Στάθης Λιβαθινός και Γιώργος Λυκιαρδόπουλος μιλούν για τον "Άδειο Χώρο"

Σε μια εποχή όπου η θεατρική πράξη μετασχηματίζεται, όπου οι παραδοσιακές φόρμες συνυπάρχουν με την ανάγκη για νέες φωνές και πειραματισμό, ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός και ο παραγωγός Γιώργος Λυκιαρδόπουλος απαντούν δημιουργικά με το φεστιβάλ "Άδειος Χώρος" – μια νέα, γενναιόδωρη πλατφόρμα φιλοξενίας και ανάδειξης νέων θεατρικών ομάδων, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό και χωρίς οικονομική επιβάρυνση για τους συμμετέχοντες.

Ο Στάθης Λιβαθινός και Γιώργος Λυκιαρδόπουλος μιλούν αποκλειστικά στο Αθηνόραμα, στην πρώτη τους κοινή συνέντευξη, με αφορμή τη συνεργασία τους στο πλαίσιο του φεστιβάλ. Από τότε που ο Πολιτιστικός Οργανισμός Λυκόφως ανέλαβε το ιστορικό Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής, ο Λιβαθινός έχει ανεβάσει εκεί τέσσερις ιδιαίτερα επιτυχημένες παραστάσεις ("Συμφορά από το πολύ μυαλό", "Berlin Alexanderplatz", "Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί", "Το ημερολόγιο ενός τρελού"), συμβάλλοντας στη νέα του καλλιτεχνική φυσιογνωμία. Μέσα από την κοινή τους αισθητική, την αμοιβαία εμπιστοσύνη και το χιούμορ που τους συνδέει, οι δύο δημιουργοί μιλούν για τη δυναμική της συνεργασίας τους, τη σημασία της θεατρικής παιδείας, τη μεταμόρφωση ενός "άδειου" χώρου σε ζωντανό πεδίο πειραματισμού – αλλά και για το μέλλον του ελληνικού θεάτρου, όπως το οραματίζονται μέσα από το βλέμμα της νέας γενιάς.

Πώς λειτουργείτε ως ομάδα σκηνοθέτης-παραγωγός; Πού συγκλίνετε και πού ενδεχομένως έρχεστε σε δημιουργική "σύγκρουση";

Γιώργος Λυκιαρδόπουλος: Με τον Στάθη Λιβαθινό μας συνδέει όχι μόνο μια κοινή αισθητική και θεατρική γλώσσα, αλλά και μια αμοιβαία εμπιστοσύνη που έχει χτιστεί με τον χρόνο – μέσα από δύσκολες παραγωγές και κοινές επιτυχίες. Λειτουργούμε ως δύο διαφορετικές πλευρές της ίδιας πρόθεσης: εκείνος εμβαθύνει στο εσωτερικό σύμπαν του έργου, κι εγώ φροντίζω ώστε αυτό το όραμα να πάρει σάρκα και οστά με τους καλύτερους δυνατούς όρους. Συγκλίνουμε στο ότι και οι δύο αντιμετωπίζουμε το θέατρο με απόλυτη σοβαρότητα, ως κάτι ιερό. Αν καμιά φορά υπάρξει αυτή η "δημιουργική" σύγκρουση που αναφέρεται, αυτή δημιουργείται στην προσπάθεια να τηρηθεί η ισορροπία μεταξύ ιδεαλισμού και ρεαλισμού: ο Στάθης έχει το δικαίωμα (και την ανάγκη) να ζητά το αδύνατο – και είναι δική μου δουλειά να το κάνω δυνατό.

Στάθης Λιβαθινός:  Αυτό που συνήθως ενώνει συνήθως είναι η εμπιστοσύνη, η ειλικρίνεια και η συμπάθεια.  Νομίζω στη σχέση μας, τουλάχιστον μέχρι τώρα υπάρχουν και τα τρία, και θα πρόσθετα και ένα τέταρτο που είναι πολύ σημαντικό, το χιούμορ. Επίσης το χιούμορ είναι ένα πολύ καλό γιατρικό για να αντιμετωπίσει κανείς τις τεράστιες δυσκολίες που έχει μια παραγωγή και το τεράστιο ρίσκο της.

