Την εποχή που η Ελλάδα στέναζε κάτω από τον τουρκικό ζυγό τέσσερις γυναίκες – η Μητιώ Μεγδάνη Σακελλαρίου, η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, η Ευανθία Καΐρη και η Ραλλού Καρατζά- μέσα σε μια επιβεβλημένη πατριαρχία επεδίωξαν να θεμελιώσουν τη θέση της γυναίκας στα γράμματα και τις τέχνες. Με πάθος, αντιτάχθηκαν στην επικρατούσα άποψη της κοινωνίας που αντιμετώπιζε τη γυναίκα ως διακοσμητικό στοιχείο και εξέφρασαν με δυναμισμό τη δική τους γνώμη, έδειξαν ένα δρόμο που οδηγούσε τη γυναίκα έξω από τον κόσμο της άγνοιας, της αγραμματοσύνης και του φόβου όπου της είχαν επιβάλει να ζήσει. Ως άλλες Μπουμπουλίνες έδωσαν τον δικό τους αναίμακτο αγώνα επιμένοντας στην επικράτηση της πνευματικής καλλιέργειας, έχοντας βέβαια την στήριξη των οικογενειών τους, αλλά προχωρώντας χάρη στο προσωπικό τους θάρρος.
Κομμάτια από τη ζωή και το έργο της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, της Ευανθίας Καΐρη και της Ραλλού Καρατζά θα μας συστήσει το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» μέσα από την διαδικτυακή παράσταση «Η δική τoυς Επανάσταση (Ελισάβετ-Ευανθία-Ραλλού)», η οποία συνδυάζει αφήγηση, θεατρική δράση, χορό-ακροβασία και μουσική και θα κάνει πρεμιέρα στο YouTube κανάλι της Περιφέρειας Αττικής την Κυριακή 28 Μαρτίου, στις 9 μ.μ.. Στην παράσταση συμμετέχουν ηθοποιοί και χορευτές: Βερόνικα Δαβάκη, Νώντας Δαμόπουλος, Λένα Κιτσοπούλου, Νέστωρ Κοψιδάς, Αντιγόνη Λινάρδου, Δημήτρης Μαγγίνας, Ιωάννα Μαυρέα, Μαριλένα Μόσχου, Λένα Παπαληγούρα, Δημήτρης Πασσάς, Χριστίνα Σουγιουλτζή και ο μουσικός Κλέων Αντωνίου. Μέσα από τις πολύτιμες πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μας το Θέατρο Τέχνης κατά την προετοιμασία της παράστασης, σας συστήνουμε τις τρεις γυναίκες που αγάπησαν το θέατρο και αποπειράθηκαν τη δική τους μικρή πνευματική και καλλιτεχνική επανάσταση, στα χρόνια της μεγάλης Επανάστασης του 1821, ενώ φυσικά δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε εκτός την Μητιώ Μεγδάνη Σακελλαρίου και την πρωτοπόρα δράση της.
Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου: Η φυλακισμένη λάτρης του θεάτρου
Η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, μεγαλοαστή των αρχών του 19ου αιώνα, γεννήθηκε στην Ζάκυνθο (1801- 1832). Ήταν υποχρεωμένη να ζει κυριολεκτικά φυλακισμένη στο πατρικό της σπίτι μέχρι την ημέρα του γάμου της. Κι όταν λέμε κυριολεκτικά, μιλάμε για «τέσσαρους χρόνους ολόκληρους που είχα να εύγω από τό σπίτι (έξω οπού επήγαινα μία ή δύο φορές τον χρόνον, νύκτα, καί εμεταλάμβανα εις μίαν σιμωτινήν εκκλησίαν)»!
Η Ελισάβετ δεν ήθελε να παντρευτεί, ήθελε μόνο να γράφει θέατρο, πράγμα ανήκουστο για μια γυναίκα της εποχής και της τάξης της. Μέσα σε πέντε χρόνια έγραψε είκοσι δύο τραγωδίες, κωμωδίες και δράματα στα ιταλικά και ελληνικά χωρίς να έχει πάει ποτέ στη ζωή της στο θέατρο. Όνειρό της ήταν να κλειστεί σε μοναστήρι προκειμένου να αποφύγει την προοπτική του γάμου και να μπορέσει να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Η οικογένειά της δεν της το επέτρεψε και την ανάγκασε να παντρευτεί. Λίγο πριν παντρευτεί εγκατέλειψε το γράψιμο. Πέθανε ένα χρόνο μετά το γάμο της και δεκαέξι μέρες μετά τη γέννηση του γιού της, λόγω επιπλοκών του τοκετού. Σαράντα εννιά χρόνια μετά το θάνατό της, ο γιός της Ελισαβέτιος, εξέδωσε λογοκριμένη από τον ίδιο, την αυτοβιογραφία της μαζί δικά του ποιήματα που κάλυπταν και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Υποσχέθηκε μάλιστα στη μνήμη της να εκδώσει το συντομότερο δυνατό, το σύνολο του έργου της. Τέσσερα χρόνια μετά, πέθανε.
