Η Άρτεμις Τζίτζη πέφτει θύμα των μαγευτικών χωριών της Σαντορίνης και ακολουθεί τα ίχνη των περιπατητών μιας άλλης εποχής στα ενδότερα του νησιού, που με ιστορικά αξιοθέατα αλλά και ψαγμένες νέες επιχειρήσεις παίρνουν την εκδίκησή τους από την αδιαπραγμάτευτη γοητεία της Καλντέρας.
Εν αρχή ην ο Πύργος
Μόλις έχει ανατείλει ο ήλιος. Ο Πύργος, κλεισμένος στο περίφημο καστέλι του, ακόμα κοιμάται. Στο πιο ψηλό σημείο του βρίσκεται το Θεοτοκάκι, μια μικρούτσικη βυζαντινή εκκλησία του 10ου αιώνα αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο βάθος τα Φηρά, λίγη Καλντέρα, ο Μονόλιθος, το Καμάρι… Ησυχία, πάχνη, φως που φιλτράρει τα πάντα. Μαγεία. Τριγυρνάω εν σιωπή στα ατμοσφαιρικά δαιδαλώδη στενά δρομάκια της μεσαιωνικής πόλης. Καμάρες, σπιτάκια κολλητά το ένα στο άλλο, το παλιό μπακάλικο, το παλιό χασάπικο, το μικρό καφενείο της Βούλας, το μοναδικό παραδοσιακό καφενείο σε ολόκληρο το νησί, το μπαράκι του Φράνκο, που εγκατέλειψε τα Φηρά για την αβάσταχτη γοητεία της παλιάς πρωτεύουσας και έφτιαξε το πόστο του κοντά στην Παναγιά του Καστελιού. Ο Πύργος είναι το πιο ψηλό χωριό του νησιού. Οχυρός οικισμός, ένας από τους πέντε που ίδρυσαν οι Ενετοί από το 15ο αιώνα, με τους τοίχους των σπιτιών να αποτελούν κομμάτι της οχύρωσής του. Εδώ έμεναν οι άρχοντες και κάποια από τα πανέμορφα αρχοντικά τους στεγάζουν αναπαλαιωμένα σήμερα θαυμάσια ξενοδοχεία, όπως το «Zannos Melathron». Στον Πύργο φιλοξενείται και το κεντρικό κομμάτι της 1ης Διεθνούς Μπιενάλε Σαντορίνης, που θα διαρκέσει μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Ένα αστικό κέντρο, άλλοτε, στη μέση της αγροτικής Σαντορίνης –εδώ άνοιξε το πρώτο φαρμακείο του νησιού, το πρώτο ιατρείο, τα καλά μπακάλικα–, σημείο αναφοράς για την Έξω και τη Μέσα Γωνιά, τον Βόθωνα, το Μεγαλοχώρι. Μια Σαντορίνη άκρως γοητευτική, που μόνο αποσπασματικά και παραπληρωματικά στην κυριαρχία της Καλντέρας δηλώνει την παρουσία της. Αλλά εδώ είναι που πιάνεις κουβέντα με το πνεύμα του τόπου. Παίρνοντας, ας πούμε, το δρομάκι που ξεκινάει στα νότια του χωριού και ανηφορίζει προς το αντρικό μοναστήρι του Προφήτη Ηλία πάνω στην πλαγιά του βουνού. Στο δρόμο μου συναντώ μια παλιά εκκλησία, παλαιότερα και καινούργια λατομεία, θορυβώδη τζιτζίκια. Ύστερα από μιάμιση ώρα περίπου φτάνω στο μοναστήρι. Όλη η Σαντορίνη πιάτο στα πόδια μου. Κρατάω την ανάσα μου. Φαντάζομαι τους παλιούς Σαντορινιούς να πηγαίνουν από το ένα χωριό στο άλλο για τα «αγιομνήσια», όπως λέγονται στην ντοπιολαλιά τα πανηγύρια των αγίων, για προξενιά, για να αγοράσουν βαρέλια για τα περίφημα κρασιά τους, για να μαζέψουν τα σταφύλια, τα διάσημα ντοματάκια τους, τη φάβα, το κριθάρι τους.
Η ζέστη ανεβαίνει. Γυρίζω στον Πύργο και πίνω καφέ στο «Selini Meze» του Γιώργου Χατζηγιαννάκη. Το βράδυ θα επιστρέψω στη διάσημη «Σελήνη» του για υπέροχο φαγητό. Το Πολιτιστικό Χωριό «Η Σαντορίνη που Έφυγε», στην παλιά κάναβα του Γιάννη Δρόσου-Χρυσού, το έχω δει. Και ίσως την επομένη φορά που θα με φέρει ο δρόμος μου εδώ να μείνω στα «Voreina Gallery Suites», ένα έξοχο συγκρότημα με απόλυτο σεβασμό στην αυθεντική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική και βιοκλιματικές αρχές.