Το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων έχει έντονη θεατρική μνήμη και ιστορικότητα. Ποια είναι η δική σας σχέση με αυτόν τον χώρο και πώς επιθυμείτε να τον επανανοηματοδοτήσετε μέσα από τις παραστάσεις που ανεβάζετε και το ολοκαίνουργιο φεστιβάλ "Αδειος Χώρος”;

Γ. Λ.: Το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων είναι ένα τοπίο μνήμης, ένα σημείο αναφοράς, με το οποία έχω αναπτύξει μια βαθιά, προσωπική σχέση ειδικά μέσα στα τελευταία χρόνια που το διαχειρίζεται ο Πολιτιστικός Οργανισμός Λυκόφως. Η θεατρική μνήμη αυτού του χώρου – με τον Λευτέρη Βογιατζή να τον έχει χαράξει ανεξίτηλα- πρέπει να συνεχιστεί με σεβασμό αλλά και χωρίς να εγκλωβίζεται στην ίδια της την ιστορία.  Αυτός είναι ο στόχος μας: να επανανοηματοδοτήσουμε τον χώρο όχι με νοσταλγία, αλλά με πράξεις που τον κρατούν ζωντανό στο σήμερα. Μέσα από το φεστιβάλ "Άδειος Χώρος", στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων, στόχος μας είναι να ζωντανέψει ξανά η ένταση του πειραματισμού και της ανακάλυψης. Ο "άδειος χώρος" δε σημαίνει απουσία. Αντιθέτως, είναι μια δυνατότητα για απελευθερωμένη δημιουργία χωρίς φόβο και κόστος. Αυτό είναι και ό,τι πιο σημαντικό  μπορούμε να προσφέρουμε σήμερα.

Στ. Λ.: Ο "Άδειος Χώρος" παραπέμπει στο γνωστό έργο του Πήτερ Μπρούκ αλλά παραπέμπει και σε μια σημαντική δραστηριότητα που είχε η Πειραματική του Εθνικού Θεάτρου, την εποχή που την διεύθυνα 2001-2007.  Την φιλοξενία των νέων ομάδων που δεν θα μπουν ποτέ στον κόπο να πληρώσουν για να δείξουν την δουλειά τους. Ο χώρος θα τους παρέχει τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα φώτα και δεν θα χρειαστεί να βάλουν από την τσέπη του, νέα παιδιά που ακόμα δεν εργάζονται για να αξιοποιήσουν το ταλέντο τους. Αυτός είναι ο σκοπός του άδειου χώρου όπως τον ονομάζαμε τότε, και αυτός είναι και τώρα.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το φεστιβάλ "Άδειος Χώρος" και τι σας κινητοποίησε να το πραγματοποιήσετε τώρα;
Γ. Λ.: Η ιδέα για το φεστιβάλ "Άδειος Χώρος" γεννήθηκε μέσα από μια ανάγκη να αντιδράσουμε στην έλλειψη ευκαιριών που αντιμετωπίζουν οι νέες θεατρικές ομάδες σήμερα. Όλοι μιλάμε για την ανάγκη να ακουστούν νέες φωνές, αλλά σπάνια τους δίνεται ο χώρος να υπάρξουν με τους δικούς τους όρους. Στόχος μου λοιπόν ήταν να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα όπου το ρίσκο να μην πέφτει στους δημιουργούς, αλλά να το αναλαμβάνουμε εμείς. Επίσης, είχα μια αίσθηση τον τελευταίο καιρό πως τώρα είναι η στιγμή! Μετά από μια δύσκολη και αβέβαιη περίοδο για τον πολιτισμό, τώρα πια (ευτυχώς) διαφαίνεται μια έντονη δημιουργική παρόρμηση, ένα κύμα νέων ανθρώπων που έχουν ανάγκη να ακουστούν και να μοιραστούν. Αυτό το φεστιβάλ είναι μια πράξη εμπιστοσύνης προς αυτούς! Ταυτόχρονα, το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων έχει ναι μεν μια βαριά ιστορία, αλλά είχε και πάντα ακριβώς αυτή την αίσθηση του "άδειου χώρου" που περιμένει να γεμίσει με φρέσκο βλέμμα και τόλμη.

