Ουαζντί Μουαουάντ: "Η ιστορία της Ευρώπης είναι και μια ιστορία συλλογικών τραυμάτων"

Στις 1 και 2 Αυγούστου θα παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου η παράσταση "Ο όρκος της Ευρώπης"^. πρόκειται για ένα νέο κείμενο -ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου-, που υπογράφει και σκηνοθετεί ο Ουαζντί Μουαουάντ, σε μια συμπαραγωγή του Φεστιβάλ και του La Colline théâtre national, του οποίου είναι καλλιτεχνικός διευθυντής εδώ και μια δεκαετία.

Ο Λιβανοκαναδός συγγραφέας, σεναριογράφος και σκηνοθέτης -γνωστός από τα έργα του "Πυρκαγιές", "Όλοι εμείς πουλιά", και από το σενάριο της υποψήφιας για ΄Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, "Μέσα από τις φλόγες"— θα καθοδηγήσει έναν πολυεθνικό θίασο -με ηθοποιούς από τη Γαλλία, τον Καναδά, τη Ρωσία και την Ελλάδα. Επικεφαλής αυτού του πολυαναμενόμενου πολιτιστικού γεγονότος η Γαλλίδα σταρ Ζιλιέτ Μπινός, ενώ από ελληνικής πλευράς, στην παράσταση συμμετέχει η Δανάη Επιθυμιάδη. 

Ο διχασμός στην καρδιά της οικογένειας, ο ξεριζωμός και η εξορία, η κληρονομιά της προηγούμενης γενιάς στις επόμενες είναι θέματα που επανέρχονται στα θεατρικά έργα του Μουαουάντ, ο οποίος καταφεύγει σε ένα θέατρο σύγχρονο, πολιτικό, το οποίο ταυτόχρονα συνομιλεί με το μύθο και το αρχαίο δράμα, επιδιώκοντας να αναδείξει τις αρχετυπικές διαστάσεις της ανθρώπινης περιπέτειας. Στο Φεστιβάλ Αθηνών παρουσίασε το 2011, στο Ηρώδειο, την παράσταση "Γυναίκες", εμπνευσμένη από τις "Τραχίνιες" και άλλες ηρωίδες του Σοφοκλή, και τώρα ετοιμάζεται για την πρώτη του κάθοδο στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.

Διαβάστε παρακάτω όσα μας είπαν ο Ουαζντί Μουαουάντ και οι ηθοποιοί της παράστασης, στη διαδικτυακή συνέντευξη τύπου.

 Για την αφετηρία της παράστασης, την ιδέα πίσω από αυτή

Όταν με προσέγγισε η Κατερίνα [Ευαγγελάτου] και μου απηύθυνε την πολύ τιμητική πρόσκληση να γράψω ένα έργο που θα παρουσιαστεί στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, τα τρία στοιχεία που μου ήρθαν αμέσως στο νου ήταν ο ουρανός, το φως και οι φίλοι. 

Αναλογίστηκα πως όταν κοιτάζει κάποιος τον ουρανό, με αυτό το φως και βρίσκεται με φίλους, βρίσκεται σε έναν τόπο συνάντησης που έχει ύψιστη σημασία, την Ελλάδα. Οι τρεις αυτές λέξεις έχουν ένα κοινό στοιχείο, το οποίο είναι μια αίσθηση παρηγορίας. 

Η Ελλάδα φυσικά έχει κι έναν μυθικό χαρακτήρα, που ίσως είναι ο πρώτος που μας έρχεται στο νου, λόγω της ιστορίας και της μυθολογίας της αρχαίας Ελλάδας. Παράλληλα, όταν επισκέπτομαι την Αθήνα, φέρνω στο νου μου πώς θα μπορούσε να είναι ο Λίβανος, αν δεν είχε πληγεί από τόσες συρράξεις.

Για το θέμα του έργου 

Από τη στιγμή που έγινε η πρόταση της συγγραφής ενός νέου έργου, αναδύθηκε άμεσα μια ιστορία, ένα αφήγημα το οποίο συνοψίψει, συγκεράζει κάπως, όλα όσα έχουν χαθεί. Μιλάω για πράγματα τα οποία χάθηκαν, ήταν σημαντικά για εμένα και είχαν σχέση με την παιδική μου ηλικία. Δεν είναι όμως μια προσωπική ιστορία, δεν αφορά μόνο εμένα ή την οικογένειά μου, αλλά μιλάει για ένα τραύμα, μια απώλεια, που προκλήθηκε από έναν εμφύλιο πόλεμο, δηλαδή από μια εμπειρία συλλογική. Το θέμα υπάρχει και στα άλλα έργα μου, όμως θεωρώ πως πρόκειται για κάτι κοινό, οικείο σε όλους μας.

