Ο πιο πολυσυλλεκτικός νομός της μεγαλονήσου επιφυλάσσει στον επισκέπτη του μυσταγωγικά φαράγγια και σπήλαια, ονειρικές παραλίες, παραδοσιακά χωριά, πολυτελή τουριστικά θέρετρα, συγκλονιστικό φαγητό επικεντρωμένο στην τοπικότητα και ωραίους ανθρώπους με πολλά καντάρια φιλοξενίας. Διαθέτει όμως και κάτι μοναδικό, που δεν το βρίσκεις άλλου: ένα μαγικό, πραγματικά ανέγγιχτο (και όχι κατά το δημοσιογραφικό κλισέ) νησί. Βγήκαμε off road επί τέσσερις μέρες πάνω σε δύο ρόδες και, διασχίζοντας το Λασίθι μέχρι το Κουφονήσι, ανακαλύψαμε μια άγνωστη Κρήτη.
Από τον Άγιο στην Κριτσά και τον Κρούστα
Βρισκόμαστε στον Άγιο. Ποιον Άγιο θα αναρωτηθείτε; Μα για τους Κρητικούς υπάρχει μόνο ένας Άγιος, ο Άγιος Νικόλαος! Απαραίτητο καύσιμο καφεΐνης παίρνουμε στο "ARC Espresso & Cocktail Bar" με θέα την καρτποσταλική λίμνη Βουλισμένη, ώστε να παρακολουθούμε πανοραμικά την κίνηση των… πληθυσμών στην κοσμοπλημμυρισμένη παραλιακή της περαντζάδα.
Αφήνοντας πίσω μας τον πάντοτε ζωηρό Άγιο, στον οποίο άλλωστε θα επιστρέψουμε, οδεύουμε προς την Κριτσά, ένα παραδοσιακό χωριό που έχει το σχήμα σκορπιού αν το κοιτάξεις από ψηλά (και με λίγη φαντασία). Φωλιασμένο στην πλαγιά ενός λόφου, το χωριό συνδέεται με έναν από τους ωραιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, την πόλη Λατώ. Ωστόσο, και η ίδια η Κριτσά έχει τη χάρη της, κυρίως χάρη στον Συνεταιρισμό Γυναικών Κριτσάς (2841051111), που δοκιμάζουμε κουμπάνιες (τραγανά παξιμάδια), μυζηθροπιτάκια, σταφιδωτά, φορμάκια (γλυκό με φύλλο κρούστας και γέμιση αμυγδάλου) και άλλα δυσεύρετα καλούδια συνοδεία ρακής, στις 11 το πρωί.
Σαν ανοιχτό λαογραφικό μουσείο, η Κριτσά κρύβει στα σοκάκια της μαγαζάκια κρητικών υφαντών και το Μουσείο Κριτσωτοπούλας (28410 51545), το πραγματικό σπίτι της Ροδάνθης, η οποία ντυμένη ως άντρας πολέμησε τους Τούρκους. Εξίσου, αν όχι πιο ξεχωριστή, είναι η Ροδάνθη (rodanthi.org), ένα μουσείο βοτάνων που φτιάχτηκε από τον φυσιοδίφη Γιώργο Αφορδακό με πολύ σεβασμό και αγάπη για τη φύση. Η άχαστη ξενάγηση μαζί του είναι ένα οπτικοακουστικό ταξίδι στα βουνά και τα λαγκάδια της Κρήτης και μια καλή αφορμή ειδικά για τους ανθρώπους της πόλης, σαν εμάς, για περισσότερη σύνδεση με τη φύση.
Επόμενη στάση ο Κρούστας, ένα από τα ελάχιστα μητριαρχικά χωριά της Κρήτης. Εδώ τα γραφικά καφενεία δεν γεμίζουν άντρες που βροντοχτυπούν τα ζάρια, αλλά γυναίκες που πίνουν λεμονάδες κάτω από τις φυσικές αψίδες που σχηματίζουν οι μουριές. Βολτάρουμε ανάμεσα σε μοσχομυριστές αυλές και σε φυσιογνωμίες που γλυκαίνουν την καρδιά, προκειμένου να δοκιμάσουμε το περίφημο εφτάζυμο ψωμί από κοπανισμένα ρεβίθια, για το οποίο φημίζεται το χωριό, μαζί με μια αφοπλιστικά αυθεντική κρητική κουζίνα. Έτσι, καθόμαστε στην αεράτη αυλή του καφενείου "Ξαθέρι" (2841 051064). Σε αυτό το απροσποίητο γαστροκαφενείο (όπου το πρόθεμα "γαστρo-" είναι χειροπιαστό και όχι καταχρηστικό) δουλεύει σύσσωμη η φαμέλια, με τα ραντάρ του γιου να είναι ανοιχτά και προς οινικές περιπέτειες… Εδώ το ελληνικό umami συναντά μια αριστουργηματικά φίνα μαραθόπιτα, τρυφερό κόκορα με "χυλόφτες" και έξοχο αρνί τσιγαριαστό. Όλα ποτισμένα με αυτήν τη γευστική οικειότητα που αποκαλούμε "μαμαδίστικη", μόνο που σε αυτή την περίπτωση προέρχεται όντως από τη μαμά της οικογένειας.
