Ως μόνιμη κάτοικος της Γρανάδας για ένα μικρό διάστημα, η Ανδαλουσία υπήρξε για μένα κάτι πολύ περισσότερο από ένας ακόμη προορισμός στο χάρτη. Ήταν ένα βίωμα, ένα αργό, μαγευτικό βύθισμα σ’ έναν κόσμο γεμάτο φως, ιστορία και αντιθέσεις. Ανάμεσα σε μαθήματα ισπανικών, απογεύματα με τάπας στα στενά του Αλμπαϊθίν, παραδοσιακό φλαμένκο, ένα αέναο ποικιλόμορφο ηχόχρωμα από τους μουσικούς που αυτοσχεδιάζουν στις πλατείες και σιωπηλές στιγμές μπροστά στην Αλάμπρα, ένιωθα ότι άρχιζα να καταλαβαίνω κάτι πολύ βαθύτερο από τη γλώσσα: την ψυχή αυτής της γης.
Κάπως έτσι, σχεδόν φυσικά, ήρθε η επιθυμία να γνωρίσω και την Κόρδοβα. Ένα πρωινό, μ’ ένα σακίδιο στον ώμο και την ανυπομονησία του ταξιδιώτη που ανακαλύπτει, πήρα το λεωφορείο για μια ολοήμερη απόδραση. Δεν ήξερα τότε ότι σε λίγες μόνο ώρες θα βρεθώ σ’ έναν τόπο, στις όχθες του ποταμού Γουαδαλκιβίρ, που μοιάζει να έχει συγκεντρώσει αιώνες πολιτισμών, θρησκειών και παραδόσεων σε κάθε του σοκάκι. Η Κόρδοβα δεν σε εντυπωσιάζει απλώς – σε αγγίζει. Σε ταξιδεύει και σου ψιθυρίζει ιστορίες, όχι μόνο με λέξεις, αλλά με χρώματα, αρώματα και σιωπές.
Mezquita, όταν η πολυπολιτισμικότητα συνθέτει μνημεία
Η καρδιά της Κόρδοβας χτυπάει μέσα στους κόκκινους και λευκούς αψιδωτούς διαδρόμους του τζαμιού Mezquita, του πιο εμβληματικού τοποσήμου της πόλης αλλά και ολόκληρης της μουσουλμανικής Δύσης, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από το 1984. Μπαίνω στο ναό από το Patio de los Naranjos, μια υπέροχη κατάφυτη αυλή με πορτοκαλιές, φοίνικες, κυπαρίσσια και σιντριβάνια, που αποτελούσε το χώρο της τελετουργικής πλύσης πριν από την προσευχή στο τζαμί, και νιώθω σαν να έχω διακτινιστεί σε μια άλλη εποχή, όταν η Κόρδοβα ήταν το πνευματικό κέντρο του μουσουλμανικού κόσμου. Η πιο εντυπωσιακή είσοδός του είναι η Puerta del Perdón, μια αψίδα Mudéjar του 14ου αιώνα δίπλα στο καμπαναριό ύψους 54 μέτρων, που χαρίζει καρτοποσταλικά πανοράματα και μια ενδιαφέρουσα οπτική γωνία στο κεντρικό κτίριο του τζαμιού.
Οι ατελείωτες σειρές από κιονοστοιχίες με παρασύρουν παραισθητικά σ’ έναν ρυθμικό χορό φωτός και σκιάς, ενώ το χρυσό Mihrab στον τοίχο προσευχής στο βάθος, που δείχνει, ως είθισται, στην κατεύθυνση της Μέκκας, λάμπει αινιγματικά. Στο κέντρο αυτής της αραβικής θαυματουργίας υψώνεται επιβλητικά ένας καθεδρικός ναός – ηχηρή υπενθύμιση των μεταμορφώσεων της πόλης μέσα στους αιώνες. Ένα από τα μεγαλύτερα έργα ισλαμικής αρχιτεκτονικής στον κόσμο, το Mezquita, με όλη του τη λαμπερή διακόσμηση, υπαινίσσεται τη συνύπαρξη διαφορετικών, ζωντανών πολιτισμών, σε μια εποχή όπου Μουσουλμάνοι, Εβραίοι και Χριστιανοί συνυπήρχαν και μια μεθυστική αλληλεπίδραση από κουλτούρες πλούτιζε την πόλη τους. Ο μιναρές της Κόρδοβας που χρονολογείται στον 10ο αιώνα επηρέασε όλους τους μιναρέδες που κατασκευάστηκαν στη συνέχεια σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, ενώ τον 16ο αιώνα οι Ισπανοί έχτισαν γύρω του ένα μεγαλοπρεπές καμπαναριό σε αναγεννησιακό στιλ.
