Μας λείπει το θέατρο κι όσο θα ζούμε την απουσία του, τόσο θα ανατρέχουμε σε όλα αυτά που προσφέρει. Ο Κουβανός συγγραφέας Κάρλος Καλντεράν στο κείμενο του για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2019 έλεγε: «Όταν συνειδητοποίησα ότι το θέατρο ήταν μια χώρα από μόνο του, μια αποφασιστικότητα γεννήθηκε μέσα μου, η οποία ήταν και η συνειδητοποίηση μίας ελευθερίας». Το θέατρο μας οδηγεί σε μια ελευθερία έκφρασης πάνω απ’ όλα γι’ αυτό κι ο κόσμος του, παραμένοντας εδώ κι ένα χρόνο άπραγος, λόγω της καραντίνας, διακατέχεται από αίσθημα αβεβαιότητας, θυμού και ανησυχίας. «Άραγε πώς θα είναι όταν θα ξανά δοκιμάσουμε τις φωνές μας, πώς θα αντιδράσει το σώμα μας που τόσο καιρό κάθεται;» μου είπε πρόσφατα μια ηθοποιός.
Το θέατρο είναι η μόνη Τέχνη που μπορεί να μεταδώσει το λόγο, από στόμα σε στόμα, από βλέμμα σε βλέμμα, από σώμα σε σώμα είναι προσωπική και, παράλληλα, συλλογική η αγωνία της ύπαρξης και της λειτουργίας του. Στο σημείο όπου γκρεμίζονται οι πύργοι, απομυζώντας ένα μεγάλο μέρος της ζωτικής μας ενέργειας, πρέπει συναντηθούμε για να ξεκινήσει η συζήτηση για το μέλλον. Η διαλεκτική των πραγμάτων υπαγορεύει μέσω ανακατατάξεων ή μετατοπίσεων μια σειρά από αντιστηρίγματα.
Το «α» ξεκινά μια συζήτηση για το «θέατρο μετά την καραντίνα» και συνομιλεί με τον σκηνοθέτη Θεόδωρο Τερζόπουλο, τον Καθηγητή Σημειωτικής του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών Δημήτρη Τσατσούλη, την καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» Μαριάννα Κάλμπαρη και τον ηθοποιό-σκηνοθέτη Γιάννο Περλέγκα για το πώς μπορεί να είναι το θέατρο στην +covid εποχή σε επίπεδο δραματουργίας αλλά και για το πώς ο κόσμος θα κινητοποιηθεί να ξαναβγεί έξω και να το επισκεφτεί, ενώ φυσικά δεν λείπουν ερωτήματα και ερωτηματικά για τη χρήση της τεχνολογίας και για την επίδραση του streaming στη συνολική θεατρική εμπειρία.
Ουμανισμός και θέατρο
Ένας σπουδαίος θεατράνθρωπος, θεμελιωτής της Θεατρικής Ανθρωπολογίας και διευθυντής του θεάτρου Όντιν, ο Εουτζένιο Μπάρμπα, έχει δηλώσει: «οι άνθρωποι είναι θεατρικά ζώα- γεννιούνται με ένα ένστικτο για θέατρο- για την καθιέρωση μιας σχέσης με τους συνανθρώπους τους μέσω της μυθοπλασίας. Επομένως είμαι αισιόδοξος. Παρά τις πανδημίες, τους πολέμους, τα τσουνάμι, τα Τσέρνομπιλ και τα Φουκοσίμα, στο μέλλον το ανθρώπινο είδος θα κάνει θέατρο». To θέατρο είναι στο DNA μας, όμως μετά από όλη αυτή την απομόνωση με ποια διάθεση θα ξανά συναπαντηθούμε στις σκηνές και στις θεατρικές πλατείες; Με ποιο τρόπο θα μας προ(σ)καλέσουν οι καλλιτέχνες να σηκωθούμε από τις οθόνες μας;
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, ο οποίος είναι αναμφισβήτητα σημείο αναφοράς για το παγκόσμιο θέατρο, πιστεύει πως με αφορμή την δοκιμασία της πανδημίας «χρειάζεται να ξαναδούμε την έννοια του ανθρώπου, να σκεφτούμε τι θεατή θέλουμε. Πρέπει να ξαναδούμε ένα νέο ουμανιστικό θέατρο, μία συνάντηση με το θεατή με ένα τρόπο που να τον κινητοποιεί. Είναι ολέθριο: για ένα χρόνο πανδημίας καθισμένος ο θεατής στο σπίτι του βλέπει αυτά που βλέπει και κινδυνεύει να γίνει ασώματος, δεν θα έχει ενέργεια. Η καταστροφή είναι σε πολλά επίπεδα μεγάλη. Εμείς, πρέπει να προσπαθήσουμε με κάθε τρόπο να τον βγάλουμε έξω, να κάνουμε παραστάσεις σε πλατείες, σε πάρκα, σε λόφους σε αρχαιολογικούς χώρους και μπορεί σιγά-σιγά να αναπτυχθεί μια άλλη έκφραση. Ο άνθρωπος είναι μέρος του σύμπαντος, ας το ξανά θυμηθούμε».
