει και από τις τέσσερις γωνιές του κόσμου. […] Στο διάολο τα γκάτζετ και τα κομπιούτερ, πηγαίνετε απλώς στο θέατρο, κάντε κατάληψη στις θέσεις της πλατείας και στους εξώστες, ακούστε τα λόγια και κοιτάξτε τις ζωντανές εικόνες! Είναι το θέατρο μπροστά σας, μην το αμελείτε και μη χάνετε την ευκαιρία να συμμετέχετε σ’ αυτό. Είναι μάλλον η πιο πολύτιμη ευκαιρία που μοιραζόμαστε στην μάταιη και γρήγορη ζωή μας. (Ανατόλι Βασίλιεφ, 2016)
Νομίζω πως το θέατρο δε θα πάψει ποτέ να υπάρχει.
Νομίζω, όσο κι αν αυτό μπορεί να ακούγεται σαν παράδοξο, πως αυτή η πανάρχαιη Τέχνη, είναι και Τέχνη του μέλλοντος. Όχι επειδή θα το θέλουν αυτό οι δημιουργούντες το θέατρο, συγγραφείς, ηθοποιοί, σκηνοθέτες και λοιποί συντελεστές κάθε θεατρικής παράστασης, αλλά επειδή θα το θέλει και στο μέλλον το κοινό, οι θεατές, εσείς. Πού στηρίζω αυτή την αισιόδοξη πρόβλεψη για το μέλλον του θεάτρου; Στη σκέψη πως το θέατρο είναι δημιούργημα μιας ψυχικής ανάγκης του ανθρώπου που δε θα την αποβάλει ποτέ. (Ιάκωβος Καμπανέλλης, 2001)
Καθώς σας μιλώ εδώ δεν είμαι εγώ, δεν είμαι ηθοποιός, είμαι απλά ένας άνθρωπος από τους πολλούς που χρησιμοποιεί το θέατρο για να συνεχίσει να υπάρχει. Είναι, λίγο, καθήκον μας. Και ανάγκη μας: με άλλα λόγια:
το θέατρο δεν υπάρχει χάρη σε μας, μάλλον χάρη στο θέατρο υπάρχουμε εμείς. (Ιζαμπέλ Ιπέρ, 2017)
Το θέατρο δεν θα φύγει. Γιατί το θέατρο είναι χώρος. Καταφύγιο, τολμώ να πω. Εκεί όπου οι άνθρωποι συναθροίζονται και αμέσως σχηματίζουν κοινότητες. […] Κι επειδή το θέατρο υπάρχει μόνο στο παρόν, αυτή την καταστροφική όψη της εποχής την αψηφά. Για το θέατρο το ζήτημα είναι πάντοτε η παρούσα στιγμή. Τα νοήματά του χτίζονται με κοινή δράση ανάμεσα στον ερμηνευτή και το κοινό. Όχι μονάχα εδώ, αλλά και τώρα. Το κοινό δεν θα μπορούσε να πιστέψει δίχως τη δράση του καλλιτέχνη. Και χωρίς την πίστη του κοινού η ερμηνεία δεν θα ήταν ολοκληρωμένη.
Γελάμε την ίδια στιγμή. Συγκινούμαστε. Μέσα στη σιωπή κόβεται η ανάσα μας ή μας διαπερνά ένα σοκ. Και ακριβώς τότε, μέσα από το δράμα, ανακαλύπτουμε την πιο ουσιαστική αλήθεια: πως αυτό το μύχιο στοιχείο που θεωρούσαμε πως μας χωρίζει, το όριο της ατομικής μας συνείδησης, είναι κάτι που δε γνωρίζει σύνορα. Είναι κάτι που μοιραζόμαστε. (Σάιμον ΜακΜπέρνι, 2018)
Έχουν οι καλλιτέχνες όλου του κόσμου κάτι κοινό; Κι όμως έχουν. Ο καθένας με τον τρόπο του επιδιώκει να εκφράσει μια αλήθεια. (Πίτερ Μπρουκ, 1988)
Όταν ζητούν να γράψεις σε μια εποχή, όπου η διπλωματία και η πολιτική διαθέτουν τόσο τραγικά ανίσχυρα και περιορισμένα μέσα,
η επισφαλής και, μερικές φορές, όψιμη εμβέλεια της τέχνης πρέπει να αντέχει το βαρύ καθήκον να διατηρεί τους δεσμούς ανάμεσα στους ανθρώπους. Οτιδήποτε μπορεί να μας δείξει ότι ανήκουμε ακόμη στο ίδιο είδος είναι μια πολύτιμη, ανθρώπινη αξία. (Άρθουρ Μίλερ, 1963)
Όλοι είμαστε καλλιτέχνες. Κάνοντας θέατρο μαθαίνουμε να βλέπουμε αυτό που είναι προφανές αλλά που συνήθως δεν μπορούμε να δούμε επειδή δεν έχουμε συνηθίσει να το παρατηρούμε. Αυτό που μας είναι οικείο γίνεται αόρατο: κάνοντας θέατρο φωτίζουμε τη σκηνή της καθημερινής ζωής. […]
Το θέατρο δεν είναι απλώς ένα συμβάν, είναι τρόπος ζωής! Είμαστε όλοι ηθοποιοί: το να είσαι πολίτης δεν σημαίνει ότι ζεις σε μια κοινωνία, σημαίνει ότι την αλλάζεις. (Αουγκούστο Μποάλ, 2009)