Για την εξορία, τη φιλία…

Θέλω να σταθώ για λίγο στη λέξη "φίλοι". Οι άνθρωποι που βλέπετε γύρω μου είναι όλοι φίλοι μου. Μάλιστα μιλάνε διαφορετικές γλώσσες, προέρχονται από διαφορετικές χώρες και είναι άνθρωποι που μου είναι πολύ σημαντικοί. Αν δεν είχα αναγκαστεί να φύγω από τη χώρα μου, δεν θα τους είχα συναντήσει ποτέ. Άρα εδώ θα μπορούσαμε να πούμε πως έχουμε ένα μίγμα ανθρώπων κι αυτό είναι ίσως το ένα θετικό στοιχείο που μπορεί να βρει κάποιος στο ζήτημα της εξορίας^. γιατί φυσικά η εξορία έχει κυρίως αρνητικές αποχρώσεις και επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. 

… και την Ευρώπη, μυθολογική και σύγχρονη

Η Ευρώπη κι εγώ έχουμε ένα κοινό. ΄Όπως η Ευρώπη σύμφωνα με το μύθο ήταν ένα κοριτσάκι που, ενώ έπαιζε, την άρπαξε ο ταύρος/Δίας και την πήρε μακριά απ’ ό,τι αγαπούσε και τους ανθρώπους της, αντίστοιχα εγώ ήμουν ένα νεαρό αγόρι που αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από τον τόπο που ζούσε και έπαιζε. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει για πάντα τη χώρα του. ΄Έτσι, η Ευρώπη είναι ένα αμάλγαμα, δεν είναι αυτό που λέμε "ο ευρωπαϊκός πολιτισμός", αλλά είναι άνθρωποι, είναι στοιχεία πολλών πολιτισμών. 

Για το μυθολογικό πυρήνα της παράστασης 

Η αρπαγή της Ευρώπης είναι ένας μύθος, όμως πίσω από το μύθο μπορούμε να δούμε μια αληθινή ιστορία. Την πρώτη εξιστόρηση, ουσιαστικά, της πρώτης μεγάλης σφαγής, μιας μεγάλης εισβολής σε μία χώρα, τη Φοινίκη^. εισβολή που συνοδεύτηκε από αρπαγές, βιασμούς γυναικών και την απόλυτη άλωση ενός πολιτισμού. 

Η Ευρώπη στη συνέχεια θα γεννήσει έναν πολιτισμό αλλά θα γεννήσει και ένα τέρας, τον Μινώταυρο, που είναι ουσιαστικά μια συνέχεια της βιαιότητας που έζησε η ίδια. Όπως κι άλλες γυναίκες στη μυθολογία υπέστησαν βιαιότητες, υπάρχει ένα διαρκές νήμα βίας εναντίον των γυναικών μέσα στην ιστορία. Εγώ θέλησα να αφηγηθώ αυτή την ιστορία, την ιστορία των βιασμών, που συνεχίζεται από τη μία γενιά στην επόμενη, παρόλο που δεν εξιστορούνται.

Για τη δομή του έργου  

Υπάρχει ένα μη μεταβιβάσιμο στοιχείο της βίας, το οποίο συμπυκνώνεται σε ένα συλλογικό τραύμα, το οποίο -όπως γνωρίζουμε- δεν είναι ποτέ γραμμικό. Τα συλλογικά τραύματα τα βιώνει ο καθένας διαφορετικά, είναι σαν να γίνεται μία έκρηξη συναισθημάτων και καταστάσεων και ο χρόνος ουσιαστικά σπάει, είναι κατακερματισμένος.

Βασιζόμενος σε αυτή τη διάσταση και την αίσθηση γράφω το έργο και δουλεύω την παράσταση. Κάθε σκηνή έχει γραφτεί σαν ένα παζλ, δεν έχει συγκεκριμένη δομή, δεν υπάρχει αρχή-μέση-τέλος, κάθε κομμάτι/σκηνή μπορεί να "κουμπώσει" σε οποιαδήποτε στιγμή σε ένα άλλο. Αντίστοιχα, δουλεύουμε έτσι με τους ηθοποιούς και με τους μεταφραστές. 

