Για την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, η τέχνη έχει ακόμη τη δύναμη να μας λυτρώνει

Με αφορμή την καλοκαιρινή της κάθοδο στην Επίδαυρο με τον "Οιδίποδα" (25 & 26/7), η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη επιστρέφει σε γνώριμα μονοπάτια, τόσο γεωγραφικά όσο και δημιουργικά. Στη σκηνή του αρχαίου θεάτρου, υπό τη σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά, με τον οποίο τη συνδέουν δεκαετίες συνεργασίας και καλλιτεχνικών επιτυχιών, η παράσταση υπόσχεται μια διαφορετική, υπαρξιακή ανάγνωση του μύθου "Ο "Οιδίπους” είναι ένα έργο που ο Γιάννης αγαπά βαθιά – είναι και δικό του δημιούργημα", λέει η ίδια με συγκίνηση και ανυπομονησία. "Οπότε το φροντίζει πάρα πολύ και μας έχει πάρει και εμάς συνοδοιπόρους σε αυτό το ταξίδι".

Έχει ρεαλιστικό ή πιο αφαιρετικό ύφος η παράσταση;
Η παράσταση δεν έχει ούτε χρόνο, ούτε τόπο. Θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα εσωτερικό, μυστηριακό τοπίο, μια ποιητική μεταφορά μάλλον, παρά για ρεαλιστική προσέγγιση.

Η παράσταση έχει τον υπότιτλο "Η ιστορία μιας μεταμόρφωσης: από το σκοτάδι στο φως". Τι σημαίνουν οι λέξεις "σκοτάδι" και "φως";
Χρησιμοποιούνται μεταφορικά. Βεβαίως, στη μεταφορά πολλές φορές εμπεριέχεται και η κυριολεξία – εννοώ μέσα από τις επιλογές των φωτισμών και τα σκηνικά. Δεν τα γνωρίζουμε όλα ακόμα, αλλά αυτή η παρατήρηση είναι η ιστορία μιας μεταμόρφωσης, μιας μετάβασης από το σκοτάδι στο φως. Όπως είναι η ζωή του Οιδίποδα, που από το μεγάλο σκοτάδι του Τυράννου οδηγείται στο φως της εξιλέωσης και της ανάληψης στον "Οιδίποδα επί Κολωνώ".

Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τη δημιουργική σύνθεση σκηνών και από τα δύο έργα;
Ο Γιάννης Χουβαρδάς, που έχει κάνει τη διασκευή και την απόδοση στα νέα ελληνικά, χρησιμοποιεί τις σκηνές και από τα δύο έργα όχι με χρονική σειρά, αλλά με ένα δημιουργικό μπλέξιμο. Αυτές υπηρετούν την κεντρική ιδέα: τόσο ο Οιδίποδας όσο και τα πρόσωπα της οικογένειας που κινούνται γύρω του, είναι σαν να βρισκόμαστε την ημέρα του θανάτου του. Όχι κατ’ ανάγκην στον Κολωνό. Θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε άνθρωπος ενώπιον της υπέρτατης στιγμής.

Πώς είναι ο σκηνικός χώρος της παράστασης;
Είναι περισσότερο πνευματικός. Παραπέμπει σε ένα είδος νεκρόπολης, με τάφους και μνημεία που φέρουν τα ονόματα των ηρώων: Ιοκάστη, Κρέων, Αντιγόνη κ.ά. Όλα τα πρόσωπα είναι εκεί, περιμένοντας. Δεν υπάρχει ρεαλιστική βάση – η Ιοκάστη, για παράδειγμα, είναι ήδη νεκρή όταν φτάνουμε στον Κολωνό. Κι όμως εμφανίζεται. Είναι σαν σκιές, σαν μνήμες. Είναι η ώρα της μετάβασης, των πυλών του θανάτου. Ο Οιδίποδας κάνει ένα ταξίδι στη μνήμη, στο χρόνο, στα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής του. Σαν αυτό που λέγεται ότι συμβαίνει λίγο πριν το θάνατο: ότι βλέπει κανείς τη ζωή του να περνά σαν ταινία. Σαν όνειρο ή εφιάλτης.