Μέσα Γωνιά: κάναβες, Vinsanto και βυζαντινές εκκλησίες
Στη Μέσα Γωνιά αφήνω το αυτοκίνητο στην πλατεία και κατηφορίζω από τον πίσω δρόμο του χωριού μέσα από έναν ωραίο κάμπο με πεζούλες. Στο κάτω μέρος ξεκινάει ο παλιός οικισμός: χωριό-φάντασμα με ερείπια σπιτιών που εγκαταλείφθηκαν μετά τον καταστροφικό σεισμό του ’56. Οι καλλιεργητές δεν περπατούν πια εδώ, αλλά μπορώ να τους ακούσω στην εκκωφαντική ησυχία, μέσα από τις πόρτες που δεν οδηγούν πουθενά και το σούρσιμο των σαμιαμιδιών πάνω στις καυτές πέτρες. Τινάζω τη μαγγανεία του τόπου από πάνω μου, περνάω μπροστά από την Κάναβα Ρούσσου, που λειτουργεί από το 1836 με φημισμένα κρασιά και μοναδικό σε ποιότητα και γεύση Vinsanto, και από την Κάναβα Αργυρού, που λειτουργεί από το 1903, και κόβω δεξιά στο χωματόδρομο προς το ναό της Παναγίας Επισκοπής. Βυζαντινή πανέμορφη εκκλησία, που χτίστηκε προς τα τέλη του 11ου αιώνα με εντολή του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού. Σήμερα, μετά την κλοπή των πολύτιμων κειμηλίων της το 1982, το αντίγραφο της πρωτότυπης εικόνας της Παναγίας –λέγεται ότι τη λιτάνευαν οι χριστιανοί της Κωνσταντινούπολης– φυλάσσεται στο ειδικά διαμορφωμένο κουβούκλιο. Ανάβω κερί, βγαίνω στην ωραία αυλή με το μεγάλο κυπαρίσσι, κάνω τσιγάρο. Ησυχία μακαριστή.
Μόλις 2-3 χιλιόμετρα παρακάτω, στην παραλία στο Καμάρι, όπου έφτιαξαν οι κάτοικοι τα καινούργια τους σπίτια μετά το σεισμό, γίνεται το έλα να δεις. Ακολουθώ τα παλιά τους βήματα –ψάρευαν παλαιότερα– και φθάνω στα νέα τους σχήματα – ξαπλώστρες, μπαρ, καφέ, τουρίστες, αντηλιακά, μπαντάνες, παρεό, μουσικές, μπίρες. Το πολύ καλό εστιατόριο «Νυχτέρι» κάνει τη διαφορά. Τρώω υπέροχα, κοιτάζοντας το γυμνό τρομερό βράχο του Μεγάλου Βουνού με την αρχαία Θήρα στην κορυφή. Το ιερό της Ίσιδας, το εκκλησάκι του Aρχάγγελου Μιχαήλ, ρωμαϊκή αγορά και ένα αρχαίο θέατρο στην άκρη του γκρεμού, με τις κερκίδες του να βλέπουν στην Ανάφη. Πάντα σφυρίζει ο αέρας εκεί πάνω, ξυρίζοντας εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια τους πολιτισμούς που στρώθηκαν επιθετικά ο ένας επάνω στον άλλο. Ένα μονοπάτι που ξεκινάει από το Καμάρι φτάνει στη Θήρα και κατηφορίζει πάλι στη θάλασσα της Περίσσας. Το έχω περπατήσει παλαιότερα, ξεκινώντας το χάραμα, και ήταν ονειρεμένα. Το πνεύμα του τόπου που λέγαμε…
Η ώρα έχει φτάσει 4 το απόγευμα. Κατεβαίνω παραπατώντας από τη ζέστη και το Ασύρτικο στη μαύρη άμμο και βυθίζομαι στην κρυστάλλινη θάλασσα. Δυο απλωτές και το νερό βαθαίνει πολύ. Οι πατούσες των ροδοκόκκινων από το ήλιο τουριστών κρέμονται από τις ξαπλώστρες. Βάζω ήσυχα το κεφάλι μου μέσα στο νερό και κοιτάζω τα μαύρα γυαλιστερά βότσαλα στον πάτο. Τα σημάδια της φωτιάς που γέννησε το μοναδικό τοπίο της Σαντορίνης είναι εκεί. Η θάλασσα πάντως είναι γαλάζια και αστραφτερή και μαλακώνω στο δροσερό νερό, περιμένοντας να συνέλθω για να ξαναβγώ στον ανελέητο ήλιο.