Ο ανοιχτός χώρος γεμίζοντας από την κινητικότητα των σωμάτων προκαλεί ποικίλα ερεθίσματα κι αυτό είναι ένα στοιχείο που «ερεθίζει» τη σκέψη πολλών καλλιτεχνών.
Ο Δημήτρης Ροντήρης, ένας από τους επιδραστικότερους Έλληνες σκηνοθέτες που σημάδεψε την θεατρική αισθητική αντίληψη από την δεκαετία του ’30 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’60 κυρίως στον τομέα του κλασικού θεάτρου πίστευε απόλυτα ότι η τραγωδία πρέπει να μεταφερθεί στο φυσικό της περιβάλλον, αφού ο ανοιχτός χώρος είναι αναπόσπαστο κομμάτι του τελετουργικού χαρακτήρα του αρχαίου θεάτρου. Ο ανοιχτός χώρος γεμίζοντας από την κινητικότητα των σωμάτων προκαλεί ποικίλα ερεθίσματα κι αυτό είναι ένα στοιχείο που «ερεθίζει» τη σκέψη πολλών καλλιτεχνών. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα παρουσιάσουν δουλειές σε ανοιχτούς χώρους το καλοκαίρι.
Το Υπουργείο Πολιτισμού ενθαρρύνει τη δημιουργία καλλιτεχνικών δράσεων σε ανοιχτούς χώρους αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία ανά την επικράτεια μέσα από το θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» (φέτος θα πραγματοποιηθεί από τις 15 Ιουλίου έως και τις 15 Σεπτεμβρίου), ενώ δράσεις σε ανοιχτούς χώρους προγραμματίζει και το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου. Μένει να δούμε πόσο ελκυστικές και αξιόλογες θα είναι οι ιδέες των καλλιτεχνικών ομάδων.