Πώς είναι δομημένοι οι ρόλοι και οι χαρακτήρες;
Τα πρόσωπα της ζωής του συγχέονται. Η Στεφανία Γουλιώτη, που παίζει την Ιοκάστη, παίζει και τον Θησέα. Δεν υπάρχει συμβατική αλλαγή ρούχων ή ρόλων. Όλα συμβαίνουν μέσα στη σύγχυση του μυαλού του Οιδίποδα – βλέπουμε ένα πρόσωπο, αλλά έχουμε την αίσθηση ότι είναι κάποιο άλλο. Οι μορφές ταυτίζονται.

Άρα ούτε η δομή του έργου είναι γραμμική.
Ξεκινάμε από τον Επί Κολωνώ, πηγαίνουμε στον Τύραννο, επιστρέφουμε στον Κολωνό και ξαναγυρνάμε στον Τύραννο. Είναι μια τολμηρή απόφαση. Το μεγάλο μας στοίχημα είναι να καταφέρουμε, με τη δουλειά μας, να πάρουμε μαζί μας το θεατή σε αυτό το πνευματικό ταξίδι. Και να το βιώσει ως κάτι προσωπικό.

Τι αναζητά ο Οιδίποδας;
Όλοι μας αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε, γιατί ζήσαμε έτσι, γιατί υποφέραμε. Αυτό ψάχνει και ο Οιδίποδας τη στιγμή του θανάτου του: ποιος θεός έπαιξε με τη μοίρα του. Εντάξει, εμείς δεν έχουμε τη δική του αμείλικτη μοίρα, αλλά λίγο-πολύ όλοι έχουμε τις περιπέτειές μας.

Ποια πλευρά του φωτίζεται σε αυτή την παράσταση;
Η σύνδεσή του με τη μοίρα, με τη θεϊκή διάσταση. Ο Χουβαρδάς επισημαίνει ότι το υπερφυσικό στοιχείο είναι παρόν συνεχώς στα δύο έργα. Υπάρχει μια διαρκής αναζήτηση του Θεού ως υπέρτατης δύναμης που καθορίζει τη μοίρα, τη ζωή και το θάνατο – χωρίς να προσφέρει απαντήσεις. Γι’ αυτό μιλώ για μεταφυσικό τοπίο.

Υπάρχει και θρησκευτική διάσταση στην παράσταση;
Πολύ έντονα. Ο χορός –πέντε μέλη– δεν είναι ο παραδοσιακός χορός πολιτών. Έχουν μια παράξενη, πνευματική διάσταση. Είναι σαν πνευματικές οντότητες που αλλάζουν μορφές. Θα μπορούσαν να είναι οι φροντιστές ενός νεκροταφείου ή υπάλληλοι σε γραφείο τελετών που οργανώνουν επιτάφιες τελετές. Επίσης, υπάρχει ένα εκκλησιαστικό όργανο ενταγμένο στο σκηνικό. Ένα από τα μέλη του χορού, ο Άγγελος Τριανταφύλλου –ο συνθέτης μας– παίζει διαρκώς θρησκευτική μουσική. Τα πλάσματα, οι οντότητες αυτές, συχνά ψάλλουν. Η μουσική θυμίζει θρησκευτικούς ύμνους. Υπάρχει συνεχής αναφορά στο Ιερό. Θυμίζει αφιερωμένα όντα που έχουμε δει στο σινεμά του Ντράγερ ή στο "Χειμωνιάτικο Φως" του Μπέργκμαν.

Ο τίτλος της παράστασης μιλάει και για μια μεταμόρφωση. Ποια είναι η βαθιά αλλαγή που υφίσταται ο Οιδίποδας; Υπάρχει κάτι που αλλάζει μέσα του;
Η μεταμόρφωση αυτή υπάρχει μέσα στα δύο έργα. Αν τα διαβάσει ή τα δει κανείς το ένα μετά το άλλο, είναι ξεκάθαρο το κοινό τους σημείο. Ο "Τύραννος" έχει δράση, σαν ένα θρίλερ γύρω από την αναζήτηση της ταυτότητας. Στον "Επί Κολωνώ" υπάρχει μια φιλοσοφική, λυρική διάσταση, ένας εξιλασμός. Ο θάνατος του Οιδίποδα είναι ένα δώρο του Θεού. Λειτουργεί λυτρωτικά για τη βαριά μοίρα του. Στο τέλος περνά σε μια ανάληψη, εξαφανίζεται από εκεί που θεάθηκε για τελευταία φορά. Αυτή η πορεία είναι παρηγορητική.