Οικολογικό ξενοδοχείο στον Βόθωνα;
Γύρω στις 6:30, κι έπειτα από πολλά μπες-βγες στο νερό, παίρνω το δρόμο για τον Βόθωνα, όπου βρίσκεται το ξενοδοχείο μου μέσα στα χωράφια με τα ντοματάκια. Το πρώτο που φτιάχτηκε δίπλα στον παραδοσιακό οικισμό. Οικολογικό, χωρίς air condition, αλλά με συστήματα φυσικού δροσισμού και ηλιακή ενέργεια για τις άλλες ανάγκες. «Pleiades Eco Houses» λέγεται. Το έφτιαξε ένα ξενομερίτης, που ήλθε νεαρός γιατρός στη Σαντορίνη να κάνει το αγροτικό του και την ερωτεύτηκε. Και ο Χατζηγιαννάκης ξενομερίτης είναι, αλλά κι αυτός την ερωτεύτηκε τη Σαντορίνη και έβαλε τις βάσεις για τη φημισμένη σήμερα σαντορινιά γαστρονομία. Κάτι έχει αυτό το νησί. Οδηγώ στο δρόμο από το Καμάρι προς τη Μέσα Γωνιά. Τουριστικά λεωφορεία, σουπερμάρκετ, γουρούνες, μηχανάκια, ξένοι που πεζοπορούν παραδομένοι στην ανελέητη γοητεία του ελληνικού ήλιου. Στη γέφυρα στρίβω αριστερά. Κίνηση ανύπαρκτη. Συνεχίζω μέσα στις όχθες του ρέματος. Ένα σταυροδρόμι, ένας πολύ στενός δρόμος και ιδού η σχεδόν μυστική είσοδος του παλιού οικισμού του Βόθωνα. Εντελώς αναλλοίωτος στα χρόνια, αδιάφορος για την κοσμοπολίτικη έκρηξη που συνεπαίρνει το νησί. Υπόσκαφα σπίτια μέσα στην «άσπα», το ηφαιστειογενές πέτρωμα στις όχθες του βαθύτερου ρέματος του νησιού, δυο-τρία νεοκλασικά αρχοντικά που έφτιαξαν οι κτηματίες, όπως το επισκέψιμο Αρχοντικό Ασιμή, η πλατεία, η εκκλησία της Αγίας Άννας με την όμορφη βοτσαλωτή αυλή και ούτε ένα καφέ, ούτε μία ταβέρνα. Ησυχία και ερημιά. Η ατμόσφαιρα έχει κάτι από θρίλερ! Όλο και πιο στενά και ανηφορικά δρομάκια προς την έξοδο του οικισμού, όπου, χτισμένη μέσα στο βράχο, βρίσκεται η άκρως μυστικιστική και ατμοσφαιρική Παναγία Σέργενα ή Παναγία η Τρυπητή, όπως είναι γνωστή σε ολόκληρη το νησί. Ανεβαίνω σκαλάκια, σκαρφαλώνω σε βράχια, σέρνομαι με την κοιλιά, και η εκκλησία εμφανίζεται μπροστά μου, κάτασπρη μέσα στο βράχο. Από πάνω σεργιάνιζαν παρατηρώντας τη θάλασσα και ψάχνοντας για πειρατές. Από εκεί και το όνομα Σέργενα. Στις 2 Φεβρουαρίου που γιορτάζει γίνεται εδώ ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού. Κάθομαι ακίνητη. Μήπως έρχονται οι πειρατές; Μήπως κατεβαίνει το νερό να πνίξει το χωριό; Στο νησί έλεγαν «όλοι φοβούνται τον Θεό κι οι Βοθωνιάτες το νερό». Αλλά σκάβοντας τα σπίτια στην κοίτη του ρέματος εξοικονομούσαν πολύτιμη γη για καλλιέργεια. Πάνω από τη γη τα ντοματοχώραφα ή τα αμπέλια, κάτω από τη γη οι άνθρωποι, τεχνίτες μοναδικοί, που έστηναν σταυροθόλια χωρίς ξύλα, αφού η Σαντορίνη, βράχος ξερός, δέντρα δεν έχει. Είναι νύχτα σχεδόν όταν ξαναμπαίνω στο χωριό. Ανάβω φακό και φτάνω σκιά με τη σκιά στην έξοδο του παλιού οικισμού. Το μόνο που ακούγεται είναι ένας γκιώνης. Στις «Pleiades» τρώω ένα μικρό μαυρο-πράσινο σαντορινιό καρπουζάκι, σκέτη ζάχαρη, και μυρίζω τα ντοματάκια από το διπλανό χωράφι.