Επιστρέφοντας στον Άγιο, η κρητική λύρα, σαν ντόπια σειρήνα, μας προσελκύει στο "Minos Beach art hotel" (2841022345, minosbeach.com) και το παραδοσιακό καφενείο "Αdeste", που έχει βρει τη θέση του ανάμεσα στα λευκά bungalows του ιστορικού resort. Έχουν γίνει πλέον θεσμός οι βραδιές εκεί, καθώς οι ντόπιοι παρασύρουν τους επισκέπτες του ξενοδοχείου (και εμάς) σε γλέντια με λαγούτα, πεντοζάλη, αντικριστό και άφθονη ρακή.
Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και το φαράγγι
Φορτωμένοι και με τη μηχανή έτοιμη να γράψει αρκετά χιλιόμετρα, σε μισή ώρα από τον Άγιο διασχίζοντας έναν κατάφυτο από ελιές κάμπο φτάνουμε το χωριό Καβούσι. Για την ακρίβεια σταματάμε ένα χιλιόμετρο νότια του χωριού για να θαυμάσουμε τη μνημειακή ελιά Αζοριά, με διάμετρο κορμού 14 μέτρα που στέκει επιβλητική εδώ και περίπου 3.500 χρόνια. Όσο τεράστια είναι η ελιά τόσο είναι και η πείνα μας που μας κατευθύνει σε ένα μαγαζάκι με προϊόντα μούστου που μας το πρότειναν όλοι οι ντόπιοι, παρότι έχει ανύπαρκτη διαδικτυακή ορατότητα. Στο "Εύοτρυ" (6942673375) δεν τα έχουν καλά με το ιντερνέτ, αλλά τα πάνε περίφημα με το πετιμέζι από το οποίο φτιάχνουν εκλεκτά μπισκότα, κουλουράκια, μπάρες, σταφιδόψωμα και πολλά άλλα, που με ένα τηλεφώνημα τα στέλνουν παντού. Το ζεύγος Κασσωτάκη από το Εύοτρυ μας ορκίζει να μη φύγουμε από την περιοχή τους, αν δεν βουτήξουμε στην παραλία Θόλος. Όντως, η καρδιά μας θα πεταρίσει μπροστά στη λουλακένια λάμψη της θάλασσας, κυκλωμένη από αλμυρίκια, ενώ απέναντι πρωτοστατούν τα ερείπια ρωμαϊκών αποθηκών.
Μιας και ο Νίκος, ο συνοδοιπόρος μου, είναι aficionado των φαραγγιών, επιβάλλεται μια επίσκεψη. Έχοντας ήδη διασχίσει μερικά από αυτά, μου λέει με ακλόνητο ενθουσιασμό ότι η Κρήτη έχει πάνω από 250 πεζοπορικά και τεχνικά φαράγγια, με τα ομορφότερα να "κρύβονται" στα Λασιθιώτικα Όρη. Επιλέγουμε το φαράγγι του Χα, το πιο ιδιαίτερο της Κρήτης, με 27 καταρράκτες και κάθετα τοιχώματα ύψους 400 μέτρων. Κοντά στο χωριό Μοναστηράκι βρίσκουμε το εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος, το οποίο σχεδόν "καταπίνει" ο ορεινός όγκος που σχίζεται στα δύο για να αποκαλύψει στο βάθος έναν εκθαμβωτικό καταρράκτη. Σίγουρη πως αν βάλω στη ζωή μου χόμπι όπως το canyoning, θα ανακαλύψω ομορφιές που δεν τις χωράει ο νους μου, αποχαιρετάω το Χα, για κάτι που θα μας προκαλέσει ανάλογη μέθη.