Αν υποθέσουμε πως βρισκόμαστε σε μια διαδικασία αναθεώρησης, μέρος της είναι και η σχέση των ανθρώπων. Πάνω σε αυτή την ιδέα, η Μαριάννα Κάλμπαρη, σκηνοθέτις, ηθοποιός και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν» που η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του ποντάρει στην ιδέα της ομάδας, επισημαίνει πως «ένα τόσο τραυματικό γεγονός, όπως αυτό που ζούμε, θα γεννήσει μια νέα εποχή και η έννοια της συλλογικότητας θα παίξει το ρόλο της. Έχουμε τρομερή ανάγκη και δίψα να ξανανιώσουμε ως δημιουργοί, ως θεατές και ως κοινωνία την έννοια της συλλογικότητας. Μετά από αυτή την απομόνωση και την εσωστρέφεια, όταν επιστρέψουμε στο θέατρο, θα έχουμε την ανάγκη να αισθανθούμε ότι υπάρχει μία ομάδα που παρακολουθεί ζωντανά και ότι είναι ένα βίωμα που το μοιράζεται με το διπλανό του. Το θέατρο έχει μια μεγάλη ευκαιρία, αυτή τη στιγμή, να πάει κάπου αλλού επί της ουσίας. Πρέπει να καταλάβουμε πώς συσπειρωνόμαστε, πώς εργαζόμαστε, πώς αφοσιωνόμαστε σε αυτό που κάνουμε, πρέπει να σταματήσει το σκόρπισμα, πρέπει να δώσουμε στα πράγματα την αξία που τους πρέπει. Δεν πρέπει να περνάνε οι παραστάσεις έτσι απλά. Πρέπει να γίνουν μεγάλα γεγονότα, όταν ανεβαίνει μία παράσταση πρέπει να είναι κάτι σπουδαίο. Ας σταματήσει το θέατρο να είναι μια μηχανή παραγωγής παραστάσεων, ας δώσουμε αξία στα πράγματα. Αυτό, θα γεννήσει μια άλλη δραματουργία αλλά κι έναν τρόπο με τον οποίο θα δουλεύονται οι παραστάσεις».
«Πρέπει να ξαναδούμε ένα νέο ουμανιστικό θέατρο, μία συνάντηση με το θεατή με ένα τρόπο που να τον κινητοποιεί. Είναι ολέθριο: για ένα χρόνο πανδημίας καθισμένος ο θεατής στο σπίτι του βλέπει αυτά που βλέπει και κινδυνεύει να γίνει ασώματος, δεν θα έχει ενέργεια. Η καταστροφή είναι σε πολλά επίπεδα μεγάλη. Εμείς, πρέπει να προσπαθήσουμε με κάθε τρόπο να τον βγάλουμε έξω, να κάνουμε παραστάσεις σε πλατείες, σε πάρκα, σε λόφους σε αρχαιολογικούς χώρους και μπορεί σιγά-σιγά να αναπτυχθεί μια άλλη έκφραση».
Αναζήτηση μιας νέας δραματουργίας
Δεν είναι λίγα τα έργα που «γέννησε» η πρώτη καραντίνα και κάποια από αυτά θα τα βλέπαμε στις θεατρικές σκηνές αν δεν ερχόταν το δεύτερο lockdown, τον Νοέμβριο. Μάλιστα το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης το περασμένο Απρίλιο έκανε ανοιχτή πρόσκληση να δημιουργήσουμε το δικό μας μονόπρακτο θεατρικό έργο, με θέμα τις μέρες της καραντίνας, ενώ τον περασμένο Δεκέμβριο ο Δήμος Ζωγράφου παρουσίασε διαδικτυακά σε ζωντανή μετάδοση από τη βίλα Ζωγράφου, «Εφτά Καραντινάτες Ιστορίες» γραμμένες από τους συγγραφείς Σάκη Σερέφα, Γιώργο Χρυσοβιτσάνο, Όλγα Μοσχοχωρίτου, Κώστα Ποντικόπουλο, Κατερίνα Ανωγιαννάκη, Καρίνα Βέρδη και Αγγελή Καναπίτσα.