Μεσαριά - Έξω Γωνιά: Tέχνη και γευσιγνωσία
Η παλιά Σαντορίνη με έχει μαγέψει. Ξεκινάω πρωί πρωί για τη Μεσαριά. Το νεότερο κομμάτι της δεν έχει καμία γραφικότητα. Αλλά από την πλατεία και πίσω αρχίζει ο υπόσκαφος οικισμός με τα θολιά (θολωτά σπίτια) και τα μνημεία της αρχοντικής αίγλης και της βιομηχανικής ανάπτυξης του νησιού, όπως το εγκαταλειμμένο πλεκτήριο Μαρκεζίνη. Το Αρχοντικό Αργυρού λειτουργεί ως μουσείο, ενώ το αποκατεστημένο «Αρχοντικό Μαρκεζίνη» στεγάζει το γλυκύτατο ξενοδοχείο «Markezinis Suites», ακριβώς στην είσοδο του παραδοσιακού οικισμού. Συνεχίζω προς το Καμάρι. Στο δρόμο μια ταμπέλα δείχνει προς «Art Space». Έχω ακούσει για τον sui generis Αντώνη Αργυρό, τον ιδιοκτήτη και ιδρυτή αυτής της περίφημης γκαλερί. Λίγος χωματόδρομος και το οινοποιείο-μουσείο-γκαλερί υλοποιείται μπροστά μου. Όπως δείχνει και η χαραγμένη πινακίδα το οινοποιείο άρχισε να λειτουργεί από τον προ-προ-προπάππο Αργυρό το 1861. Στο τέλος της δεκαετίας του 1990 οι παλιές κάναβες, το ρακιδιό και οι υπόσκαφες σπηλιές του παλιού υποστατικού αναστυλώθηκαν από τον Αντώνη Αργυρό και μετατράπηκαν σε γκαλερί, ενώ σε καινούργιους υπόσκαφους χώρους δημιουργήθηκε ένα νέο οινοποιείο. Τα έργα τέχνης δίπλα στα πατητήρια των σταφυλιών, το καθένα για διαφορετικό είδος κρασιού, τους ληνούς του μούστου και το παλιό μάγγανο είναι το κάτι άλλο. Ολόκληρος ο χώρος, δροσερός, ήσυχος, γεμάτος γλυπτές επιφάνειες σκαμμένες στην ελαφρόπετρα, και η προσωπική ξενάγηση του αφοσιωμένου Αντώνη Αργυρού με κάνουν να βαδίζω μαγεμένη μέχρι το χώρο γευσιγνωσίας. Δεν τα δίνει τα κρασιά του σε κάβες και σουπερμάρκετ. Τα πουλάει στο οινοποιείο. Αυτή η εσωστρέφεια με προετοιμάζει ιδανικά για την ανάβαση προς την Έξω Γωνιά: λέγεται έτσι διότι το χωριό είναι χτισμένο στην πλαγιά του βουνού που στέφεται στην κορυφή του από τον Πύργο – ενώ η Μέσα Γωνιά βρίσκεται στους πρόποδες.
Από την πλατεία της Έξω Γωνιάς, μπροστά στη μεγάλη εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου, τη μοναδική με κεραμίδια σε ολόκληρο το νησί, κατηφορίζω το στενό δρομάκι και μπαίνω στο παλιό χωριό, το οποίο παραμένει απαράλλακτο από τον καταστροφικό σεισμό του 1956 μέχρι σήμερα: απότομα στριφογυριστά δρομάκια, σπιτάκια, φοβερή εξοικονόμηση γης με την ταράτσα του ενός να είναι η αυλή του άλλου και μια θέα που σου κόβει την ανάσα από το Καμάρι, τον Μονόλιθο και μέχρι τον Καρτεράδο. Χωριό γαιοκτημόνων κυρίως, με πολλές κάναβες. Δύο αρχοντικά στέκουν ακόμα: το Αρχοντικό Δεϊμέζη και το Αρχοντικό Νικολή. Μπορώ να φανταστώ τους Βοθωνιάτες να ανηφορίζουν από τον «μυστικό» τους οικισμό προς την Έξω Γωνιά αφήνοντας πίσω την Παναγία την Τρυπητή, μέσα από τα στεγνά φαράγγια που θυμίζουν Άγρια Δύση, με τα αγριοβότανα και την κάππαρη, ανάμεσα από καλλιέργειες με καλοκαιρινά λαχανικά, κατσούνια (ξυλάγγουρα) και καρπουζάκια, για να προσκυνήσουν τον Άγιο Χαράλαμπο και ίσως να πληρωθούν από τους άρχοντες του χωριού. Έχει φτάσει ήδη 2 το μεσημέρι. Αράζω στο «Μεταξύ μας». Σκεπαστή αυλή, όλο χαριτωμενιές στη διακόσμηση, ευγενικές οι κοπέλες, ωραίο το φαγητό, με πολλά κρητικά καλούδια. Ξενομερίτης κι αυτός ο ιδιοκτήτης, από την Κρήτη, έμεινε στην Έξω Γωνιά και έδεσε τη μοίρα του με τη Σαντορίνη. Στο βάθος απλώνεται το Αιγαίο θυμίζοντας τα σαντορινιά καράβια που πηγαινοέρχονταν στη Ρωσία, τη Βενετία, την Αίγυπτο. Αυτά τα ατμοκίνητα σκάφη «έχτισαν» τα καπετανόσπιτα στην Οία μέχρι που παραγκωνίστηκαν από τα μηχανοκίνητα και έχασαν οι πλούσιοι Σαντορινιοί τα κλέη τους. Αλλά η γη έμεινε, τους κράτησε στα δύσκολα χρόνια, μέχρι που τρελαμένοι αρχιτέκτονες, Έλληνες, όπως ο Γιάννης Ζαγγελίδης που έχει το εστιατόριο «1800» στην Οία, αλλά και ξένοι, οραματίστηκαν μια Σαντορίνη λαμπερή πάνω από τα ερείπια του σεισμού του 1956 και αγόρασαν, ανακαίνισαν, φρόντισαν τα κτίσματα. Τα πεντανόστιμα ξερικά λαχανικά της και η ταπεινή φάβα έγιναν βάση για γκουρμέ πιάτα, τα υπόσκαφα έγιναν σουίτες και ο τουρισμός της Καλντέρας ανέδειξε τη Σαντορίνη σε ένα από τα πιο ωραία νησιά του κόσμου, που όποιος σέβεται τον… ταξιδιωτικό εαυτό του πρέπει να το επισκεφθεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του.