Η πρόβα είναι η στιγμή στην οποία δοκιμάζουμε τα διαφορετικά κομμάτια του παζλ, πού μπορούν να τοποθετηθούν, μια που ο καθένας βρίσκει τη θέση του μέσα σε αυτά, βρίσκει πώς θα μπορούσε να εκφραστεί. Η συγγραφή συνεχίζεται και μέσα στις πρόβες -κάτι που συνηθίζω ούτως ή άλλως-, στήνουμε τις σκηνές και αλλάζουμε τη δομή του έργου. 

Για την Επίδαυρο ως παράγοντα της συγγραφής 

Ο τόπος σε μεγάλο βαθμό υπαγορεύει τη δομή αλλά και ένα κομμάτι της ουσίας του έργου. Έχω συνέχεια στο μυαλό μου τον ήλιο, παρ’ όλο που προφανώς δεν θα υπάρχει κατά τη διάρκεια της παράστασης. Επίσης, έχω απόλυτη συνείδηση του μεγαλείου και της ιστορίας του χώρου και του κατά πόσο τα λόγια θα μπορέσουν να τον κοσμήσουν, να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, στο ύψος του μεγαλείου του. Να είναι λόγια που θα μπορέσουν να αντηχήσουν εκεί, εξυψώνοντας και το χώρο και αντίστοιχα το έργο. 

Υπάρχουν επίσης περιορισμοί που είναι, από την άποψη της δημιουργικότητας, πολύ ενδιαφέροντες για μένα, όπως το ότι οι ηθοποιοί εφόσον ανεβούν στη σκηνή δεν θα ξανακατεβούν, δεν θα επιστρέψουν στα παρασκήνια, ή το ότι δεν θα υπάρξει διάλειμμα. Πρόκειται για περιορισμούς με μεγάλο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. 

Για την υπόθεση του έργου και την έρευνα κατά τη συγγραφή

Το έργο αφορά μία (μυθοπλαστική) σφαγή που συνέβη πριν από περίπου 80 χρόνια και η οποία δεν έχει διερευνηθεί^, ένα από τα πρόσωπα είναι μία ερευνήτρια του ΟΗΕ, η οποία αποφασίζει να συλλέξει μαρτυρίες για την υπόθεση. 

Εμείς για λόγους τεκμηρίωσης, ώστε να προσεγγίσουμε σωστά το ρόλο, μιλήσαμε με την Ανν Κλερ Λεζάντρ, η οποία είναι σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης σε θέματα Μέσης Ανατολής & Βορείου Αφρικής. Μας βοήθησε να δούμε τι συμβαίνει στον κόσμο της διπλωματίας, της έρευνας, της πολιτικής σε θέματα που αφορούν σε σφαγές, τι συμβαίνει με τα θύματα, με τους θύτες κλπ. Αυτή η εργασία τεκμηρίωσης με βοήθησε να χρησιμοποιήσω στο δικό μου έργο τις αληθινές μαρτυρίες ως μίτο της Αριάδνης.

Επίσης, μιλήσαμε με μία ιστορικό, ειδική στη θρησκεία στην αρχαία Ελλάδα, η οποία μας μίλησε για την έννοια της θυσίας, όπως επίσης και με μία δικηγόρο, που μας κατατόπισε για τη διαδικασία υπεράσπισης ενόχου στα ποινικά δικαστήρια, μια που υπάρχει αντίστοιχη ιστορία στο έργο μας. 

΄Όσα μας είπαν οι ηθοποιοί 

Εμανουέλ Σβαρτς (Καναδάς): Ερμηνεύω τον Ζακαρί, είναι το τελευταίο μέλος της γενιάς που συνδέεται με αυτή τη σφαγή και ο ίδιος έχει διαπράξει ένα φριχτό έγκλημα. Προσπαθεί να βρει μέσα του τι τον κυρίευσε και σκότωσε με αυτόν τον τρόπο μία γυναίκα^. ένα θέμα εξαιρετικά ευαίσθητο, το οποίο πρέπει να πιάσει κανείς πάρα πολύ προσεχτικά, για να μπορέσει να το αφηγηθεί στο κοινό. Τώρα στήνουμε αυτό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τις σκηνές του, οπότε είμαστε σε μία φάση δοκιμής-λάθους-σωστής επιλογής. 

