Σχεδόν όλοι οι θεατρόφιλοι έχουμε δει παραστάσεις στο αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο Εμπρός που, μετά το λουκέτο που έβαλε, το 2007, η ιστορική ομάδα Μορφές του Τάσου Μπαντή, το 2011 η ομάδα καλλιτεχνών «Κίνηση Μαβίλη» του ξανά έδωσε ζωή με τη συμμετοχή ης κατοίκων της περιοχής, καθώς και άλλων καλλιτεχνών και θεωρητικών από το θέατρο, τον χορό, τη μουσική, τα εικαστικά. Ενώ πρόκειται για ένα διατηρητέο κτίριο-πρώην θέατρο με σημαντικό αποτύπωμα στη μεταπολιτευτική θεατρική ιστορία της Ελλάδας (κηρυγμένο διατηρητέο από το '89), το υπουργείο Πολιτισμού, στο οποίο ανήκει, δεν έχει ανακοινώσει μέχρι στιγμής ένα σχέδιο αξιοποίησής του, παρόλο που υπάρχει έντονα η ανάγκη χώρων για να φιλοξενήσουν τις άστεγες καλλιτεχνικές ομάδες. Πριν από λίγες ημέρες χωρίς να υπάρξει ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. που να συνδέει την κατάληψη με διενέργεια παράνομων πράξεων εντός του κτιρίου, η αστυνομία εισέβαλε και τσιμέντωσε την είσοδο του θεάτρου. Οι καλλιτέχνες αντέδρασαν και συνεχίζουν…
Ας μην ξεχνάμε πως οι καταλήψεις χώρων από καλλιτέχνες έχουν ιστορία. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η σύγχρονη τέχνη διεκδίκησε παρεμβατικό χαρακτήρα όχι στη βάση του πολιτικού άξονα αριστεράς δεξιάς, αλλά ως προς τις οριζόντιες διαστρωματώσεις μιας κοινωνίας που γινόταν αστική. Και η πολύσημη Ομάδα Εδάφους δεν ξεκίνησε τις παραστάσεις της σε υπόγεια και χώρους καταλήψεων; Στα ξεθυμασμένα ‘80s ο Δημήτρης Παπαϊωάννου μαζί με άλλα μέλη της ομάδας Εδάφους, την Αγγελική Στελλάτου, το Σταύρο Ζαλμά, τον Νίκο Αλεξίου μεταμόρφωσαν την αίθουσα ενός ισογείου στη γωνία 3ης Σεπτεμβρίου 42 και Πολυτεχνείου σε ένα εναλλακτικό θέατρο το οποίο αποτέλεσε τη στέγη της ομάδας για μια δεκαετία περίπου. Εκεί, στο περίφημο θέατρο της «κατάληψης των καλλιτεχνών» τους επισκέφθηκε ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά και η Μελίνα Μερκούρη, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, για να παρακολουθήσει μια από τις πρώτες παραστάσεις του Δημήτρη Παπαϊωάννου, παρέχοντας συμβολική ασυλία στην κατάληψη και δίνοντας στην κοινότητα των νέων καλλιτεχνών θεσμική κατοχύρωση. Δεν είναι τυχαίο ότι ο κορυφαίος χορογράφος, με τα πρόσφατα γεγονότα, έσπευσε να εκφράσει την αλληλεγγύη του στην κατάληψη του Εμπρός.
Σε πολλές και διαφορετικές εποχές οι καλλιτέχνες διεκδικούν με κάθε τρόπο ένα «χώρο τέχνης-εργαστήρι», ένα χώρο που θα στεγάζει τις σύγχρονες καλλιτεχνικές δραστηριότητες και προβληματισμούς, ένα χώρο όπου μπορούν να δρουν και να αναπτύσσονται οι ζωντανές καλλιτεχνικές δυνάμεις, ένα χώρο που να αναδεικνύει το τωρινό πρόσωπο της σύγχρονης ελληνικής τέχνης σε σχέση με τον προβληματισμό της εποχής, ένα χώρο διαλόγου ανάμεσα στο καινούργιο και την παράδοση.
Τα θέατρα εύκολα γκρεμίζονται, δύσκολα ανακαινίζονται
Τόσα χρόνια έχουν περάσει κι ακόμα γυρίζω να κοιτάξω όταν περνάω έξω από τα πρώην θέατρα- νυν σούπερ μάρκετ- Αμόρε στο Πολύγωνο, Καλουτά στην Πατησίων, ή τον ιστορικό συναυλιακό χώρο ολόκληρης της χώρας, το Ρόδον στην οδό Μάρνη. Βλέποντας τις ολοκληρωμένες επεμβάσεις σε χώρους που έχουν γράψει ιστορία στις σελίδες του πολιτισμού, οι απορίες που δημιουργούνται είναι πιο ενοχλητικές από τις ίδιες τις επεμβάσεις. Ίσως το ξεχνάμε, αλλά η ιστορία μιας πόλης, μιας χώρας επηρεάζεται βαθύτατα από την εξέλιξη των χώρων της. Οι σχέσεις μεταξύ μνήμης και εμπειρίας δημιουργούν έναν ισχυρό ιστό, που είναι χρήσιμος, οι διαφορετικοί χώροι πολιτισμού γεννούν ακολουθίες εμπειριών και (από)δράσεων μέσα σε μια καθημερινότητα που εύκολα γίνεται μονότονη έως και αβάσταχτη. Μην αναρωτιόμαστε πως αγγίξαμε στις χίλιες παραστάσεις το χρόνο, προ covid ή πώς γεννήθηκε η μεγάλη αγάπη του κοινού για την τέχνη… Υπήρξαν οι καλλιτέχνες που «έχτισαν» πάνω τα θεμέλια κάποιων συγκεκριμένων χώρων. Κάθε απόπειρα να ορίσουμε και να διαχωρήσουμε το «χώρο» από αυτό που συμβαίνει εκεί είναι ανέφικτη.
Τέχνη σε αβέβαιους καιρούς
Τα σημάδια της πανδημίας πάνω στο σώμα της καλλιτεχνικής ζωής είναι φανερά σε πολλά επίπεδα: οικονομικά, πρακτικά, ψυχολογικά, ηθικά. Μήπως αυτός είναι ο καιρός για να επανεξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους η τέχνη θα επιστρέψει πίσω στη ζωή, πίσω στην Πράξη, μήπως είναι η στιγμή να αντιληφθούμε όλοι την τέχνη ως πεδίο ελεύθερης έκφρασης ιδεών και εναλλακτικής θέασης του κόσμου και του κοινωνικού περιβάλλοντος; Σε κάθε περίπτωση τα τόσα ακίνητα που ανήκουν στο κράτος και ερημώνουν ας αποτελέσουν προτεραιότητα ως προς την αξιοποίηση τους από μια ζωντανή εστία δημιουργίας σαν το Εμπρός. Οι προτάσεις πολιτικών εκπροσώπων κάποιων κομμάτων για να δοθεί λύση στο θέμα της λειτουργίας του Εμπρός έχει δοθεί, ενώ και ο Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης κατανοώντας «την ανάγκη να στηριχθεί η καλλιτεχνική έκφραση και οι καλλιτέχνες της πόλης», κατέθεσε πρόταση στην Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ) στην οποία ανήκει το κτίριο του Εμπρός, ζητώντας να παραχωρηθεί στον Δήμο της Αθήνας. Ας μην μείνουμε στα λόγια κι ας μην μιλάμε για την πόλη και τους χώρους της σαν να είναι ένα αντικείμενο, που βρίσκεται έξω από εμάς, απέναντι μας και το βλέπουμε ως θεατές.