Μεγαλοχώρι: αρχοντικά και μαρμίτες
Παίρνω το δρόμο για τον Πύργο, με προορισμό το Εμπορειό. Στα δεξιά, βλέπω την ταμπέλα για Μεγαλοχώρι. Αλλαγή σχεδίων πάραυτα. Μέσα σε μια γούβα είναι χτισμένο το Μεγαλοχώρι, τριγυρισμένο από αμπέλια. Μερικοί υποστηρίζουν πως ο τόπος ονομάστηκε Μεγάλο Χωριό προς τιμήν των πολλών μορφωμένων και επιτυχημένων ανθρώπων που βγήκαν από τη γη του. Μου αρέσει να το σκέφτομαι έτσι και δεν αναζητώ άλλη εξήγηση καθώς περνάω κάτω από το ζωγραφιστό καμπαναριό της Παναγίας των Εισοδείων στον κεντρικό δρόμο –δηλαδή το δρομάκι– του χωριού: έργο εξαιρετικής λαϊκής δεξιοτεχνίας από τα χέρια του μάστορα Μπατζάνη. Ιδανικά αναπαλαιωμένα είναι τα περισσότερα σπίτια του χωριού αλλά και δυο-τρία υποστατικά γαιοκτημόνων, όπως οι Βενετσάνοι, που το καταπληκτικό οινοποιείο τους βρίσκεται πάνω από τον Αθηνιό. Το πραγματικά παραδοσιακό χωριό με ταξιδεύει στον αρχιτεκτονικό μύθο του νησιού. Εδώ βρίσκεται και το οινοποιείο του Γαβαλά. Ωραίο είναι, αλλά δεν θέλω αυτήν τη στιγμή ξεναγήσεις. Δεν θέλω να σκεφτώ τίποτα. Ούτε θα ξαναδώ τις 365 μικρογραφίες αγίων στην εκκλησία της Παναγίας. Κι αυτή η εξαίσια συναγωγή αγιοσύνης σκέψη θέλει. Προχωράω λίγο πιο κάτω και στέκομαι μπροστά στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Ζωγραφισμένο καμπαναριό και εδώ. Ένας λιγνός πιτσιρίκος τρέχει στον έρημο δρόμο, έχοντας μπροστά τη σκιά του. Πιάνω κουβέντα με μια γιαγιά: «Πίσω από εδώ, πρώτα δεξιά, μετά αριστερά, η (τάδε) φτιάχνει ακόμα φάβα στον πετρόμυλο. Εγώ είμαι γριά. Κι αυτή είναι γριά, αλλά φτιάχνει ακόμα». Γυρίζω στην πλατεία και κάθομαι στη δροσερή αυλή της «Μαρμίτας» με τα ωραία φαγητά. Φοβερή ανακούφιση από το λιοπύρι. Κοντεύει να δύσει ο ήλιος και στο Εμπορειό δεν πήγα. Έμαθα όμως ότι το ξενοδοχείο «Vedema» ήταν το αρχοντικό του Γιαννακόπουλου, πως εδώ έβγαινε το πιο καλό Vinsanto, πως οι Μεγαλοχωρίτες ήταν παλιά φοβεροί βαρελάδες (κι οι Βοθωνιάτες κοφινάδες) και πως όλο και περισσότεροι Έλληνες και ξένοι αγοράζουν σπίτια εδώ. Γοητευμένη από τη βελούδινη ομορφιά του χώρου και πιάνοντας κουβέντα με όποιον βρίσκω πρόθυμο, μένω στο Μεγαλοχώρι μέχρι που σχεδόν αρχίζουν να κλείνουν τα μάτια μου από τη νύστα.
Στο Εμπορειό του Σαρτρ
Δεν είναι ούτε 10 το πρωί που ξεκινάω για το Εμπορειό («Νημποριό» στην ντοπιολαλιά). Αν και έχω σχολαστικές οδηγίες για να φτάσω μέσα από τα αμπέλια απ’ το Μεγαλοχώρι, η ζέστη με τρομάζει. Ας πάρω τώρα το αυτοκίνητο, κι ένα φθινόπωρο ή μια άνοιξη θα τα διαβώ τα παλιά μονοπάτια. Απομονωμένο, στα νότια του νησιού, έχει επίνειο την τεράστια παραλία της Περίσσας με τη μαύρη άμμο. Εμπορικό κέντρο παλιά –ίσως από εκεί και το όνομά του– όπως και τώρα, αλλά πίσω από την κεντρική πλατεία και προς τα πάνω, ο παλιός οικισμός με τα μικρά σπιτάκια χτισμένα σαν οχυρά από την εποχή των Ενετών, είναι μια άλλη ιστορία. Ατμόσφαιρα μυστηρίου, τα ίχνη του καστελιού, ο ερειπωμένος αυστηρός Γουλάς (πύργος των φεουδαρχών) και η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου βλέπουν όλη τη νότια Σαντορίνη και τον οικισμό. Λένε πως έχει ωραίο ηλιοβασίλεμα. Ο κλειστός χαρακτήρας του χωριού ακόμα και σήμερα, ακόμα και με την Περίσσα σε απόσταση αναπνοής, μαζί με τις ιστορίες για στοιχειά που θα ακούσετε –αν είστε τυχεροί– στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα (υπόλειμμα της δωρικής διαλέκτου λένε), κάνουν για μένα το Εμπορειό σταθερό σημείο ανα-στοχασμού για το αθέατο και το μυστικό. Είναι τυχαίο άλλωστε ότι γοητεύθηκε και ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, που έγραψε εδώ τις «Μύγες»; Μονοπάτια φοβερά για βόλτες βιωματικές, ο λόφος του Γαβρήλου με τους ανεμόμυλους και στο τέλος του δρόμου το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Από εδώ φαίνεται η παραλία της Βλυχάδας: αμμόλοφοι, λαγκάδια, μια άλλη εξωτική όψη της Σαντορίνης και φυσικά ηλιοβασίλεμα ονειρικό. Αλλά τώρα είναι μεσημέρι. Και παρότι θα προτιμούσα να φτάσω στη Βλυχάδα μέσα από τα μονοπάτια και το άγριο Far West που αντικρίζω μπροστά μου, παίρνω το αυτοκίνητο και φεύγω για το Ακρωτήρι.
