"Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και το φάσμα των φατριών": Συζήτηση με τον Παντελή Μπουκάλα στην τελευταία παράσταση του Studio Μαυρομιχάλη

Ο Θεατρικός Οργανισμός "Νέος Λόγος" και το Studio Μαυρομιχάλη ολοκληρώνουν την Παρασκευή 21 Μαρτίου, έπειτα από τρία χρόνια επιτυχίας, τις παραστάσεις του έργου "Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και το φάσμα των φατριών" του Παντελή Μπουκάλα. Η παράσταση, που σκηνοθετήθηκε από τους Φώτη Μακρή, Στέλλα Κρούσκα και Κλεοπάτρα Τολόγκου, υπήρξε μια θεατρική αναζήτηση της ιστορικής φυσιογνωμίας του Πετρόμπεη και των συγκρούσεων που καθόρισαν τη μετεπαναστατική Ελλάδα. Την Παρασκευή 21 Μαρτίου, μετά το τέλος της τελευταίας παράστασης, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να συμμετάσχει σε μια συζήτηση με τον συγγραφέα του έργου, Παντελή Μπουκάλα, προσφέροντας μια βαθύτερη κατανόηση του ιστορικού και θεατρικού πλαισίου του έργου. Παίζει ο Φώτης Μακρής. Μαζί του στην σκηνή ο μουσικός Νείλος Καραγιάννης.

Ένα έργο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν

 

Η αναφορά στον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και στο φάσμα των φατριών της Ελληνικής Επανάστασης είναι ιδιαίτερα επίκαιρη, ειδικά καθώς πλησιάζει η επέτειος της 25ης Μαρτίου. Ο Πετρόμπεης ήταν μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της Επανάστασης, αρχηγός των Μανιατών και ένας από τους πρώτους που συμμετείχαν στον Αγώνα. Ωστόσο, η περίοδος εκείνη σημαδεύτηκε από έντονες εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ φατριών, οι οποίες επηρέασαν την πορεία της Επανάστασης και, αργότερα, τη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους. 

Η επιλογή να συζητηθεί αυτό το θέμα πριν από την επέτειο είναι ενδιαφέρουσα, καθώς υπενθυμίζει πως η Επανάσταση δεν ήταν μόνο μια ηρωική σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά και ένα πεδίο εσωτερικών ανταγωνισμών, πολιτικών συγκρούσεων και διαφορετικών αντιλήψεων για τη διακυβέρνηση της χώρας. Αυτός ο διάλογος είναι σημαντικός, γιατί μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε την ιστορία όχι μόνο ως αφήγηση ηρωικών πράξεων, αλλά και ως σύνθετη διαδικασία διαμόρφωσης του ελληνικού κράτους. Ο Παντελής Μπουκάλας, με την ιστορική του ευαισθησία και τη λογοτεχνική του μαεστρία, κατάφερε να δημιουργήσει ένα έργο που δεν προσφέρει μονοδιάστατες απαντήσεις, αλλά αντίθετα γεννά ερωτήματα για το παρελθόν, τη μνήμη και την ιστορική αφήγηση. Η μορφή του Πετρόμπεη προσεγγίζεται όχι μόνο μέσα από τη συνεισφορά του στον Αγώνα, αλλά και μέσα από το τραγικό δίλημμα που βίωσε λόγω της δολοφονίας του Ιωάννη Καποδίστρια από μέλη της οικογένειάς του.

Λίγο λόγια από τον Παντελή Μπουκάλα για το έργο

Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης, ο οικείος μας Πετρόμπεης, παραμένει, αν όχι ένα σημείο αμφιλεγόμενο, πάντως ένα πρόσωπο του Αγώνα ευρύτερα γνωστό όχι μόνο για τη μεγάλη συμβολή του στα επαναστατικά χρόνια αλλά για την εμπλοκή της οικογένειάς του στη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Στις 9 Οκτωβρίου 1831, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, γιος και αδερφός, αντίστοιχα, του ηγέτη των Μανιατών, πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον Κυβερνήτη στο Ναύπλιο, έξω από τον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος. Στη βαθύτατα διχασμένη Ελλάδα, που δεν είχε βρει ακόμα έναν στέρεο βηματισμό, άλλοι θρηνούσαν κι άλλοι πανηγύριζαν.