Judería, στα στενά της εβραϊκής συνοικίας
Βγαίνοντας από τη Mezquita, τα βήματά μου με οδηγούν στην Judería, τη γοητευτική και καλοδιατηρημένη εβραϊκή συνοικία της Κόρδοβας. Πρόκειται για ένα δαιδαλώδες σύμπλεγμα από στενά, γραφικά, ασβεστωμένα σοκάκια, όπου το φως παίζει παιχνιδιάρικα με τις σκιές των μπαλκονιών που ξεχειλίζουν από πολύχρωμες γλάστρες με γεράνια, πετούνιες, γιασεμιά και μπουκαμβίλιες. Από τα πιο γραφικά σημεία της Judería είναι η οδός Calleja de las Flores με λουλουδιασμένες αυλές, όπως υπονοεί και το όνομά της, και θέα στο καμπαναριό της Mezquita. Στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας βρίσκεται η Συναγωγή της Κόρδοβας του 14ου αιώνα, μία από τις ελάχιστες που διασώθηκαν στην Ισπανία, με μουδέχαρ στοιχεία διακόσμησης, ένα αμάλγαμα μουσουλμανικής και χριστιανικής αισθητικής της εποχής, που συναντάμε μόνο στην Ιβηρική Χερσόνησο. Σε απόσταση αναπνοής από τη Συναγωγή βρίσκεται το μικροσκοπικό, φωτεινό Παρεκκλήσι του Αγίου Βαρθολομαίου με τις περίτεχνες γυψοτεχνίες. Σε μια μικρή πλατεία της συνοικίας θα αντικρίσετε το άγαλμα του Μωυσή Μαϊμονίδη, ενός από τους πιο σημαντικούς Εβραίους φιλοσόφους και γιατρούς του Μεσαίωνα, γέννημα θρέμμα της Κόρδοβας. Κάντε μια στάση στο Μουσείο Σεφαραδίτικης Κουλτούρας, που ξεδιπλώνει την ιστορία και την κληρονομιά των Σεφαραδιτών Εβραίων της Ισπανίας, αλλά και στη δημοτική αγορά Zoco Municipal de Artesania, στεγασμένη σ’ ένα παραδοσιακό αίθριο γεμάτο λουλούδια, για χειροποίητες δημιουργίες κάθε είδους. Η γειτονιά είναι επίσης γνωστή για τη λαϊκή της τέχνη, ειδικά για την αργυροχρυσοχοΐα της, όπως το "Ana Martina" (C. Tomás Conde, 9, centro), ένα οικογενειακό κοσμηματοπωλείο ονομαστό για τα ντελικάτα του κοσμήματα.
Παλάτι Alcázar, ένα ατμοσφαιρικό ταξίδι σε αιώνες ιστορίας
Το βάρος της ιστορίας αποτυπώνεται στα πέτρινα τείχη και στα λιθόστρωτα μονοπάτια του επιβλητικού Alcázar de los Reyes Cristianos, του παλατιού των Καθολικών Μοναρχών που χτίστηκε το 1328 από τον βασιλιά Αλφόνσο ΙΑ' της Καστίλλης πάνω στα ερείπια ενός παλιού αραβικού κάστρου που συνδυάζει γοτθικά και μουδέχαρ στοιχεία. Οι ογκώδεις πέτρινες επάλξεις του αφηγούνται ιστορίες βασιλιάδων, στρατηγών και εξερευνητών, αλλά και ανακρίσεων της Ιεράς Εξέτασης (το παλάτι υπήρξε μία από τις κύριες έδρες της στην Ισπανία από τα τέλη του 15ου ως τον 19ο αιώνα), ενώ οι εσωτερικοί κήποι του με τα συμμετρικά παρτέρια –ένας επίγειος παράδεισος στην πόλη– μαρτυρούν αιώνες πολιτισμού. Περπατάω ανάμεσα στις πορτοκαλιές που αναδίδουν το γλυκό τους άρωμα και τα αγέρωχα κυπαρίσσια, ενώ ακούω το νερό που κυλά ήρεμα στα κανάλια με τα νούφαρα και αναβλύζει από τα σιντριβάνια, σημάδια της αραβικής επιρροής στην Κόρδοβα. Κλείνω τα μάτια και φαντάζομαι τον Χριστόφορο Κολόμβο να διασχίζει αυτά τα δρομάκια, ζητώντας από τους καθολικούς μονάρχες να χρηματοδοτήσουν το ταξίδι του προς την άλλη άκρη του κόσμου. Ανεβαίνοντας στον Πύργο των Λεόντων (Torre de los Leones), η θέα της πόλης ξεδιπλώνεται μπροστά μου, με τον ποταμό Γουαδαλκιβίρ να διασχίζει γαλήνια το τοπίο, θυμίζοντας πίνακα ζωγραφικής που κάλλιστα θα μπορούσε να είχε ζωγραφίσει ο ιμπρεσιονιστής Joaquín Sorolla ή ο ζωγράφος του φωτός William Turner.