Τα χειρόγραφα της Ελισάβετ, καταστράφηκαν το 1953 με τους μεγάλους σεισμούς και την πυρκαγιά της Ζακύνθου. Σήμερα σώζεται μόνο η λογοκριμένη αυτοβιογραφία της, μια ελεύθερη διασκευή του «Φιλάργυρου» του Μολιέρου και μικρά αποσπάσματα από μεταφράσεις και μελέτες της. Κάθε κείμενο της ήταν και η δική της μικρή επανάσταση στα ήθη της εποχής. Τα κείμενα της Ελισάβετ, παρόλο που γράφονται την εποχής της Επανάστασης, δε μιλούν για εθνικές και κοινωνικές ζυμώσεις, αλλά για το δράμα μια νεαρής γυναίκας της αστικής τάξης που εξαιτίας του «βαρβαρικού ήθους της πατρίδος της», ζει έγκλειστη στο σπίτι του πατέρα της.
Ευανθία Καΐρη: Η πρώτη Ελληνίδα δραματουργός
Η Ευανθία Καΐρη, δασκάλα και αδερφή του φιλόσοφου και παιδαγωγού Θεόφιλου Καΐρη (1799- 1866) έζησε όλη της τη ζωή μεταξύ Άνδρου, Σύρου και Κυδωνίων στη σκιά του διάσημου -κατά 15 χρόνια μεγαλύτερου-αδερφού της που επηρέασε βαθιά τη ζωή και το έργο της. Η Ευανθία θεωρείται η πρώτη Ελληνίδα δραματουργός, αν και δεν είχε τις λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές φιλοδοξίες της Ελισάβετ. Το θέατρο για εκείνην «σκοπόν έχει των ηθών την διόρθωσιν και την εκπαίδευσιν των λαών καθώς είναι το κοινόν σχολείον των ανθρώπων, το οποίο αναπληρώνει των άλλων σχολείων την έλλειψιν».
Η Ευανθία έγραψε ένα και μοναδικό έργο, που θεωρείται το πρώτο πατριωτικό δράμα με θέμα τον Αγώνα και που γράφτηκε «εν θερμώ», τρεις μόλις μήνες μετά την έξοδο του Μεσολογγίου. Το έργο τυπώθηκε ανυπόγραφο: «Νικήρατος-δράμα εις τρεις πράξεις υπό Ελληνίδος τινός συντεθέν εν Ναυπλίω, εν τη τυπογραφία της διοικήσεως, 1826». Η Ευανθία δεν τόλμησε να υπογράψει ούτε την εισαγωγική επιστολή υπό τον τίτλο «Προς τας Ελληνίδας», με το εξής χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Ένθυμείσθε ακόμη, ώ φίλαι, τήν θλιβεράν εκείνην ημέραν, κατά τήν οποίαν ηκούσθη “Έπεσε το Μεσολόγγι”». Πριν τον «Νικήρατο», η Ευανθία είχε γράψει και δημοσιεύσει επίσης ανώνυμα την πλέον διάσημη «’Επιστολή Έλληνίδων τινών Πρoς τάς Φιλελληνίδας»: Μια οργισμένη έκκληση στις γυναίκες της Ευρώπης να ανατρέψουν την παθητική στάση των χωρών τους και να βοηθήσουν την Ελλάδα στον αγώνα της.
Ο «Νικήρατος» δεν πρέπει να κρίνεται ως έργο θεατρικό, αλλά ως πράξη πολιτική. Γιατί αυτή ήταν η επανάσταση της Ευανθίας: χρησιμοποίησε το δραματικό λόγο προκειμένου να συνταράξει, να ξεσηκώσει, να συσπειρώσει τα πλήθη. Και τα κατάφερε. Οι μαρτυρίες μιλούν για κύματα ανεξέλεγκτου ενθουσιασμού και συναισθηματισμού που μετέτρεπαν τη θεατρική παράσταση σε πατριωτική εκδήλωση όπου το κοινό κυριολεκτικά παραληρούσε…. Παρ’ όλα αυτά η Ευανθία, όχι μόνο δεν υπέγραψε το κείμενο της, αλλά «ουδέποτε έστερξε να μεταβή η ιδία εις στο θέατρον, όπως απολαύση εκ του πλησίον τον θρίαμβο του έργου της»…
Ραλλού Καρατζά: Η γυναίκα της Φιλικής Εταιρίας
Η Ραλλού Καρατζά ήταν καλλιτέχνις του Φαναρίου (γεννήθηκε το 1799 και πέθανε το 1870). Ήταν κόρη του ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Καρατζά, είχε εξαιρετική μόρφωση και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Το 1817, η Ραλλού πείθει τον θεατρόφιλο πατέρα της, να της επιτρέψει να ιδρύσει στο Βουκουρέστι θεατρική εταιρεία που θα ανεβάζει σημαντικά έργα σε ειδικά διαρρυθμισμένη αίθουσα του ηγεμονικού μεγάρου, «ώστε ν’ ακουσθώσιν και πάλιν τα από πολλών ετών σιγήσαντα ρήματα των αθανάτων προγόνων».