Βαϊολέτ Σοβό (Καναδάς): Υποδύομαι τη Ζοβέτ. Το όνομά της προκύπει από το Zeus/Δίας και είναι ένας πολύ ιδιαίτερος χαρακτήρας, για να το πω κομψά, είναι αρκετά ακραίο πρόσωπο, κάτι που για έναν ηθοποιό είναι πολύ ευχάριστο. Η Ζοβέτ καλείται στο δικαστήριο, προκειμένου να διερευνήσει τι έχει συμβεί με τη σφαγή, αλλά δεν μπορώ να αποκαλύψω περισσότερα.

Όσο για την εμπειρία της Επιδαύρου, προσωπικά νιώθω σύνδεση με τους αρχαίους ΄Έλληνες και τους αρχαίους θεούς. Στα 17 μου πήγα στους Δελφούς και ήταν μια μοναδική εμπειρία, ήθελα να κοιμηθώ στο βωμό κοιτώντας τον έναστρο ουρανό (γελάει).

Ντάρια Πισάρεβα (Ρωσία & Ουκρανία): Ο δικός μου χαρακτήρας είναι εμπνευσμένος από την Ανν Κλερ Λεζάντρ, την οποία και συνάντησα αρκετές φορές. Είναι διπλωμάτισσα που έχει επωμιστεί την έρευνα, ώστε να πέσει φως σε αυτή την τρομερή σφαγή που συνέβη πριν 80 χρόνια.

Ο χαρακτήρας μου ντύνεται κάπως ιδιαίτερα, φοράει συνεχώς πολύ ψηλά τακούνια, συνήθως Louboutin, ένα στοιχείο από το οποίο δείχνει να αντλεί δύναμη. Μέσα από τις συζητήσεις μου με τη Λεζάντρ, αντιλήφθηκα πόσο δύσκολο είναι το διπλωματικό έργο που κάνει, καθώς και πόσο ουσίας και απαραίτητο.

Δανάη Επιθυμιάδη (Ελλάδα): Είναι η δεύτερη φορά που κατεβαίνω στην Επίδαυρο, και η πρώτη με ρόλο. Νιώθω τιμή και ευγνωμοσύνη που συνεργάζομαι με αυτούς τους φανταστικούς συνεργάτες και συμμετέχω σε αυτή την τόσο ζωντανή διαδικασία παραγωγής του έργου και της παράστασης. Πρόκειται για φανταστική πρόκληση και μεγάλο δώρο.

Εγώ υποδύομαι τη Μεγάρα, η οποία αναφέρεται στο πρόσωπο της γυναίκας του Ηρακλή, όμως δεν ταυτίζεται μαζί της. Είναι όμως κι αυτή μια γυναίκα που κουβαλάει ένα τραύμα και προσέρχεται στο δικαστήριο, για να μιλήσει για μία σφαγή, για την οποία όμως δεν γνωρίζει πολλά πράγματα, ούτε γιατί βρέθηκε εκεί. Πρόκειται για μία έκπληξη, για την οποία δεν μπορώ να αποκαλύψω περισσότερα. 

΄Όσο για τη συμμετοχή μας σε παράσταση στην Επίδαυρο, αντιλαμβάνομαι την παράσταση ως κάτι "τελετουργικό", είναι μια εμπειρία μεγαλύτερη από εμάς. 

Ζιλιέτ Μπινός (Γαλλία): Υποδύομαι τη μητέρα του Ζακαρί, μια γυναίκα που την έχει μεγαλώσει μια Αλγερινή. Δεν μπορώ να αποκαλύψω πολλά για το ρόλο μου και το μυστήριο του έργου, χωρίς να κάνω spoiler. Θα πω όμως πόσο χαίρομαι που επιστρέφω στο θέατρο με την τεράστια ευκαιρία να συμμετέχω στη δημιουργία του κειμένου και βέβαια πόσο συνεπαρμένη είμαι στην ιδέα πως θα παίξουμε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.

Λεόρα Ρίβλιν (Ισραήλ): Νιώθω πολύ τυχερή που παίρνω μέρος στη συγκεκριμένη παράσταση. Μέσα από το ρόλο που ερμηνεύω, κατά τη διάρκεια των προβών, ανακαλύπτω τις χειρότερες πτυχές του εαυτού μου - κάτι το οποίο ομολογώ πως διασκέδασα πολύ. Είμαι μια μητέρα, ένας πολύπλοκος χαρακτήρας, με πολλές σκοτεινές πλευρές και διαστάσεις, που καλείται κι αυτή να καταθέσει στο δικαστήριο.