Η γέφυρα πέρασμα στο χρόνο
Μοιραία τα βήματά μου με οδηγούν στη Ρωμαϊκή Γέφυρα της Κόρδοβας, Puente Romano, μια πύλη που ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Κοντοστέκομαι για λίγο και νιώθω το πέρασμα των αιώνων κάτω από τα πόδια μου. Κατασκευασμένη τον 1ο αιώνα π.Χ., έχει αντέξει αιώνες ιστορίας, πολέμων και ανακαινίσεων. Οι 16 αψίδες της καθρεφτίζονται στον ποταμό Γουαδαλκιβίρ, σαν να ενώνονται με το νερό, κουβαλώντας τις ιστορίες Ρωμαίων, Μαυριτανών και ταξιδιωτών κάθε εποχής. Ο άνεμος φέρνει ψίθυρους από τη Mezquita, και το χρυσαφένιο φως του δειλινού βάφει τα πέτρινα τόξα, δημιουργώντας ένα σκηνικό σχεδόν μαγικό. Στην άκρη της γέφυρας, ο Πύργος Calahorra στέκει επιβλητικός, στεγάζοντας ένα μουσείο αφιερωμένο στη συνύπαρξη των τριών πολιτισμών που άκμασαν στην Κόρδοβα: των μουσουλμάνων, των χριστιανών και των Εβραίων. Αφήνω να με παρασύρει η μελωδία του πλανόδιου που χαϊδεύει την κιθάρα του και σε κάθε μου βήμα αναρωτιέμαι: πόσα μάτια πριν από τα δικά μου έχουν χαθεί σε αυτή την ίδια θέα, αφήνοντας πίσω σκέψεις, όνειρα, αναμνήσεις;
Τοπική κουζίνα στις παραδοσιακές tabernas
Από την πρώτη στιγμή που πατάω στην Κόρδοβα, με τραβούν από τη μύτη οι ευωδίες από τα tapas στις tabernas. Η μέρα είναι ηλιόλουστη και τα τραπεζάκια στα δρομάκια είναι γεμάτα κόσμο. Η ανδαλουσιανή κουζίνα εδώ είναι μια μαγευτική συνύπαρξη αραβικών, εβραϊκών και ισπανικών επιρροών, δημιουργώντας πιάτα που αφηγούνται αιώνες πολιτιστικής ανταλλαγής. Το καλύτερο καλωσόρισμα και το απόλυτο καλοκαιρινό πιάτο είναι το salmorejo, μια κρεμώδης εκδοχή της ανδαλουσιανής gazpacho με ντομάτα, ελαιόλαδο και ψιλοκομμένο jamón ibérico, που η Κόρδοβα υπερηφανεύεται ότι τελειοποίησε. Το flamenquín, ένα τραγανό ρολό από χοιρινό και jamón, είναι τοπική σπεσιαλιτέ που δεν πρέπει να χάσετε. Για πιο εκλεπτυσμένες γεύσεις, το rabo de toro, το στιφάδο από ουρά ταύρου, που σερβίρεται σιγομαγειρεμένο σε πλούσια, αρωματική σάλτσα κόκκινου κρασιού και μπαχαρικών, λιώνει στο στόμα και αποκαλύπτει τη μαεστρία της ανδαλουσιανής κουζίνας.
