Μια πρωτότυπη ανάγνωση του «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή επιχειρούν ο Δημήτρης Αγαρτζίδης και η Δέσποινα Αναστάσογλου στο στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων. Οι δυο συν σκηνοθέτες μας μίλησαν για την οπτική της παράστασης που περνά μέσα από την ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Δημήτρης Αγαρτζίδης: Χρειάζεται μεγάλη δύναμη και αντοχή για να καταφέρει κανείς να παλέψει με το παρελθόν του, με αυτά που τον έχουν επιφορτίσει, πρώτα η οικογένεια και μετά η κοινωνική συνθήκη. Τις περισσότερες φορές εχθρός γίνεται ο ίδιος ο εαυτός μας και είναι μια πολύ σκληρή, επώδυνη, αλλά και λυτρωτική διαδικασία η απόφαση να παλέψεις μαζί του για να βρεις την ειρήνη.
Γι’ αυτή την ειρήνη με τον εαυτό μας, για τη δυσκολία να σταθούμε όρθιοι εκεί που όλα καταρρέουν, γι’ αυτή τη διαδρομή από την πληγή στη θεραπεία δουλέψαμε τον Φιλοκτήτη. Για μια ψυχική ενηλικίωση που μας βοηθά μέσα από το σκοτάδι των τραυμάτων του παρελθόντος και της καθημερινής δυσκολίας να βρούμε το φως και τη χαρά. Και, μπορώ να πω, το κείμενο ήταν γενναιόδωρο μαζί μας, μας ξεδίπλωσε μέσα από τον μύθο του μια σημερινή κρυστάλλινη αλήθεια.
Πρόκειται για μια τραγωδία κλειστού χώρου;
Δέσποινα Αναστάσογλου: Εξαρχής αναζητούσαμε έναν χώρο που δεν είναι ακριβώς θέατρο. Αναζητούσαμε έναν χώρο που θα μπορούσε να αποδεσμεύσει εμάς, τους ηθοποιούς και τους θεατές απ’ αυτό που θα ονόμαζα προσδοκία θέασης μιας τραγωδίας, προκειμένου να είμαστε όλοι ένα λευκό χαρτί, ένα ανοιχτό δοχείο. Ασφαλώς, ο κλειστός χώρος μας βοήθησε να δουλέψουμε αντίθετα από το επικό στοιχείο, με το οποίο έχουμε συνηθίσει να προσλαμβάνουμε αυτά τα κείμενα.
Και το στοίχημα ήταν και είναι, να διατηρήσουμε και να φωτίσουμε το μέγεθος των λέξεων, του περιεχομένου, των νοημάτων σε μια διάσταση που φέρνει τους ήρωες κοντά μας. Σε μια διάσταση δηλαδή, που φωτίζει το μεγαλείο που κρύβεται στις σχέσεις και στην καθημερινότητά μας, στο μεγαλείο που κρύβει ο καθένας μας μέσα του.
Πώς προσεγγίζετε σκηνοθετικά την ιστορία του «Φιλοκτήτη»;
Δημήτρης Αγαρτζίδης: Ο Φιλοκτήτης είναι το πρώτο κείμενο στο οποίο περιγράφεται η ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Τα δύο κεντρικά πρόσωπα, ο Φιλοκτήτης και ο Νεοπτόλεμος, αναλαμβάνουν τον ρόλο του θεραπευτή, του θεραπευόμενου και του επόπτη και, μέσω της διαλεκτικής, μετακινούνται μέσα από τη διαδικασία. Όταν ολοκληρώνεται η τραγωδία είναι, πια, δυο νέα πρόσωπα. Είναι δύο πρόσωπα με μεγαλύτερη αποδοχή για το παρελθόν τους, έχουν αναλάβει την ευθύνη των επιλογών τους και μπροστά τους ανοίγονται νέες προοπτικές.
Γι’ αυτή την πορεία από το τραύμα, που όλοι κουβαλάμε, προς μια θεραπεία που όλοι αποζητάμε, προσανατολίζεται η παράσταση. Απ’ αυτή την αναζήτηση προέκυψε και η επιλογή, τους δύο βασικούς ήρωες να αναλάβουν δυο γυναίκες ηθοποιοί, για να τους απογυμνώσουμε από φύλο, ηλικία, συνθήκη, για να επικεντρωθούμε στο ίδιο το περιεχόμενο του λόγου τους και της ύπαρξής τους.
Δέσποινα Αναστάσογλου: Καταλήξαμε στο κείμενο μετά από μια μελέτη που μου έδωσε να διαβάσω ένας σημαντικός για μένα άνθρωπος για τον ψυχαναλυτικό πυρήνα του Φιλοκτήτη. Στο έργο παρακολουθούμε δυο παράλληλες θεραπείες, του Φιλοκτήτη και του Νεοπτόλεμου. Εδώ, η θεραπεία συμβαίνει, η μετακίνηση συντελείται ασυνείδητα και βοηθά στην ανάληψη ευθύνης του θεραπευόμενου και στην αύξηση των επιλογών του, πλησιάζοντας στην ψυχολογία του ασυνειδήτου και στη συστημική σκέψη.
Έστω κι αν η σχέση των δύο ηρώων ξεκινά από την πλευρά του Νεοπτόλεμου με δόλο, η μεταξύ τους σχέση, που χτίζεται σκηνή τη σκηνή, βοηθά και τους δύο να θεραπευτούν. Ο Φιλοκτήτης, ενώ αρχικά εγκλωβίζεται στη δυσλειτουργία του και στην αρρώστια του, στην πορεία η θεραπεία του έρχεται με την ολοκλήρωση της διεργασίας του πένθους, δηλαδή την αναγνώριση και την διαπραγμάτευση της πραγματικότητας. Στην περίπτωση του Νεοπτολέμου αναφύεται το ζήτημα «γονίδια ή περιβάλλον»;
Για τον Σοφοκλή η ύπαρξη στην βαθύτερη υπόσταση της είναι εκείνο στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε, είναι πάντα καλή και παρούσα, λανθάνουσα και εξασθενημένη ανά περιστάσεις, αλλά την αποφασιστική στιγμή βρίσκει τη δύναμη της. Έτσι, ο Νεοπτόλεμος θα θεραπευτεί περνώντας σε μια ψυχική ενηλικίωση. Για μένα η ελπίδα βρίσκεται στην θεραπεία. Όλοι φέρουν τις πληγές τους, αλλά είναι σημαντικό να κινηθούν να τις γιατρέψουν. Η θεραπεία ανοίγει μια άλλη ζωή.
Περισσότερες πληροφορίες
Φιλοκτήτης
Η ομάδα καταπιάνεται με την ιστορία του πιο μοναχικού ήρωα του Σοφοκλή σε μια παράσταση που ερευνά, με ψυχαναλυτικούς όρους, τη θεραπευτική λειτουργία των ηρώων.
