Σε ένα ταξίδι-αστραπή, βρέθηκα στην Αγία Πετρούπουλη μόνο και μόνο για χάρη μιας -ιστορικής όπως αποδεικνύεται- παράστασης: της «Μάνας Κουράγιο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ δια χειρός Θεόδωρου Τερζόπουλου.
Πωρωμένη με το θάνατο. Δοσμένη στον πόλεμο. Ταγμένη στην καταστροφή. Εκτός νόμου, ηθικής, μητρικής αγάπης και ανθρωπιάς. Απόλυτα αντι-ηρωϊκή. Έτσι είναι η Μάνα Κουράγιο στην –κατά Θεόδωρο Τερζόπουλο- εκδοχή του ομώνυμου έργου του 1941. Το κάρο της μάλλον με φέρετρο μοιάζει. Πίσω της, εξάλλου, πάντα στέκει ο Θάνατος, με τη σκοτεινή και πανώρια μορφή ενός νέου ηθοποιού, πάνω σε θεόρατους κοθόρνους, να μειδιά και να τραγουδά κραδαίνοντας μαύρα στάχυα.
Κι ενώ μπροστά μας τελείται ένα άγριο καμπαρέ, με εξτρεμιστικές φιγούρες (όπως η «κόκκινη» πόρνη Υβέτ με τον εξπρεσιονιστικό της χορό ή ο γηραιός αφηγητής που φέρνει στο νου εξίσου τον σκαμπρόζο Ντάριο Φο όσο και τον σαιξπηρικό μαγο Πρόσπερο), πιο πίσω, στο βάθος της σκηνής, σαν τοτέμ, στέκουν εβδομήντα αιωρούμενες ανδρικές μορφές.Το μειλίχιο πένθιμο βλέμμα τους, σαν εκείνο των φαγιούμ, είναι στυλωμένο πάνω μας. Χρειάστηκα λίγο χρόνο για να συνειδητοποιήσω πως δεν είναι ζωντανοί ηθοποιοί αλλά μια μνημειακών διαστάσεων ζωγραφική-γλυπτική εγκατάσταση του Τερζόπουλου που «ζωντανεύει» ανά στιγμές, με την είσοδο γιγαντιαίων γκιλοτίνων και κυλίνδρων, αποτίνοντας φόρο τιμής εξίσου στον Ρενέ Μαγκρίτ όσο και στον Ταντέους Καντόρ ή, όπως ο ίδιος μας είπε, μια αναφορά στα γκούλαγκ και τα κρεματόρια του Άουσβιτς.
«Μην ταυτίζεστε και μην περιγράφετε!» είναι η τελευταία οδηγία που δίνει στον 25μελή ρώσικο θίασό του ο Έλληνας σκηνοθέτης, λίγο πριν την πρεμιέρα της «Μάνας Κουράγιο» στο ιστορικό θέατρο Αλεξαντρίνσκι την προπερασμένη Παρασκευή, 24/2. Γνώστης του Μπρεχτ, σπουδαγμένος ο ίδιος στο Berliner Ensemble το 1972-76, ο Τερζόπουλος παραδίδει στο σύγχρονο θέατρο, μέσω Ρωσίας, έναν «άλλο» Μπρεχτ.
Στον απόηχο του Χέγκελ που ζητά την άρνηση της άρνησης, ο Τερζόπουλος υλοποιεί, με τρόπο αντικλασικό, το πρόσταγμα του Μπρεχτ για ένα επικό θέατρο που να είναι, ταυτόχρονα, κριτικό και διαλεκτικό και για έναν ηθοποιό που να είναι αφηγηματικός και, ταυτόχρονα, χειρονομιακός. Παραμένει –ίσως για πρώτη φορά στην καριέρα του- σεβάσμια πιστός στο πρωτότυπο κείμενο. Διατηρεί ατόφια όλα τα τραγούδια του Πάουλ Ντεσάου, επιτείνοντας όμως την ατμόσφαιρα εφιάλτη με τα υποβλητικά ηχοτοπία του Παναγιώτη Βελιανίτη. Με βάση τους υποκριτικούς κώδικες της μεθόδου του και την τελετουργική σκηνοθετική του φόρμα, ο Τερζόπουλος ανεβάζει τη «Μάνα Κουράγιο» έτσι όπως δεν έχει ξανανέβει: μεταφυσικά. Πέρα από το ρεαλισμό και τις γραφικότητες, τις επικαιρικές αναφορές και τους απλοϊκούς συμβολισμούς ή την –κακώς εννοούμενη- αποστασιοποίηση.
Κάπως έτσι, ο μύθος της Μάνας Κουράγιο και των παιδιών της, στην υπερβατική παράσταση του Τερζόπουλου, δραπετεύει από το κολαστήριο του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648) για να εισέλθει σε μια απειλητική ζώνη εκτός χωροχρόνου, σε ένα φουτουριστικό τοπίο-εφιάλτης από το μέλλον και προβολή από το παρελθόν: στον προθάλαμο του θανάτου, σε ένα οντολογικής υφής Καθαρτήριο. Με αυτόν τον τρόπο μας προτείνεται μια νέα ανάγνωση του Μπρεχτ, πέρα από το μαρξισμό όσο και το μεταμοντερνισμό. Ο 'Ελληνας σκηνοθέτης επαναθέτει την απωθημένη έννοια του θανάτου στη σκηνή και μας θέτει το αμείλικτο ερώτημα: πριν από την επανεύρεση του χαμένου ανθρωπισμού μας, για τον οποίο φιλοσοφεί και αγωνιά σύσσωμη η σύγχρονη δυτική σκέψη, μήπως πρέπει να συνδιαλλεχθούμε με το τί στα αλήθεια είμαστε; Μήπως, δηλαδή, είμαστε τόσο ασταθή, πολεμοχαρή, συγκρουσιακά και πολύπλοκα όντα όσο αυτή η φοβερή μάνα και το πρώτο με το οποίο πρέπει να αναμετρηθούμε είναι με εμάς ως τέτοιους;…
Ναι, είδα μια ιστορική παράσταση-τομή στον Μπρεχτ. Θα παίζεται για τα επόμενα επτά χρόνια σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο στο Alexandrinski, όπως δηλαδή έχει συμβεί και με τις άλλες τρεις «ρώσικες» παραστάσεις του Τερζόπουλου («Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή, «Βάκχες» του Ευριπίδη και «Το τέλος του παιχνιδιού» του Μπέκετ). Όσο για την «Μάνα Κουράγιο», αναρωτιέμαι: λαμβάνοντας υπόψη τις μνημειακές της διαστάσεις και τις τεχνικές της απαιτήσεις, θα μπορούσε να ανέβει ποτέ εδώ;…
Photo credits: Johanna Weber
Περισσότερες πληροφορίες
Ανκόρ
Με αυτήν την παράσταση-έργο τέχνης, βασισμένη σε ποίηση του Θ. Τσαλαπάτη, ολοκληρώνεται το τρίπτυχο που ξεκίνησε ο Θ. Τερζόπουλος με το «Alarme» και το «Amor». Θέμα της η σύγκρουση ως μυθική αρχή της δημιουργίας των πάντων.