Οι berenjenas con miel, τηγανητές μελιτζάνες με μέλι από άνθη πορτοκαλιάς, προσφέρουν μια μοναδική γευστική αντίθεση, ενώ τα pinchos morunos, μαριναρισμένα σουβλάκια με μαυριτανικά μπαχαρικά, θυμίζουν το αραβικό παρελθόν της πόλης. Για επιδόρπιο, η επιλογή είναι μονόδρομος: pastel cordobés. Αυτή η τραγανή σφολιάτα με γέμιση γλυκού κολοκυθιού και αμυγδάλων κλείνει κάθε γεύμα με τον πιο αυθεντικό τρόπο.
Όπου φεστιβάλ και γιορτές η Κόρδοβα πρώτη!
Η Κόρδοβα ξεδιπλώνει την ακαταμάχητη ενέργεια και ζωντάνια της μ’ έναν μοναδικό τρόπο: γιορτάζοντας. Η πόλη είναι διάσημη για το Festival de los Patios, το οποίο κάθε Μάιο μετατρέπει την Κόρδοβα σ’ ένα πολύχρωμο σκηνικό γεμάτο ζωή. Οι κάτοικοι ανοίγουν τις αυλές των σπιτιών τους στους περαστικούς, αποκαλύπτοντας αυθεντικά αριστουργήματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Περπατάτε από αυλή σε αυλή, βυθισμένοι σ’ ένα πανόραμα λουλουδιών, κεραμικών πλακιδίων και αρωματικών φυτών. Το Feria de Córdoba μεταμορφώνει την πόλη σε μια απέραντη γιορτή γεμάτη άλογα, φλαμένκο και μουσική sevillana. Και, φυσικά, το Festival de Flamenco είναι εκείνη η μαγική στιγμή που η ψυχή της Ανδαλουσίας εκφράζεται με τον πιο αυθεντικό της τρόπο: παθιασμένοι χορευτές και τραγουδιστές γεμίζουν τα tablaos, μεταφέροντάς σας σε μια εποχή όπου το duende –το ανείπωτο συναίσθημα του φλαμένκο– διαπερνά κάθε χιλιοστό της ύπαρξής σας.
Χαμάμ στην Κόρδοβα: Η αρχαία τέχνη της χαλάρωσης στην καρδιά της Ανδαλουσίας
Μετά την πολύωρη εξερεύνηση της πόλης, η επίσκεψη στο Hammam Al Ándalus με βυθίζει σ’ έναν άλλο κόσμο. Οι αχνιστές μυρωδιές του αρωματικού νερού, το απαλό φως των φαναριών που λικνίζονται και οι ήχοι του νερού που τρέχει από τις καμάρες δημιουργούν μια αίσθηση ηρεμίας και απόλυτης χαλάρωσης. Τα χαμάμ της Κόρδοβας (Baños Árabes de Córdoba), ακολουθούν την αρχιτεκτονική των παλιών ρωμαϊκών και αραβικών λουτρών, με ατμοσφαιρικούς θόλους, αχνά φώτα και ένα απόλυτο αίσθημα ηρεμίας. Τα κρύα και τα ζεστά λουτρά εναλλάσσονται με μαεστρία, ενώ η αίσθηση της σιωπής και της απομόνωσης από τον έξω κόσμο με γεμίζει μια γαλήνη εξωπραγματική. Η αυθεντική αίσθηση του αραβικού λουτρού είναι σίγουρα μια εμπειρία που αξίζει να τονίσετε με highlight στο ταξιδιωτικό σας πρόγραμμα.