Γνώριζε άραγε ο Πετρόμπεης τι σχεδίαζαν οι άμεσοι συγγενείς του; Οι ιστοριογραφικές υποθέσεις ποικίλλουν, όπως ποικίλλουν και για την ενδεχόμενη εμπλοκή της Γαλλίας και της Αγγλίας στον φόνο. Διαθέτουμε ωστόσο μιαν απάντηση του ίδιου του Πέτρου: "Τι μέτρον ήθελον λάβει αν ο υιός μου και ο αδελφός μου εξεμυστηρεύοντο εις εμέ την συνωμοσίαν των; Ήθελον ακούσει την φωνήν της εκδικήσεως και του αυστηρού πατριωτισμού; Ή το γήρας αυτό και η θρησκεία ήθελον με καταφέρει να λησμονήσω τον Άρχοντα διά να ελεήσω τον άνδρα; Ιδού εξέτασις βασανική δι’ εμέ". Η απάντηση αυτή πρέπει να συνεκτιμηθεί με τη μεγάλη σημασία που της αξίζει, επειδή δόθηκε σε χρόνο ιστορικά και συναισθηματικά ουδέτερο: γράφτηκε τον Δεκέμβριο του 1842, όταν η υπόληψη της μαυρομιχαλαίικης οικογένειας είχε αποκατασταθεί, και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νέα ημέρα της Τεργέστης στις 28 Μαρτίου 1903.

Ο Πετρόμπεης αρνείται κατηγορηματικά ότι γνώριζε. Η απάντησή του πρέπει να θεωρηθεί ειλικρινής και τίμια, διότι ακόμα και τότε, πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό του, δεν συμπληρώνει την άρνησή του αυτή με μια δεύτερη απάντηση που θα βόλευε τη συνείδησή του και θα ενίσχυε το κύρος του. Δεν λέει δηλαδή ότι θα απέτρεπε τους συγγενείς του από το φονικό εγχείρημά τους. Αντίθετα, εκτίθεται εκουσίως στην κριτική, λέγοντας ότι, μια δεκαετία μετά, εξακολουθεί να βασανίζεται από το ερώτημα τι θα έπραττε, αν όντως γνώριζε. Το θέατρο (και η λογοτεχνία γενικότερα) είναι τέχνη της απορίας και των ερωτημάτων, όχι των τελεσίδικων απαντήσεων, και μάλιστα σε ζητήματα για τα οποία η ιστοριογραφία δεν συμφωνεί στις προσεγγίσεις και τα συμπεράσματά της. Είναι τέχνη μέχρις ενός σημείου αρχαιολογική: δοκιμάζει να αναδείξει τις στρώσεις των συναισθημάτων και των σκέψεων των ηρώων της, αποφεύγει όμως να προσφέρει έτοιμη τη μία και μόνη ερμηνεία τους.

Στον "Πετρόμπεη" που συνέγραψε ο Παντελής Μπουκάλας και σκηνοθετεί ο Φώτης Μακρής, ο λόγος, οπωσδήποτε μυθοπλαστικός, θεμελιωμένος εντούτοις στα ιστορικά ντοκουμέντα, τα δημοτικά τραγούδια και τις ιστοριογραφικές αναψηλαφήσεις, είναι φαινομενικά διπλός, αλλά κατά βάθος πολλαπλός. Είναι διπλός, αφού ο μονόλογος του Πετρόμπεη διαπλέκεται με τον μονόλογο του Απόστολου Μαυρογένη. Ο Μαυρογένης, ο ιταλοσπουδαγμένος αγωνιστής του 1821, γόνος της μεγάλης κυκλαδίτικης οικογένειας, υπήρξε γνώριμος των Μαυρομιχαλαίων, διορίστηκε δε από τον Καποδίστρια πρώτος στρατιωτικός γιατρός της ελεύθερης Ελλάδας. Είναι λοιπόν ένας αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυς των επαναστατικών και μετεπαναστατικών χρόνων, ο οποίος στις αρχές του 20ού αιώνα αποκαλούνταν "παππούς όλων των Ελλήνων", λόγω της εξαιρετικά σπάνιας μακροβιότητάς του (Πάρος, 1792 - Αθήνα 1906). Ορισμένες απόψεις του, αλλά και πτυχές του βίου του, τις γνωρίζουμε από συνέντευξή του στον Ζαχαρία Παπαντωνίου, που τον τιμούσε και τοn σεβόταν, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Σκριπ, στις 17 Ιανουαρίου 1904.

 

Η μυθοπλασία αναδεικνύει τον Απόστολο Μαυρογένη ως επί μακρόν συνομιλητή του Πετρόμπεη και παραλήπτη των ενθυμημάτων του, αλλά και ως φανατικό συλλογέα και αναγνώστη ιστοριογραφημάτων (ελληνικών και ξένων) και απομνημονευμάτων που αφορούν το 1821. Παραγράφους από τα βιβλία αυτά ανακαλεί στη μνήμη του ο Μαυρογένης, και έτσι ο θεατρικός λόγος αποκτά την πολλαπλότητά του. Ο "Πετρόμπεης" δεν αποτελεί διάβημα ούτε απομυθοποίησης ούτε αποκατάστασης. Είναι η αναψηλάφηση ενός απίστευτου θαύματος, της Επανάστασης, και της βαθιά τραυματικής συνέχειάς της. Η εθνική μας αυτογνωσία είναι ένα αέναο ζητούμενο.

 

Προπώληση εισιτηρίων: more.com