Αυτή η μεταμόρφωση αφορά και τα υπόλοιπα πρόσωπα του έργου;
Όλα τα πρόσωπα υφίστανται μεταμορφώσεις, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Για παράδειγμα, η Ιοκάστη γίνεται Θησέας και ξανά Ιοκάστη. Ο Οιδίποδας, μέσα στη σύγχυση του μυαλού του, βλέπει μορφές που συγχέονται. Η Αντιγόνη μεταμορφώνεται στον Τειρεσία – σαν ένα πνεύμα που παίζει με τις ζωές μας. Ο Τειρεσίας, όπως και σε άλλες τραγωδίες, εμφανίζεται σαν σαμάνος: μια αρχαϊκή μορφή επικοινωνίας με το Θείο. Αυτές οι μορφές λειτουργούν σχεδόν μυθικά, αλλά με διαχρονική ισχύ.

Υπάρχουν και οπτικές ή σκηνικές αναφορές σε αυτή τη πνευματική διάσταση;
Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη έχουν αναφορές σε θρησκευτικές ομάδες, χωρίς να είναι απολύτως καθορισμένα ακόμα. Οι μεταμορφώσεις ισχύουν για όλους τους ρόλους. Η Πηνελόπη Τσιλίκα, για παράδειγμα, είναι και Ισμήνη και Εξάγγελος. Ο Εξάγγελος περιγράφει την αυτοκτονία της Ιοκάστης και την τύφλωση του Οιδίποδα, και ως Ισμήνη λέει "Αχ, μητέρα μου". Όλα αυτά δημιουργούν ένα πολυεπίπεδο θεατρικό παιχνίδι.

Ο Νίκος Καραθάνος είναι ο Οιδίποδας;
Ναι, είναι το κεντρικό πρόσωπο. Ο Κωνσταντίνος Μπιμπής παίζει τον Πολυνείκη και επίσης τον Κορίνθιο Άγγελο, που φέρνει την αποκάλυψη για την καταγωγή του Οιδίποδα. Ο Νίκος Χατζόπουλος είναι ο Αρχαιοφύλακας, ο φύλακας του ιερού χώρου – αντίστοιχος με τον άνδρα στην πρώτη σκηνή του "Επί Κολωνώ", που λέει: "Φύγετε από εδώ, ο τόπος είναι ιερός". Εγώ, μαζί με τον Νίκο Καραθάνο, είμαστε οι μόνοι που έχουμε αναλάβει από ένα ρόλο. Αλλά ο δικός μου ρόλος εμπεριέχει την έννοια της μεταμόρφωσης. Ερμηνεύω τον Κρέοντα, τον αδελφό της Ιοκάστης. Εγώ, μια γυναίκα, όχι όμως παίζοντας έναν ανδρικό ρόλο, αλλά ενσαρκώνοντας μια γυναίκα που έχει αναλάβει έναν ανδρικό ρόλο. Όλοι οι ηθοποιοί είμαστε παρόντες, ακόμα και στις σκηνές που οι ρόλοι μας δεν έχουν λόγο. Είμαστε εκεί σαν πνευματικές οντότητες που παρακολουθούν το ταξίδι του Οιδίποδα.

Μια συνθήκη που έχει βάση και σε συγκεκριμένες κοινωνικές πραγματικότητες;
Ακριβώς. Η έμπνευση προέρχεται από τις "ορκισμένες παρθένες" της Αλβανίας, τις λεγόμενες μπουρνέσα. Στα βάθη των αιώνων, σε ορεινά χωριά όπου δεν επιτρεπόταν σε γυναίκες να εργαστούν ή να έχουν δικαιώματα, κάποιες μεγάλες κόρες αποποιούνταν τη θηλυκή τους ταυτότητα, έδιναν όρκο παρθενίας, και αποκτούσαν τα δικαιώματα ενός άνδρα. Έκοβαν τα μαλλιά τους, δούλευαν στα χωράφια, πήγαιναν στα καφενεία, κάπνιζαν, έπιναν, αλλά δεν παντρεύονταν ποτέ. Όμως αυτό δεν ήταν λύτρωση – ήταν μια βαθιά περιφρόνηση της γυναικείας φύσης. Για να έχει μια γυναίκα δικαιώματα, έπρεπε να παραιτηθεί από το φύλο της. Και δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, βλέπουμε σε ανεπτυγμένες κοινωνίες γυναίκες να υιοθετούν ανδρικά πρότυπα για να επιβιώσουν σε θέσεις εξουσίας.

