Μια επιφανειακή λιτότητα και ηρεμία χαρακτηρίζει το ανέβασμα της «Μήδειας» από τον Δημήτρη Καραντζά, απολύτως συμβατή με τον προσωπικό του σκηνοθετικό κώδικα, κι ας είχε να αναμετρηθεί με έναν φοβερό μύθο κι ένα έργο πλήρες παθών και συγκρούσεων. Αφαίρεση, στιλιζάρισμα, αποστασιοποίηση, αυτά είναι που χαρακτηρίζουν τη δουλειά και κάνουν γρήγορα σαφές το γεγονός πως πρόθεση του σκηνοθέτη δεν είναι μια σκηνική αναπαράσταση του δράματος. Ο Καραντζάς στην πραγματικότητα μεταφέρει (αρχικά στην ορχήστρα της Μικρής Επιδαύρου και τώρα στη σκηνή του θεάτρου Πορεία) την ιδέα του για τη «Μήδεια», για το μύθο και τα σύμβολά της, και μάλιστα στήνει την παράστασή του έτσι ώστε να φαίνεται η διαδικασία προσέγγισης αυτής της ιδέας. Και σ’ αυτό τον βοηθούν και οι κειμενικές αναφορές για τον ίδιο μύθο που διατρέχουν το σκηνικό κείμενο, από τον Ανούιγ ως τον Χάινερ Μύλλερ και τον Παζολίνι.
Από αυτό το πλαίσιο είναι που προκύπτει και αυτό εξυπηρετεί η βασική σκηνοθετική επιλογή, το σήμα κατατεθέν της παράστασης, δηλαδή η ανάθεση όλων των ρόλων, δραματικών προσώπων και Χορού, σε (τρεις μόνο) άνδρες - και όχι από την επιθυμία να αναβιωθεί η αρχαία τακτική κατά την οποία η τραγωδία παιζόταν μόνο από άνδρες και με τρεις μόνο υποκριτές. Γι’ αυτό και οι ηθοποιοί (Χρήστος Λούλης, Γιώργος Γάλλος, Μιχάλης Σαράντης), ντυμένοι απολύτως εκτός οποιουδήποτε ρόλου, μες στα μαύρα σημερινά κοστούμια τους, ξεκινούν να αφηγούνται τα λόγια των ηρώων και σταδιακά μόνο καταλήγουν να τους υποδύονται. Ουσιαστικά, οι θεατές γινόμαστε μάρτυρες της διαδικασίας τους να προσεγγίσουν το μύθο· μοιάζουν να ψάχνουν κάτω από αυτόν, όπως σκάβουν και κυριολεκτικά στο απολιθωμένο σκηνικό, το διάσπαρτο από θαμμένα, «νεκρά» γυναικεία ρούχα και εσώρουχα. Τους βλέπουμε να δοκιμάζουν τα λόγια τους, τη στάση του σώματός τους πριν μιλήσουν, ενίοτε τους ακούμε να περιγράφουν αντί να αναπαριστούν. Είναι λίγες οι στιγμές κατά τις οποίες υποκρίνονται πραγματικά και ακόμη λιγότερες αυτές κατά τις οποίες συντελείται επί σκηνής θεατρική αναπαράσταση των δραματικών γεγονότων.
Αντίθετα, η παράσταση εξελίσσεται μέσα από τον μινιμαλισμό στην κίνηση και την όψη, τη χαρακτηριστική στατικότητα, την ουδετερότητα ή τη μονοτονία στην έκφραση, μέσα από ένα συνεχές παραξένισμα ακόμη και στις στιγμές όπου υπάρχει συγκινησιακή φόρτιση. Όλα αυτά απογυμνώνουν το κείμενο από τα παραστασιακά του ζητούμενα, το βοηθούν να ακουστεί, και καταφέρνουν ως μέγιστο κέρδος την ανάδειξη της αρχετυπικής του φύσης. Γιατί η ανάγνωση της κατά Καραντζά «Μήδειας» μπορεί να λειτουργεί ως αφετηρία για μια διανοητική αντιμετώπιση του μύθου παρά ως αναπαραστάσιμο υλικό, αλλά αυτή η αντιμετώπιση φέρνει στο προσκήνιο κάποια από τα ζητήματά του, ειδικά ό,τι αφορά τη σύγκρουση της θηλυκής και της αρσενικής φύσης όταν διακύβευμα είναι ο έρωτας. «Να κατοικήσω στο κενό, ούτε γυναίκα ούτε άνδρας», εύχεται ο Γιώργος Γάλλος-Μήδεια στο φινάλε της παράστασης και να που η επιλογή για την ανδρική διανομή δικαιολογείται και έτσι.
Το εγχείρημα, όμως, έχει τα ρίσκα του, καθώς η παράσταση δεν αποσαφηνίζει τελικά, όχι απολύτως ικανοποιητικά τουλάχιστον, ποια είναι η αφετηρία της και τι επιδιώκει: να καταθέσει μια άσκηση σκηνικού ύφους ή μια σπουδή επί του έργου; - και μένει περισσότερο στο πρώτο. Έπειτα, η μετα-θεατρική ανάγνωση, το παραξένισμα που επιδιώκεται στο υποκριτικό ύφος καθώς και υφολογική μονοτονία που διασπάται από ελάχιστες κορυφώσεις ή διακυμάνσεις (που αποκτούν ειδικό βάρος όταν συμβαίνουν, ωραία μελετημένα, σε δυο τρεις στιγμές), τοποθετούν το θέαμα σε μια απόσταση από την πλατεία. Και μπορεί αυτή η απόσταση να ευνοεί τη σκέψη και τη διάνοια, απαιτώντας βέβαια θεατές σε εγρήγορση και εξοικειωμένους με το μύθο, στερεί όμως σε κάποιο βαθμό από την παράσταση τους απαραίτητους θεατρικούς χυμούς, ενώ ενίοτε υπονομεύει την ευρυθμία της. Στον αντίποδα βέβαια υπάρχουν μερικές εξαίσιες σκηνικές στιγμές -με προεξάρχουσα αυτή της ομαδικής επίκλησης προς τον Ήλιο-, τρεις ικανότατοι και απόλυτα δοσμένοι ηθοποιοί, η εξαιρετική σκηνογραφική λύση και βέβαια μια συνολικά επιμελημένη δουλειά.
Περισσότερες πληροφορίες
Μήδεια
Ερευνητική προσέγγιση του μύθου της Μήδειας, με τρεις άντρες να ερμηνεύουν όλους τους ρόλους.