Όλα ξεκίνησαν όταν είχε πέσει στα χέρια μου ο λευκός οίνος Anthosmia, με μια ετικέτα-έργο τέχνης, που θα μπορούσε να είναι και τατουάζ. Οι πληροφορίες μας έστειλαν στο οινοποιείο Αμπελουργείν (6907419634), μια οικογενειακή και ανθρωποκεντρική επιχείρηση που λειτουργεί από το 1997. Πιστός στην αλήθεια του, ο Νίκος Παπαδάκης παράγει κρασιά ήπιας παρέμβασης από γηγενείς ποικιλίες της Κρήτης, την ώρα που οι γιοι έχουν μπει για τα καλά στη μάχη της οινοποίησης. Θραψαθήρι, Δαφνί, Μοσχάτο Σπίνας, Λιάτικο, Κοτσιφάλι και Μανδηλαριά οινοποιούνται σε ετικέτες που μπορείτε να τις δοκιμάστε σε ένα από τα αμπελοτόπια τους σε υψόμετρο 850 μέτρων, στα Σχινοκάψαλα, ακολουθώντας μια ειδυλλιακή διαδρομή μέσα σε κάθε είδους πρασινάδα. Δεμένη με την παράδοση, η οινογνωσία συνδυάζεται με τα φαγητά που βγαίνουν από τον παρακείμενο ξυλόφουρνο.
Άλλωστε, η οικογένεια γνωρίζει καλά το modus operandi της εστίασης, αφού το εστιατόριό τους "Robinson Cretan cuisine" (2843051026) στον Κουτσουρά λειτουργεί με άρτιες πρώτες ύλες και γευστική φινέτσα από το 1989, έχοντας καθιερωθεί ως ένας απροσπέραστος γαστρονομικός προορισμός στα ανατολικά της Κρήτης. Εδώ το ψωμί είναι μοσχοβολιστό και προζυμένιο, οι χειροποίητες πίτες κατευθείαν από τον ξυλόφουρνο και το οφτό κατσικάκι λιώνει στη γάστρα.
Κουφονήσι, το πολύτιμο
Δεν ξέρω αν μάθαμε κάτι από τις καταστροφικές μας παρεμβάσεις στη φύση, μετά την άλωση της Χρυσής (ή Γαϊδουρονησίου), που από εξωτικός παράδεισος –και παρότι ανήκει στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura– κατέληξε ένα βιασμένο οικοσύστημα στο βωμό του κέρδους. Τo παραπάνω καθόλου ψύχραιμο disclaimer εξυπηρετεί την προσωπική μου εσωτερική σύγκρουση που από τη μία θέλω να μιλήσω για ένα από τα πιο μαγικά και παρθένα μέρη που έχω επισκεφτεί και από την άλλη τρέμω στην ιδέα ότι θα μπορεί να δω να πουλάνε κοχύλια και βότσαλα από το Κουφονήσι στο e bay… όπως έγινε στην περίπτωση της Χρυσής. Άλλωστε, αυτό το πολύτιμο νησάκι στην εσχατιά της Ευρώπης μετράει ήδη αιώνες από τους πρωτομινωικούς χρόνους, για να έρθουν ασυνείδητοι επισκέπτες σε ακατάσχετη εισροή και να το εξοντώσουν.
Ολόκληρος οικισμός άκμασε εδώ, μπροστά στα κρυστάλλινα νερά του Λιβυκού Πελάγους, και σήμερα συναντάμε ίχνη του στο μισοθαμμένο αρχαίο θέατρο χωρητικότητας 1.000 ατόμων και στα ερείπια του ρωμαϊκού λουτρού που έχουν παραδοθεί στην καυτή άμμο.
Το νησί προσεγγίζει εκδρομικό καραβάκι από το λιμάνι του Μακρύγιαλου ή σκάφος από τον Γούδουρα, με τον Μανώλη Τσιφετάκη (6976997619) να δίνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Οι παραλίες Καμαρέλες, Άσπρουγας, Χιλιαδερφιά, με τιρκουάζ νερά που θυμίζουν ακουαρέλες, χωρίζονται από άγρια βράχια και σπηλιές που χρησίμευαν ως ασκηταριά, ενώ δεν σταματάμε να αντικρύζουμε απομεινάρια των πρώιμων αλλά και των σύγχρονων κατοίκων. Από χνάρια αγριοκούνελων μέχρι απολιθώματα πάνω σε πέτρες αυτό το νησί είναι μυσταγωγικό και προορισμένο (ελπίζω) να μείνει άσπιλο από τους ανθρώπους.