Ακρωτήρι - Κόκκινη Παραλία: μυστικισμός χιλιετιών…
Η είσοδος του χωριού δεν λέει και πολλά πράγματα. Ολόκληρη η περιοχή όμως έχει ενέργεια σχεδόν θεραπευτική. Και φοβερή θέα στην Καλντέρα (ναι, η θέα δεν είναι μονοπώλιο της Οίας και των Φηρών). Δεξιά, πάνω στο λόφο, με το Καστέλι του, ο παλιός οικισμός εξακολουθεί να έχει χαρακτήρα. Ο αρχαιότερος αμπελώνας του Αιγαίου εκτείνεται μπροστά μου. Εδώ ο Γιάννης Πανταζής από τα Γρεβενά έστησε στον Πύργο La Ponta του 13ου αιώνα μέσα στο Καστέλι έκθεση τσαμπούνας από όλες τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη και παλιών μουσικών οργάνων από τη Σαντορίνη, ενώ στο χώρο λειτουργεί και το μοναδικό εργαστήρι τσαμπούνας στις μέρες μας. Κατεβαίνοντας προς τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, που άνοιξε φέτος ύστερα από επτά χρόνια, στρίβω αριστερά προς τις «βαρκαδιές» (υπόσκαφα όπου έβαζαν τις βάρκες τους οι ψαράδες) με τρελή όρεξη για τους ντοματοκεφτέδες που φτιάχνει η κυρία Μαργαρίτα, στη «Σπηλιά του Νικόλα» πάνω στο κύμα. Σ’ αυτήν εδώ τη βαρκαδιά κάθονταν ο Μαρινάτος και οι άνθρωποι της αρχαιολογικής αποστολής, όταν ανέσκαπταν το Ακρωτήρι, για να τσιμπήσουν κάτι. σιγά σιγά έγινε το ωραιότατο ταβερνάκι που είναι σήμερα. Το γλυκό του κουταλιού από λευκή μελιτζάνα Σαντορίνης στο τέλος, πατέντα της κυρίας Μαργαρίτας, μοναδικό και αξεπέραστο. Δεν θέλω να φύγω, αλλά η Κόκκινη Παραλία, 10 λεπτά περπάτημα από τον αρχαιολογικό χώρο, είναι το φετίχ μου σ’ αυτήν τη μεριά του νησιού. Το στενό μονοπάτι γίνεται προς το τέλος του πιο απότομο και δύσβατο. Μέσα στο κατακαλόκαιρο είναι γεμάτη ομπρέλες και ξαπλώστρες. Δεν με νοιάζει. Από πάνω μου ο κόκκινος βράχος απεικονίζει όλη τη βία της στιγμής κατά την οποία η ηφαιστειακή έκρηξη δημιούργησε αυτό το τρομερό γλυπτό. Κόκκινα βότσαλα στο βυθό. Μια ενέργεια πυρετική διαπερνάει τον τόπο και με κρατάει στην τσίτα, παρά τη μυρωδιά από καρύδα που σκορπάνε στον αέρα τα αντηλιακά των λουομένων. Στην Καλντέρα και στα λαμπερά στέκια της θα πάω μια άλλη φορά...
Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Χριστόφορο Ασιμή, δημοτικό σύμβουλο του Δήμου Θήρας, ζωγράφο και αγιογράφο, που ήταν ο «ξεναγός» μας στην αγροτική ενδοχώρα της Σαντορίνης και στα μονοπάτια της. Τα μονοπάτια της Θήρας, που ένωναν παλιά τα χωριά, άγνωστα και πανέμορφα, μέσα από φαράγγια και καλλιέργειες, θα μπορούμε να τα περπατάμε από του χρόνου αφού ο Δήμος Θήρας, σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ετοιμάζει την αποκατάσταση και τη σηματοδότησή τους.
Σαντορίνη Κnow-how
Που να μείνετε
Ακρωτήρι
Avant Garde Suites (2286082986, www.avantgardesuites.com, από
€ 99) Σουίτες με ντιζαϊνάτη διακόσμηση (Philippe Starck, Karim Rashid κ.ά.), τεράστια daybeds και υπέροχη θέα στην Καλντέρα.