Οι συγγραφείς εμπνέονται από την ίδια τη ζωή. Για παράδειγμα ο Αλμπέρ Καμύ στην «Πανούκλα» περιόρισε την εξάπλωση της πανδημίας σε μια πόλη. Το κείμενο του μας δείχνει πώς ο πόλεμος κάνει πιο έντονο τον χωρισμό, την αρρώστια, την ανασφάλεια. Ρωτήσαμε τον Θεόδωρο Τερζόπουλο αν όλα όσα ζούμε σήμερα, θα δημιουργήσουν την ανάγκη μιας νέας δραματουργία και εκείνος παρατηρεί πως στην κοινωνία προκύπτει ένα πρόβλημα βαθύτατα υπαρξιακό, οντολογικό το οποίο θα πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις ως προς την επιλογή και τα κείμενα τα οποία μπορούν να γραφτούν. «Πρέπει να έχουν στο κέντρο τον άνθρωπο, πρέπει να ξαναδούμε την έννοια του ανθρώπου» δηλώνει. «Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι προσπαθούν να εξηγήσουν, να αναλύσουν τα φαινόμενα που ζούμε με λαβυρινθώδεις σκέψεις και οι περισσότεροι τα μπερδεύουν πιο πολύ. Αντίθετα υπάρχουν συγγραφείς, όπως ο Σάμιουελ Μπέκετ που τα λένε όλα σε μια φράση. Πρέπει να ξαναδούμε τον Μπέκετ σε βάθος γιατί τα έργα του είναι σαν προβολές από το μέλλον. Καταργεί την έννοια του χωροχρόνου, οι ήρωες του υπάρχουν σε μία ουδέτερη γκρίζα ζώνη όπου το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι ενωμένα, φτιάχνουν αυτήν την ανθρώπινη εικόνα, η οποία δεν έχει αρχή, οι ιστορίες δεν έχουν ούτε μέση, ούτε τέλος, ούτε είσοδος, ούτε έξοδο. Αλλάζουν κάποια πράγματα, αλλάζει ο χρόνος. Μέσα ακριβώς σε αυτήν την συνθήκη χρειάζεται η ζωντανή συνάντηση με τον συνάνθρωπο μας, αλληλοενεργοποίηση, διακίνηση της ενέργειας, των συναισθημάτων».
Η τέχνη του θεάτρου έχει τεράστιες δυνατότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει και να αναδείξει οποιοδήποτε θέμα, οποιοδήποτε είδος: στοχασμούς πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση, την ψυχολογία, τη μεταφυσική. Μπροστά στη διάθεση ανακάλυψης μιας νέας δραματουργίας η Μαριάννα Κάλμπαρη έχει την άποψη πως οι καλλιτέχνες όταν θα βγουν από την απομόνωση θα πρέπει να δουν πώς αντιδρά ολόκληρη η κοινωνία απέναντι στα θέματα που υπάρχουν: «Όλα αυτά που ζούμε θα επηρεάσουν τον τρόπο που θα πούμε τις ιστορίες, τον τρόπο που θα γραφτούν τα έργα, δεν είναι δυνατόν να κάνουμε το θέατρο που κάναμε δύο χρόνια πριν. Θα αναζητήσουμε κάτι που θα μας βοηθήσει να ορίσουμε την σχέση με τον εαυτό μας και με την κοινωνία ξανά. Τα κλασικά έργα είναι πάντα εδώ, όμως μια νέα δραματουργία είναι η μεγάλη ελπίδα. Πρέπει να φτιάξουμε καινούργια ωραία κείμενα, πρέπει να βρούμε κι άλλον τρόπο για να πούμε μία ιστορία».
Ζωντανό VS Ψηφιακό Θέατρο
Το streaming διεκδίκησε δυναμικά μερίδιο στην καθημερινότητα μας. Από την περασμένη άνοιξη που ξεκίνησαν οι διαδικτυακές προβολές, ακόμα και οι θεατρόφιλοι «αρνητές» της τεχνολογίας δοκίμασαν να χρυσώσουν το χάπι της θεατρικής έλλειψης με τις online προβολές. Το θέατρο δεν μένει ανεπηρέαστο από την εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας. Οι νέες τεχνολογίες ερεθίζουν πολλούς δημιουργούς ενισχύοντας τη διάθεση τους για πειράματα και επικοινωνιακά εγχειρήματα. Όμως ο τεχνολογικός κατακλυσμός, οι καινούργιες διαδικασίες μετάδοσης των θεατρικών εικόνων, για κάποιους υπονομεύει τα θεμέλια της ζωντανής θεατρικής εμπειρίας.