Στ. Λ.: Το να αξιολογείς 130 και πλέον προτάσεις δεν είναι καθόλου εύκολο και βέβαια πάντα εν γνώση σου, θα αφήσεις πολύ σημαντικές προτάσεις έξω. Οπότε ξεκινάς εκ των προτέρων με την πρόθεση να κάνεις το μικρότερο δυνατό λάθος.  Αυτό όμως στην περίπτωση των νέων ομάδων, δεν μπορείς να το ξέρεις παρα μόνο όταν θα δείς το τελικό αποτέλεσμα. Θέλουμε και ήθελα να πετύχει αυτό το εγχείρημα, το οποίο νομίζω ότι ο Γιώργος δέχτηκε και είναι προς τιμή του, σχεδόν αμέσως, χωρίς να χρειαστεί να του πώ πολλά και ο σκοπός μας πάει πιο μακρυά. Θέλουμε αυτό το φεστιβάλ να επαναλαμβάνεται για πολλά χρόνια, να δίνονται οι ευκαιρίες σε νέες ομάδες αλλά και το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων εκτός από ένας χώρος που δείχνουν την δουλειά τους οι σκηνοθέτες, όπως εγώ που έγινε η βάση μου τα τελευταία χρόνια, να γίνει ένας πόλος έλξης νέων καλλιτεχνών και θεατών.

Σε μια εποχή που η θεατρική πράξη μετασχηματίζεται συνεχώς, πώς βλέπετε το μέλλον του ελληνικού θεάτρου μέσα από το βλέμμα των νέων δημιουργών που γνωρίσατε σε αυτή τη διαδικασία;

Γ. Λ.: Αυτό που είδαμε να συμβαίνει με αφορμή το φεστιβάλ είναι συγκινητικό. Οι νέοι δημιουργοί δεν περιμένουν πια "να τους δοθεί η άδεια" να εκφραστούν. Δεν φοβούνται και δεν αναπαράγουν έτοιμες φόρμες. Βλέπουμε νέους ανθρώπους με ευαισθησίες που δουλεύουν συλλογικά συνδυάζοντας διαφορετικά μέσα και εκφράζονται βιωματικά -και όχι θεωρητικά. Φυσικά, δεν είναι εύκολο – ούτε για εκείνους, ούτε για εμάς που προσπαθούμε να τους στηρίξουμε. Αλλά αυτή η δυσκολία είναι και το ίδιο το υλικό του θεάτρου! Θα έλεγα ότι το πιο σημαντικό (και αισιόδοξο) που μπορεί να αποκομίσει κανείς μέσα από την επαφή του με τους νέους δημιουργούς, είναι η αίσθηση πως το ελληνικό θέατρο έχει μέλλον -όχι γιατί αυτό είναι δεδομένο, αλλά γιατί κάποιοι είναι αποφασισμένοι να παλέψουν για αυτό με κάθε κόστος. 