Έτσι συστήνεται το «Θέατρο της Ερυθράς Κρήνης», με ερασιτέχνες ηθοποιούς και μαθητές του Ελληνικού Σχολείου του Βουκουρεστίου. Ο θίασος ξεκινά συστηματικά και με μεγάλο ενθουσιασμό πρόβες, τόσο σε αρχαίο δράμα όσο και σε σύγχρονο θέατρο κάτω από την καλλιτεχνική διεύθυνση και επιμέλεια της Ραλλούς. Από το 1817 έως το 1819 ανεβαίνουν σημαντικά έργα του αρχαίου και σύγχρονου ρεπερτορίου.
Παράσταση -ορόσημο θεωρείται η «Φαίδρα» του Ρακίνα (1818), η πρώτη παράσταση στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου, όπου γυναίκες ηθοποιοί έπαιξαν στην ελληνική γλώσσα. Από την αρχαιότητα μέχρι εκείνη την ημέρα όλοι οι γυναικείοι ρόλοι παίζονταν αποκλειστικά από άνδρες ηθοποιούς. Με την «Φαίδρα» του Ρακίνα, η Ραλλού έκανε τη δική της επανάσταση… Μια επανάσταση, που οι καρποί της αποτέλεσαν τη βάση του θεάτρου στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος.
Μεταξύ των ηθοποιών του θιάσου ξεχώρισαν ο Θεόδωρος Αλκαίος και ο Κωνσταντίνος Κυριακού που εμφανιζόταν με το ψευδώνυμο Αριστίας. Ο Θεόδωρος Αλκαίος με την γυναίκα του επίσης ηθοποιό Μαρία Αλκαίου θα ιδρύσουν τον πρώτο επαγγελματικό θίασο μετά την απελευθέρωση στην Σύρο. Ο Αριστίας θεωρείται ο πρώτος επαγγελματίας Έλληνας ηθοποιός. Το 1840 ίδρυσε στην Αθήνα την Φιλοδραματική εταιρία στην Αθήνα «Φιλοδραματική Εταιρία» με σκοπό την υποστήριξη του ελληνικού θεάτρου. Είναι εκείνος που θεωρείται ότι εισήγαγε τον όρο «ηθοποιοί, όχι πλέον υποκριταί» που ίσχυε από την αρχαιότητα μέχρι τότε. Η Ραλλού παντρεύτηκε τον επιφανή Φαναριώτη Γεώργιο Αργυρόπουλο με τον οποίον απέκτησε δύο παιδιά. Μετά το γάμο της δεν ασχολήθηκε ποτέ ξανά με τo θέατρο.
Μητιώ Μεγδάνη Σακελλαρίου: Η πρωτοπόρος και αφυπνίστρια
Η Μητιώ Μεγδάνη Σακελλαρίου (1790-1863) πρωτοπόρος των Ελληνίδων θεατρικών συγγραφέων στις αρχές του 19ου αιώνα διεκδίκησε ενεργό θέση στην κοινωνία και τη δημιουργία. Έμαθε ιταλικά και μετέφρασε δυο κωμωδίες του Κάρλο Γκολντόνι, «Η πανούργος χήρα» και «Η πατρική αγάπη ή η ευγνώμων δούλη».
Ο Ηλίας Σπυριδωνίδης, καθηγητής του τμήματος Ιταλικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ., στο άρθρο του «Carlo Goldon “La Vedona Scaltra” και "L’ amore paterno” ο κοσμοπολιτισμός και ο πρώιμος φεμινισμός της Μητιώς Μεγδάνη-Σακελλαρίου στο πλαίσιο του νεοελληνικού διαφωτισμού», τονίζει ότι «Η Μητιώ μετάφραζε από τα ιταλικά όχι μόνο για να γυμνασθεί εις την γλώσσα όπως έλεγε η ίδια, αλλά γιατί φιλοδοξούσε με το έργο της να επηρεάσει τους συμπολίτες της στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, να μεταδώσει τις ιδέες του Διαφωτισμού μέσα από το θέατρο που θεωρούσε ως «την ευγενεστέραν διάχυσις όλων των Ευρωπαϊκών γενεών»».
Η Μητιώ Μεγδάνη Σακελλαρίου θέλησε να αφυπνίσει τις γυναίκες να βγουν από τον κόσμο της άγνοιας και του φόβου με κάθε τρόπο. Μάλιστα σε μια εποχή όπου η χολέρα μάστιζε την Ευρώπη εκείνη βοηθούσε τον γιατρό σύζυγο της. Αναλάμβανε να εξετάσει τις Μουσουλμάνες που δεν μπορούσε να εξετάσει ο γιατρός Σακελλάρης και περιέγραφε τα συμπτώματα στο σύζυγό της.