Ρωτήσαμε τον Καθηγητή Σημειωτική του Θεάτρου και Θεωρίας της Επιτέλεσης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών Δημήτρη Τσατσούλη κατά πόσο το μεταμοντέρνο θέατρο με τις ποικίλες οπτικές τεχνολογίες, απειλείται από τη διαδικτυακή του προβολή κι εκείνος μας απάντησε: «Μάλλον ακυρώνεται. Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς τις παραστάσεις που "άνοιξε" για το κοινό, κατ’ εξαίρεση εν μέσω πανδημίας, η περίφημη κατ’ εξοχήν μεταμοντέρνα ομάδα Wooster Group: εκείνες, όπως πρώτιστα, του "Άμλετ" που "παίζει" με την ταυτόχρονη προβολή κινηματογραφικής ταινίας επί σκηνής ή και της "Φαίδρας" ("To you, the birdie!") ήταν αδύνατον να αποδώσουν έστω και το ήμισυ από αυτό που πρόσφερε η ζωντανή τους θέαση που είχαμε την τύχη να δούμε και εδώ στο Φεστιβάλ Αθηνών. Όμως, μεταμοντέρνες βιντεο-ταινίες της Ομάδας, όπως τα Channel J. και Flaubert Dreams of Travel, υπηρέτησαν, όπως ήταν φυσικό, απόλυτα τον στόχο ικανοποιητικής τους θέασης. Εν κατακλείδι: το θέατρο, ακόμη και ειδικά φτιαγμένο για το διαδίκτυο, παύει να είναι θέατρο, στερούμενο (όντας διαμεσολαβημένο) τη ζωντανή διάδραση με το κοινό του. Πρόκειται πλέον για μια άλλη υβριδική τέχνη που ουδείς δικαιούται να ονομάζει "θέατρο". Αντίθετα, θα ήταν ενδιαφέρον, αν η τεχνολογία το επέτρεπε, να δούμε κάποτε «Hyperperformances» (σε αντιστοιχία με τα ιντερνετικά λογοτεχνικά «Hypertexts») που προϋποθέτουν την ενεργή συμμετοχή του κοινού, το οποίο καθορίζει μέσω διαύλων εναλλακτικές δράσεις».
«Πρόκειται πλέον για μια άλλη υβριδική τέχνη που ουδείς δικαιούται να ονομάζει "θέατρο". Αντίθετα, θα ήταν ενδιαφέρον, αν η τεχνολογία το επέτρεπε, να δούμε κάποτε «Hyperperformances» (σε αντιστοιχία με τα ιντερνετικά λογοτεχνικά «Hypertexts») που προϋποθέτουν την ενεργή συμμετοχή του κοινού, το οποίο καθορίζει μέσω διαύλων εναλλακτικές δράσεις».
Σύμφωνα με κάποιους μελετητές του θεάτρου καθώς απομονωνόμαστε ο καθένας πίσω από την προσωπική του οθόνη, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στην απώλεια του ουσιαστικότερου συστατικού της θεατρικής τέχνης, που είναι η φυσική παρουσία του θεατή στο χώρο της παράστασης. Ακούγεται παράξενο αλλά η κυριαρχία της οθόνης ξανά έφερε στο προσκήνιο ερωτήματα που πιστεύαμε ότι είχαν απαντηθεί: τι είναι ετερότητα, ομοιότητα, τι είναι θεατρικότητα, τι είναι συμμετοχή; «Τίποτα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί θέατρο από τη στιγμή που δεν υπάρχει ζωντανή ενέργεια, που δεν υπάρχει η απεύθυνση, η οποία κινητοποιεί τον θεατή και τον ηθοποιό. Η γονιμοποιός σχέση τους είναι απαραίτητη για την ύπαρξη του θέατρο του ζωντανού θεάματος» μας είπε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος.