Στ. Λ.:  Ο μεγάλος αριθμός των νέων καλλιτεχνών που εμφανίζονται στο θεατρικό τοπίο, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν αντικατοπτρίζει πάντα την πραγματική τους αξία ή τον ρόλο που τελικά διαδραματίζουν στο πεδίο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, πρωτοβουλίες όπως το Φεστιβάλ "Άδειος Χώρος" αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Λειτουργούν ως ένα είδος φίλτρου, αλλά και ως ένας ασφαλής τόπος δοκιμής, όπου οι νέοι δημιουργοί μπορούν να εξετάσουν, σε συνθήκες πραγματικής έκθεσης, αν αυτός ο δρόμος τούς ταιριάζει και αν μπορούν να αντέξουν και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του θεάτρου. Πέρα από το ταλέντο, οι νέοι δημιουργοί χρειάζονται πίστη, αγάπη, ελπίδα και, πάνω απ’ όλα, σωστή και μακροχρόνια εκπαίδευση. Η θεατρική πράξη απαιτεί βάθος και αντοχές — κάτι που δεν χτίζεται γρήγορα.

Το μέλλον του ελληνικού θεάτρου, μέσα από τα μάτια των νέων που γνωρίσαμε στη διαδικασία επιλογής για το φεστιβάλ, διαγράφεται με ενδιαφέρον αλλά και με προκλήσεις. Οι νέοι δημιουργοί καλούνται να αναδείξουν τη μοναδικότητά τους· χωρίς αυτή, δεν μπορεί κανείς να πορευτεί αληθινά στο θέατρο. Ωστόσο, η ανάδειξη της προσωπικής φωνής δεν είναι αυτονόητη· προϋποθέτει βαθιά προετοιμασία, μεγάλη υπομονή και –θα μου επιτρέψετε να προσθέσω– σεμνότητα.

Η είσοδος είναι ελεύθερη. Γιατί ήταν σημαντικό για εσάς να έχει το φεστιβάλ αυτόν τον χαρακτήρα προσβασιμότητας;
Σ.Λ.: Η είσοδος είναι ελεύθερη γιατί αυτό σηματοδοτεί ότι με τον Γιώργο, δεν θέλαμε καθόλου, ούτε ο ίδιος,  να υπάρχει οποιαδήποτε έννοια κερδοσκοπίας για αυτή τη δουλειά. Οι καλλιτέχνες δεν πληρώνονται αλλά και δεν πληρώνουν, δεν βάζουν από την τσέπη τους. Αντίθετα η Λυκόφως φροντίζει από ότι συμφωνήσαμε όσο ξέρω, να παρέχει τους ανθρώπους, τα σκηνικά, τα κοστούμια, ότι χρειάζεται για να γίνει αξιοπρεπώς μια παράσταση. Και για αυτό το λόγο θα έλεγα, ότι προσφέρει περισσότερο και βάζει εκείνη τον κόστος, η Λυκόφως δηλαδή, ώστε να μην επιβαρυνθούν καθόλου οι νέοι καλλιτέχνες.

Γ.Λ.: Ακριβώς όπως το λέει και ο Στάθης. Το να είναι η είσοδος ελεύθερη δεν ήταν απλώς μια πρακτική επιλογή για εμάς– ήταν θέση. Συμφωνήσαμε από την αρχή πως αυτό το φεστιβάλ δεν πρέπει να λειτουργήσει με τους όρους της αγορά, ούτε για τους καλλιτέχνες ούτε για το κοινό. Θέλαμε να δημιουργηθεί ένας χώρος πραγματικής ελευθερίας – και η πρόσβαση σε αυτόν να είναι καθολική. Οι καλλιτέχνες συμμετέχουν χωρίς να επιβαρύνονται οικονομικά. Η Λυκόφως αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου την παραγωγή: από τα τεχνικά και σκηνικά μέχρι την υποστήριξη σε κάθε επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί ότι η κάθε παράσταση θα γίνει με αξιοπρέπεια και χωρίς εκπτώσεις. Είναι ένας τρόπος να τους δείξουμε την εμπιστοσύνη μας. Φυσικά, ελπίζουμε και στη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού στο άμεσο μέλλον, που γνωρίζουμε ότι αγκαλιάζει τέτοιες ενέργειες.