Οπότε το έργο συνομιλεί με το σήμερα…
Απόλυτα. Ο Χουβαρδάς αγγίζει έννοιες όπως ο χρόνος, η μνήμη, η τύφλωση, η μοίρα – μοτίβα που μας αφορούν όλους. Η παράσταση ζητά από τον θεατή να αφεθεί, να μπει στον κόσμο της, να ξεχάσει τη ρεαλιστική αφήγηση και να ταξιδέψει σε κάτι μεταφυσικό.

Υπάρχει και λυτρωτικό στοιχείο;
Ναι. Ο Οιδίποδας μεταμορφώνεται μέσα από τον πόνο. Ο πόνος είναι το τίμημα για τη ζωή και την εξιλέωση. Και μέσα από το θέατρο έρχεται η κάθαρση – αυτό που περιέγραψε πρώτος ο Αριστοτέλης. Η τέχνη έχει ακόμη τη δύναμη να μας λυτρώνει.

 Αν έπρεπε να περιγράψετε την εμπειρία της παράστασης με μία λέξη, ποια θα ήταν;
Μεταφυσική.

Πώς έχει εξελιχθεί η καλλιτεχνική συνεργασία σας με τον σκηνοθέτη Γιάννη Χουβαρδά;
Συνεργαζόμαστε πάνω από 30 χρόνια. Η πρώτη μας συνεργασία ήταν με την "Ελένη” Ευριπίδη στην Επίδαυρο. Είναι ένα υπέροχο πνεύμα και εξαιρετικός σκηνοθέτης, και πάντα με συναρπάζει η σκέψη του.

Τι χαρακτηρίζει το σκηνοθετικό του ύφος;
Ανακαλύπτει μυστικά μονοπάτια στο έργο και τα θέτει ως προϋπόθεση στον ηθοποιό. Είναι σαν να σε καλεί να δεχτείς και το ανεξήγητο μέσα στον χαρακτήρα.

 Ποιο είναι το προσωπικό σας όφελος από αυτή τη συνεργασία;
Μέσα από την καθοδήγησή του ξεκλειδώνω νέους δρόμους. Ζητά να μπεις στα παπούτσια του χαρακτήρα, όχι να τον μιμηθείς, αλλά να γίνεις αυτός ο άνθρωπος. Επίσης είναι εξαιρετικά οργανωτικός. Για χρόνια είχε το θέατρο Αμόρε μετά ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, όπου όλα ήταν οργανωμένα στην παραμικρή λεπτομέρεια. Στις πρόβες, για παράδειγμα, ζητά από τους ηθοποιούς να δηλώσουν τις υποχρεώσεις τους ώστε να συνδυαστούν.

Ποια είναι η γνώμη σας για τη σημερινή παρουσία γυναικών στο Εθνικό Θέατρο, ειδικά από τη στιγμή που ηγετικά πόστα αναλαμβάνουν γυναίκες;
Είμαι πολύ χαρούμενη που δύο γυναίκες έχουν δώσει ώθηση στον χώρο, φέρνοντας νέα ματιά και ανησυχίες. Ήταν καιρός.

Έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες στην Ελλάδα;
Σίγουρα, ευτυχώς. Σε σύγκριση με το παρελθόν, που ζήσαμε αγώνες και αντιδικτατορικό κλίμα, τώρα είναι κάπως πιο εύκολο.

Πώς βλέπετε την εποχή μας;
Πολύ επικίνδυνη και ταραγμένη, με πολέμους και αβεβαιότητα. Όταν ανοίγεις τις ειδήσεις τρομάζεις, φοβάσαι μήπως ξεκινήσει πυρηνικός εφιάλτης.

 Πώς αντιμετωπίζετε αυτόν τον φόβο;
Είναι δύσκολο, αλλά δεν θέλω να σκοτεινιάσουμε τις ψυχές μας. Το βέβαιο είναι πως υπάρχει ένα πάρα πολύ δύσκολο πολιτικό παζλ για να λυθεί... Δεν ξέρω. Είναι τρομακτικό το πώς εξελίσσονται τα πράγματα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η τεράστια ανταπόκριση του κόσμου οδηγεί την παράσταση σε ένα πρωτοφανές ιστορικό διπλό sold out. Για το λόγο αυτό κυκλοφορούν από σήμερα και τα τελευταία εισιτήρια στο more.com