Μαζί του συμφωνεί και εκφράζει την ανησυχία του ένας σκηνοθέτης και ηθοποιός της νεότερης γενιά, ο Γιάννος Περλέγκας: «Με την απόλυτη πια επικυριαρχία του ίντερνετ, της τηλεκπαίδευσης, του «πολιτισμού» του live streaming, καθώς και με την ιδεολογική, φοβάμαι, ποινικοποίηση της συνάθροισης και της συμπαρουσίας που απαιτεί η θεατρική τέχνη, φαίνεται πως φτάνουμε σε μια ιστορική απαξίωση όλων των εκδηλώσεων εκείνων που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ανθρωπιστικές. Αν το φαινόμενο του streaming, του on demand κλπ, επικαθίσει κι άλλο πάνω στη θεατρική διαδικασία, φοβάμαι πως δεν έχουμε κανένα λόγο να είμαστε αισιόδοξοι για εκείνο που ονομάζαμε, μέχρι πρότινος, θέατρο».
Η σωστή και η λάθος χρήση της τεχνολογίας
Στο θέατρο όλα βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία μετεξέλιξης και όπως έχει αποδειχτεί κάποια εργαλεία που προσφέρει η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθούν προς όφελος του σε συνάρτηση με το περιεχόμενο. Ο Δημήτρης Τάρλοου ήταν από τους πρώτους που πόνταραν στο streaming και μέσα από το διαδικτυακό πρόγραμμα «Κάθε μέρα θέατρο» παρουσίασε παραστάσεις από το αρχείο του θεάτρου Πορεία .Όλες είχαν κινηματογραφικό ενδιαφέρον, καθώς γυρίστηκαν από επαγγελματίες κινηματογραφιστές με έξι κάμερες και κοντινά πλάνα.
Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ποντάρει στην ψηφιακή θεατρική και χορευτική δημιουργία. Μόλις πριν από λίγες ημέρες παρουσίασε το 8ο Φεστιβάλ Νέων Χορογράφων με έργα φτιαγμένα ειδικά για τον ψηφιακό κόσμο. Το Θέατρο Τέχνης ήταν από τους πρώτους που τον περασμένο Μάρτιο στόχευσε στο ν’ αναβαθμίσει την σχέση του με την online αφήγηση και απολαύσαμε τα audio και web έργα που μας πρότεινε. «Η αξία των audio, των web έργων και των κινηματογραφημένων παραστάσεων θα φανεί όταν ξεκινήσει η ζωή από την αρχή μετά τον covid. Το ζωντανό θέατρο δεν είναι συγκρίσιμο με τίποτα όμως αν ψάξουμε το πιο κοντινό στο θέατρο, κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι το audio θέατρο γιατί μέσα από τη φωνή γίνονται όλα. Δίνει μία θαυμάσια ευκαιρία να δοκιμάσουν τις δυνατότητες τους οι νέοι δραματουργοί, τους βοηθάς να γράψουν και να ξαναγράψουν. Το web θέατρο μπορεί να λειτουργήσει ως ένα άλλο είδος» μας είπε η Μαριάννα Κάλμπαρη.
«Το live streaming δε νομίζω ότι θα διαμορφώσει τη σχέση θεατή και θεάματος με ένα άλλο τρόπο, απλά θα προκύψει ένα νέο είδος που δεν θα είναι θέατρο. Με πολύ καλή επεξεργασία και γυρίσματα θα μπορεί να διαμορφωθεί ένα νέο είδος κοντά στον κινηματογράφο. Ας δανειστούμε την εμπειρία του κινηματογράφου για να βρούμε την ατμόσφαιρα και τις τεχνικές, αλλά όχι της τηλεόρασης. Φοβάμαι πως τα τελευταία χρόνια το θέατρο έχει γίνει κάτι σαν την επέκταση της τηλεοπτικής ιδέας με τον τρόπο με τον οποίο γίνεται».