Βόθωνας
Pleiades Eco Houses (2286033608, 6949983754, www.santorinipleiades.com, από € 137) Νέα eco-άφιξη. Κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, φυσικός δροσισμός χωρίς A/C, βρόχινο νερό στην πισίνα, ηλιακή ενέργεια για θέρμανση. Λιτή πολυτέλεια και απόλυτη ησυχία. Δίπλα στον παραδοσιακό οικισμό.
Μεγαλοχώρι
Vedema, Α Luxury Collection Resort (2286081796, www.vedema.gr, από € 375) Πολυτελές συγκρότημα, από τα πρώτα που άνοιξαν σε οικισμό εκτός Καλντέρας, διακοσμημένο από τον Άγγελο Αγγελόπουλο.
Περίβολος
Εννέα Mούσες (2286081781, www.santorini9muses.gr, από € 170) Σε κυκλαδίτικο στιλ, με άνετα δωμάτια και παραλία σε απόσταση μόλις 200 μέτρα.
Santo Miramare Resort (2286083440, www.miramare-resort.gr, από € 84) Πάνω στην παραλία, με τεράστιους κοινόχρηστους χώρους και λιτή πολυτέλεια.
Περισσα
Veggera (2286082060-2, www.veggera.gr, από € 82) Κεντρικό κτίριο νεοκλασικού στιλ και κυκλαδίτικες διώροφες μεζονέτες/στούντιο με παραδοσιακού ύφους επίπλωση.
Πύργος
Voreina Gallery Suites (2286030700, www.voreinasuites.gr, από € 200) Νέο πολυτελές συγκρότημα με υπέροχη θέα και κυκλαδίτικη αυθεντική αρχιτεκτονική, που ακολουθεί βιοκλιματικές αρχές. Διακόσμηση με εντυπωσιακά έργα τέχνης και design αντικείμενα και έπιπλα. Το room service εξυπηρετείται από το βραβευμένο εστιατόριο «Σελήνη».
Zannos Melathron (2286028220, www.zannos.gr, από € 240) Εντυπωσιακά αναπαλαιωμένο νεοκλασικό αρχοντικό και αναγεννησιακή βίλα κάτω από το Κάστρο του Πύργου. Γευσιγνωσίες κρασιού στο υπόσκαφο wine bar και spa στην παλιά κάναβα.
Carpe Diem (2286034090, www.carpediemsantorini.com, από € 320) Καλόγουστη all-suite μονάδα με μίνιμαλ επίπλωση, στις παρυφές του Πύργου, φτιαγμένη για dolce far niente και πανοραμική θέα στο νησί.
Καμάρι
Santorini Kastelli Resort (2286031530, www.kastelliresort.com, από € 122) Σε κυκλαδίτικο στιλ με ωραίους κήπους και μοντέρνα πολυτέλεια. Silent areas μέσα σε φιστικιές και θέα στο βράχο της αρχαίας Θήρας.
Ημεροβίγλι
Heliotopos (2286023670, http://hotel.heliotopos.net/, από € 185) Σε όσους δεν μπορούν να αντισταθούν στη γοητεία της Καλντέρας προτείνουμε έναν από τους πρώτους διδάξαντες της αυθεντικής γοητείας της Σαντορίνης που παραμένει αισθητικά κοντά στην παραδοσιακή αίσθηση του νησιού. Ειδική μνεία αξίζει στο καταπληκτικό πρωινό και στη ζεστή φιλοξενία.
Που να φάτε
Ακρωτήρι
Σπηλιά του Νικόλα (2286082303, € 15-25) Παραδοσιακή σαντορινιά κουζίνα πάνω στη θάλασσα, μέσα στην υπόσκαφη βαρκαδιά. Τέλειοι ντοματοκεφτέδες, μουσακάς με λευκή μελιτζάνα, ψαράκια και πολύ καλό τηγάνι.
Βλυχάδα
Το Ψαράκι (2286082783, € 15-25) Εκτός από τα καλο-μαγειρεμένα ψάρια, τα όσπρια και τα λαχανικά, δοκιμάστε οπωσδήποτε το θαυμάσιο καρπάτσιο κολιού και για επιδόρπιο αχλάδι βρασμένο σε Ασύρτικο και αρωματισμένο με φυσική βανίλια.
Εξω Γωνιά
Μεταξύ μας (2286031323, € 14-20) Πολλές κρητικές λιχουδιές, και προσεγμένα πιάτα όπως καλαμάρι γεμιστό με γαρίδα, σταμναγκάθι και φάβα και φιλέτο με σάλτσα από Vinsanto. Θέα μέχρι την αρχαία Θήρα και την Ανάφη.
Μεγαλοχώρι
Μαρμίτα (2286081603, € 14-30) Στην κομψή –με σαντορινιά γραφικότητα– πλατεία, προτείνει μια επιτυχημένη εκδοχή της ελληνικής κουζίνας: πρασόπιτα με φέτα, μανούρι και γιαούρτι καθώς και αρνί γεμιστό με μανούρι, λιαστή ντομάτα και μυρωδικά.