Έχοντας απολαύσει μια από τις ωραιότερες βουτιές της ζωής μας, το ηλιοβασίλεμα μας καλεί στο Κουτσουνάρι, τον μικρό παραθαλάσσιο οικισμό κοντά στην Ιεράπετρα, προορισμό για τους μυημένους foodies. Το ανοιχτόκαρδο και πολύ καλόγουστο "Pelagos Seaside Restaurant" (pelagosseaside.com, 2842061263) των αδερφών Τζωρτζάκη έχει δημιουργήσει τον δικό του μύθο στην περιοχή. Πολύ φορμαρισμένο φέτος, με τον ταλαντούχο σεφ Ανδρέα Ντούγια στο τιμόνι, συνθέτει ευφυείς γαστρο-δημιουργίες, που κοιτούν την τοπική παράδοση με μοντέρνα ματιά. Από το πρωί με brunch, αλλά και με ξεχωριστό μενού παραλίας, μέχρι το βράδυ συνδυαστικά με καλοφτιαγμένα κοκτέιλ, το "Pelagos Seaside Restaurant" εύκολα σε κρατάει εδώ όλη μέρα. Ο ροφός μπουρδέτο με μανέστρα και κρεμμυδόζουμο με ρακή όπως και τα πετρόψαρα φρικασέ με χόρτα της θάλασσας είναι δύο από τους πολλούς λόγους.
Ένας Άγιος μα τι Άγιος
Αναμφίβολα αυτό το απαιτητικό οδοιπορικό δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αν δεν είχαμε ένα χαλαρωτικό και πανέμορφο καταφύγιο για ξεκούραση έπειτα από τόσες ώρες στο δρόμο. Με premium προδιαγραφές, αέρα πολυτέλειας, branded παροχές και εγκάρδια φιλοξενία, το "The Sand Villas" (6977626686, thesandvillas.com) στα πέριξ του Αγίου Νικολάου αγναντεύει τα διάφανα νερά της παραλίας του Αλμυρού από απόσταση αναπνοής.
Βραβευμένες με το Χρυσό Βραβείο Εσωτερικού Σχεδιασμού, οι δύο εντυπωσιακές βίλες "The White Sand" και "The Rock Sand", σε boho chic στιλ με ιδιωτικές πισίνες, μπορεί να φιλοξενήσουν μέχρι δέκα άτομα, αφού υπάρχει και η επιλογή να συνδεθούν. Με το σύνολο των παροχών να ξεπερνά και τους πιο απαιτητικούς επισκέπτες, η προσωποποιημένη περιποίηση του διαχειριστή της βίλας ταυτίζεται με την απόλυτη αποσυμπίεση και την άψογη φιλοξενία. Από πρωινό υπερπαραγωγή μέχρι κρατήσεις για εκδρομές ή εστιατόρια, το προσωπικό του "The Sand Villas" αναλαμβάνει την καλοπέρασή σας.
Σε τοποθεσία-κλειδί ακριβώς δίπλα βρίσκονται και οι σύγχρονες και εκλεπτυσμένες, adults only σουίτες με τις δικές τους πισίνες ή τζακούζι και μαγευτική θέα, έτοιμες να σας εξασφαλίσουν την απόλυτη γαλήνη. Η διακόσμηση ακολουθεί το αθάνατο στιλ της νησιώτικης μινιμαλιστικής αισθητικής, με τα μποέμ στοιχεία να προσθέτουν ζεστασιά σ’ ένα περιβάλλον όπου βασιλεύουν φυσικά υλικά.
Αφήνοντας με δυσκολία την παραδεισένια φροντίδα των "The Sand Villas", κάνουμε μια τελευταία βόλτα στον Άγιο, ανεβοκατεβαίνοντας τα δεκάδες σκαλιά του. Ωστόσο αξίζει τον κόπο, γιατί τη χορταστική θέα του "Gioma Meze" (2841102056) δεν τη βρίσκεις εύκολα. Ούτε τους εκλεκτούς μεζέδες, όπως προδίδει και το όνομά του, με τη δημιουργική μεσογειακή κουζίνα να πρωταγωνιστεί με μεράκι και φαντασία. Αγαπημένες γεύσεις ταυτισμένες με το ελληνικό καλοκαίρι, όπως το χταπόδι σχάρας με πουρέ από ρεβίθια και τα χειροποίητα σκιουφιχτά μακαρόνια με στακοβούτυρο, αποτελούν την ενδιαφέρουσα παλέτα που συνοδεύουν εκλεκτά τοπικά κρασιά.
Ευχαριστούμε θερμά το "The Sand Villas" για την φιλοξενία και τον Μανώλη Τσιφετάκη για την πραγματοποίηση του ταξιδιού στο Κουφονήσι.