Το κάλεσμα του ΥΠΠΟ για δημιουργία ψηφιακού πολιτισμού θα βάλει κι άλλους δημιουργούς και θιάσους σε συνομιλία με το online θέαμα. Η χρήση των εργαλείων που δίνει η τεχνολογία μπορεί να είναι ουσιαστική μας εξηγεί ο Δημήτρης Τσατσούλης θυμίζοντας μας πως «το θέατρο, ως το πλέον πολυσημειακό σύστημα, έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει ποικίλους κώδικες προερχόμενους και από τις άλλες τέχνες. Αυτό δεν αναιρεί κατ’ ουδένα τρόπο τη ζωντανή σχέση μεταξύ σκηνής και πλατείας, μεταξύ θεάματος και θεατή του, συστατικό αναγκαίο για την ουσία και την ίδια την ύπαρξη του θεάτρου. Η τεχνολογία ενταγμένη στο (παραδοσιακό ή μεταμοντέρνο) θέατρο αποτελεί έναν ακόμη κώδικα ενσωματωμένο στο ζητούμενο της εκάστοτε παράστασης, το ίδιο όπως και, για παράδειγμα, οι τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει σήμερα πλέον η εξέλιξη του θεατρικού φωτισμού: Από την απλή φωτιστική λειτουργία του με τα κεριά και τις λάμπες ασετιλίνης, ο ψηφιακός φωτισμός σήμερα μπορεί να καταλάβει θέση δρώσας δύναμης».
O Θεόδωρος Τερζόπουλος παρατηρεί με σκεπτικισμό να γεννιέται ένα άλλο, νέο είδος μέσω της διαδικασίας του streaming: «Το live streaming δε νομίζω ότι θα διαμορφώσει τη σχέση θεατή και θεάματος με ένα άλλο τρόπο, απλά θα προκύψει ένα νέο είδος που δεν θα είναι θέατρο. Με πολύ καλή επεξεργασία και γυρίσματα θα μπορεί να διαμορφωθεί ένα νέο είδος κοντά στον κινηματογράφο. Ας δανειστούμε την εμπειρία του κινηματογράφου για να βρούμε την ατμόσφαιρα και τις τεχνικές, αλλά όχι της τηλεόρασης. Φοβάμαι πως τα τελευταία χρόνια το θέατρο έχει γίνει κάτι σαν την επέκταση της τηλεοπτικής ιδέας με τον τρόπο με τον οποίο γίνεται». Και πράγματι, η κακής ποιότητας βιντεοσκόπηση μόνο αρνητικά μπορεί να λειτουργήσει. Δεν είμαι λίγες οι παραστάσεις που είδαμε online το τελευταίο διάστημα στις οποίες οι κινηματογραφήσεις δεν είχαν τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Μια κινηματογραφημένη πρόβα ή μια avant premiere κεκλεισμένων των θυρών, μόνο για τους συντελεστές, δεν μπορεί να παρουσιάζεται στο κοινό ως ολοκληρωμένη παράσταση.
Ο Δημήτρης Τσατσούλης θέτει κάποιους προβληματισμούς, όχι μόνο επειδή η βιντεοσκοπημένη παράσταση αδυνατεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή θέαση, αλλά για τις παγίδες που μπορεί να κρύβει. «Η βιντεοσκοπημένη παράσταση μπορεί να κρύβει παγίδες. Θα αναφέρω παράδειγμα από ξένο θίασο και σε ένα ήσσονος, ίσως, σημασίας συμβάν: αναζητώντας επιμόνως για την έρευνά μου για το βιβλίο μου "Δυτικό ηγεμονικό «παράδειγμα» και διαπολιτισμικό θέατρο" βίντεο της παράστασης του "Οιδίποδα Τυράννου" σε σκηνοθεσία του διάσημου Ιάπωνα σκηνοθέτη Νιναγκάουα που είχα παρακολουθήσει στο Ηρώδειο το 2004, κατέληξα σε αδιέξοδο. Παραδόξως, μια μέρα, φτάνει στα χέρια μου από φίλο το πολυπόθητο βίντεο. Παρά τις κάποιες λεπτομέρειες που με παραξένευαν και απέδωσα στην ασθενική μου μνήμη, το σύνολο της παράστασης ήταν το ίδιο, στον ίδιο χώρο του Ηρωδείου. Έως ότου το (κινηματογραφικό) κάδρο άνοιξε στιγμιαία στην υπόκλιση και τότε αποκαλύφθηκε αυτό που ανακάλυψα τυχαία αργότερα: ότι επρόκειτο για βίντεο από πρόβες στο Τόκυο, όπου ο σκηνοθέτης είχε ζητήσει, προκειμένου να εξασφαλιστεί η σωστή διευθέτηση ηθοποιών και σκηνικού, να στηθεί οικοδόμημα-ακριβές αντίγραφο του Ηρωδείου, όπου θα έδινε την επίσημη παράσταση. Η κάμερα, επομένως, κατάφερε να αποκρύψει ακόμη και ολόκληρο θέατρο»!