Day trip: Η μεγαλοπρεπής Medina Azahara
Μόλις 8 χιλιόμετρα από την Κόρδοβα, τα ερείπια της Medina Azahara μαρτυρούν τη μεγαλοπρέπεια του χαλιφάτου της Ανδαλουσίας. Χτισμένη τον 10ο αιώνα από τον χαλίφη Αμπντ Αλ-Ραχμάν Γ’, η πόλη-παλάτι ήταν ένα σύμβολο ισχύος και πολιτισμού. Καταστράφηκε ωστόσο σταδιακά λόγω επιθέσεων και εσωτερικών συγκρούσεων και έπειτα παραμελήθηκε για πολλούς αιώνες. Η ανασκαφή της Medina Azahara ξεκίνησε στις αρχές του 20ού αιώνα και σήμερα είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους στην Ισπανία, με τα καλοδιατηρημένα τείχη, τις καμάρες και την αίθουσα του θρόνου να αποπνέουν μια αίσθηση μελαγχολικής μεγαλοπρέπειας. Περπατώντας ανάμεσα στα απομεινάρια αυτού του κάποτε λαμπρού κέντρου, καταλαβαίνετε γιατί η Κόρδοβα υπήρξε μία από τις πιο σπουδαίες πόλεις του Μεσαίωνα.
5 top tapas bars
Η παράδοση σερβίρεται με φινέτσα στο Casa Pepe de la Judería (@casapepejuderia) στην καρδιά της Εβραϊκής συνοικίας, σε μια τυπική ανδαλουσιανή κατοικία με εσωτερική αυλή. Δοκιμάστε το παραδοσιακό tapa με ουρά βοδιού "rabo de toro" που κουβαλάει αιώνες γευστικής ιστορίας.
Στο Bar Santos (@barsantoscordoba), που λειτουργεί από το 1966, δεν χρειάζεται να ανησυχείτε για το αν θα βρείτε τραπέζι, καθώς σας σερβίρουν ακόμη και στα σκαλοπάτια του καθεδρικού ναού. Διάσημο για τη γιγαντιαία του τορτίγια πατάτας, η οποία παρασκευάζεται με 30 αβγά και 8-9 κιλά πατάτες.
Η ειδικότητα του Bodegas Mezquita (@bodegasmezquita), ακριβώς δίπλα από το Mezquita, είναι το salmorejo cordobés, που σερβίρεται αυθεντικό, πλούσιο και δροσερό, γαρνιρισμένο με ψιλοκομμένο jamón ibérico και βραστό αβγό.
Μια ανάσα από την Plaza de las Tendillas, η Taberna La Montillana (@tabernalamontillana) θεωρείται γαστριμαργικό διαμάντι για τους Κορδοβέζους, αφού συνδυάζει παράδοση και δημιουργικότητα από το 1948. Μη φύγετε χωρίς να δοκιμάσετε τις τηγανητές μελιτζάνες με μέλι (berenjenas con miel) και το flamenquín cordobés, ένα ρολό με χοιρινό και jamón.
Η ανεπιτήδευτη Taberna Salinas, κρυμμένη σ’ ένα ιστορικό κτίριο με εσωτερική αυλή, δημιουργεί αυθεντικές γεύσεις χωρίς εκπτώσεις: mazamorra (λευκό αμυγδαλένιο gazpacho), pisto casero (ανδαλουσιανό μπριάμ) και ένα από τα πιο καλομαγειρεμένα bacalao a la cordobesa (μπακαλιάρος με τοπική σάλτσα).
Το βασίλειο του Paco Morales στην Κόρδοβα
Ο οραματιστής της γαστρονομικής αρχαιολογίας, Paco Morales, έχει δημιουργήσει στη γενέτειρά του ένα δίπολο γευστικής υπέρβασης. Στο γαλονάτο Noor (noorrestaurant.es) με 3 αστέρια Michelin, ένα εστιατόριο-ωδή στην αραβοανδαλουσιανή κουζίνα της εποχής του Χαλιφάτου, ο Morales ανασυνθέτει ιστορικές συνταγές με σύγχρονες τεχνικές, χρησιμοποιώντας μόνο υλικά που υπήρχαν εκείνη την περίοδο σε ένα δείπνο-αφήγηση. Στο πιο χαλαρό El Bar de Paco Morales (elbardepacomorales.com), η γαστρονομία της καθημερινότητας αποκτά ένα νέο, εξίσου συναρπαστικό πρόσωπο. Το "El Bar" μεταφέρεται σε νέα τοποθεσία και ανοίγει τις πύλες του σύντομα, για να (ξανα)σερβίρει tapas υψηλής δημιουργικότητας με εξαιρετική πρώτη ύλη και τεχνική ακριβείας, σε ένα ανανεωμένο concept που θα εξελίσσει τη γαστρονομική του πρόταση.