Φεγγέρα (2286082930, 6944347384, € 25-45) Παράσπιτο στην ταράτσα, εκτελεί χρέη κουζίνας και μπάρας, με ελληνικής ταυτότητας φαγητά, που όμως ξεφεύγουν επιτυχώς από την πεπατημένη.
Καμάρι
Νυχτέρι (2286033480, € 20-30) Gourmet ερμηνεία της ελληνικής κουζίνας, από τον Βασίλη Ζαχαράκη και τον Λεωνίδα Κουτσογιαννόπουλο, που φέτος βρίσκονται στην καλύτερη στιγμή τους. Από τα καλύτερα εστιατόρια του νησιού. Καλό σέρβις, αρκετά ενημερωμένη λίστα κρασιών.
Περίβολος
Άμμος (2286081819, € 12-25) Homemade παστά ψαρικά, τραγανοί φαβοκεφτέδες, αχνιστά μύδια, παστίτσιο με γαρίδες και για επιδόρπιο μους λεμονιού και ψητό μήλο με Vinsanto. Ωραία ντόπια τυριά και φρέσκο καλό ψάρι.
Δίχτυα (2286082818, € 18-35) Δοκιμάστε οπωσδήποτε ψάρι στη γάστρα με θαλασσινό νερό κι ελαιόλαδο. Από μαγειρευτά, ξεχωρίζουν η πίτα του ψαρά, το μπουρέκι με φρέσκο ψάρι, ρύζι και λαχανικά και ο μπεκρή μεζές θαλασσινών.
Περίσσα
Λάβα (2286081776, € 12-15) Στέκι των ψαγμένων ντόπιων με ιδιαίτερα μαγειρευτά, όπως κρεμμύδι γεμιστό με σπανάκι και ανθότυρο, κολοκύθι με γαρίδα, μυδοπίλαφο και μελιτζάνα με κάππαρη.
Πύργος
Καλλίστη (2286034108, € 12-18) Σημείο αναφοράς στο νησί, με ευρηματικά πιάτα όπως σαλάτα με ξελουριστό μπακαλιάρο και τοπικό χοιρινό με φάβα, αλλά και γάστρες και σούβλες.
Σελήνη Meze (2286024395, € 15-30) Αδελφάκι της «Σελήνης», all day restaurant με έξυπνη κουζίνα γαστροταβέρνας.
Τα Μεγάλα Εστιατόρια
1800 (Οία, 2286071485, 2286071800, € 55-70) Από τα πιο ανήσυχα εστιατόρια της Ελλάδας, που για πολλά χρόνια στηριζόταν σε γαλλικές τεχνικές για να ερμηνεύσει τη δημιουργική ελληνική κουζίνα. Φέτος αλλάζει την προσέγγισή του και παρουσιάζει ένα μενού που στηρίζεται σε υλικά από όλη τη Μεσόγειο, επεξεργασμένα μεν με απλές τεχνικές, αλλά σε τολμηρούς συνδυασμούς που ορισμένες φορές διαθέτουν «μπαρόκ» στοιχεία.
Κουκούμαβλος (Φηρά, 2286023807, € 47-67) Εντελώς φευγάτος ο σεφ Νίκος Πουλιάσης, παρουσιάζει κάθε χρόνο στο όμορφο εστιατόριό του καινούργια πιάτα με ευφυείς συνδυασμούς υλικών, που τους υποστηρίζει με άψογη τεχνική. Κορυφαίο βρήκαμε φέτος το ριζότο με μπάμιες, καπνιστό καρπάτσιο αρνιού και κενέλ μυζήθρας, αρωματισμένα με αρμπαρόριζα. Μια σειρά απίστευτων γλυκών, με τα λαχανικά να δείχνουν το γοητευτικό… σουρεαλιστικό εαυτό τους, κλείνουν το μενού. Χρυσός Σκούφος 2012.
Σελήνη (Πύργος, 2286022249, € 40-50) Από το εστιατόριο που εισήγε τη γαστρονομία στη Σαντορίνη, αναδύεται ένα καινούργιο μαγειρικό ταλέντο, καθώς ο τριαντάχρονος σεφ Νίκος Μπούκης ετοιμάζει μια σειρά από γοητευτικά πιάτα με σκηνοθετική μαεστρία. Τα τοπικά υλικά έχουν τον πρώτο λόγο, η παράδοση παραμένει στο φόντο προσδίδοντας οικειότητα, αλλά οι δυνατοί νεωτερισμοί με τις ισορροπημένες εντάσεις δημιουργούν περιβάλλον υψηλής γαστρονομίας.
Caldera Classic
1500 B.C. (Φηρά, 2286021331) «Πολυτελή» υλικά, αναφορές στη γαλλική γαστρονομία και παιχνίδι με τη βεντάλια των χαρακτηριστικών σαντορινιών προϊόντων. Ο σεφ Κωνσταντίνος Ασβεστάς, που έχει μακρά θητεία στο «Πεντελικόν», δείχνει την αδυναμία του στην κλασική γαλλική κουζίνα. Διαθέτει εντυπωσιακή συλλογή διεθνών και ελληνικών delicatessen. Η βεράντα με θέα το συνταρακτικό τοπίο της Καλντέρας κάνει το εστιατόριο τέλειο για ρομαντικά γεύματα.