Ο Γιάννος Περλέγκας έχοντας φέτος, για πρώτη φορά, λόγω συνθηκών, προσωπική εμπειρία από διαδικτυακή πρεμιέρα του έργου που σκηνοθέτησε στο Εθνικό Θέατρο επισημαίνει πως με άλλο τρόπο γίνεται η σκηνοθεσία όταν μια παράσταση θα παιχτεί ζωντανά και με διαφορετικό όταν πρόκειται για streaming. H προσωπική εμπειρία που μεταφέρει οδηγεί σε ένα παράπονο: «Η ατυχής εμπειρία του live streaming της «Στέλλας με τα κόκκινα γάντια» στο Εθνικό είναι ακόμα πολύ νωπή. Θα μπορούσα να πω πολλά για την μετατραυματική εμπειρία του τι σημαίνει να προετοιμάζεις κάτι για τόσον καιρό, να προσδοκάς τη συνάντησή του με τον κόσμο και να συναντιέσαι δύο μόλις μέρες πριν με έναν τηλεσκηνοθέτη, ο οποίος, παρά τις αγαθότατες προθέσεις του, σου δηλώνει απερίφραστα πως αυτό που έχεις φτιάξει θα καταστραφεί με την αποτύπωσή του στις κάμερες και πως δεν θα μπορέσει να περάσει ούτε το 10% από αυτό που είναι η παράστασή σου. Ο άνθρωπος κατάλαβε πως για να μπορέσει να γίνει μια στοιχειωδώς σοβαρή δουλειά θα έπρεπε να δουλεύουμε γι’ αυτό τουλάχιστον είκοσι μέρες. Θα μπορούσε να πει κανείς πως εγώ θα έπρεπε να προετοιμάζομαι ξέροντας πως η παράσταση δεν θα παιζόταν ποτέ ζωντανά και να σκηνοθετήσω τους ηθοποιούς με μη θεατρικό γνώμονα. Αυτό όμως δεν ξέρω να το κάνω. Η μόνη δουλειά που γνωρίζω να κάνω είναι να προπονώ τους συναδέλφους μου για την επερχόμενη συνάντησή μας με αυτόν που γνώριζα ως τώρα ως αποδέκτη του έργου μας: τους ζωντανούς ανθρώπους που βρίσκονται στην πλατεία και περιμένουν, εκτεθειμένοι κι οι ίδιοι, να παρακολουθήσουν την ζωντανή έκθεση των ηθοποιών. Παίζοντας ο ίδιος στην παράσταση, δεν είχα επιπλέον τη δυνατότητα να βρίσκομαι με τον τηλεσκηνοθέτη στο επιτόπιο μοντάζ για να συμμαζέψω τα ασυμμάζευτα της τόσο πρόχειρης αυτής προσέγγισης. Έτσι, μια κοπιώδης, όσο και υπέροχη διαδρομή πέντε μηνών έληξε ανεπίδοτη μέσα σε ένα βράδυ».
Τα θέλουμε όλα, κλασικά και σύγχρονα κείμενα, ζωντανό, ψηφιακό, audio θέατρο...κάθε ένα έχει ενδιαφέρον όταν γίνεται με σωστούς όρους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ό,τι διανύουμε ένα μεταβατικό στάδιο κατά το οποίο η εργασία του σκηνοθέτη και του ηθοποιού βρίσκεται στο επίκεντρο της θεατρικής έκφρασης εξίσου με την εργασία του θεατή που διερωτάται για το πώς θα απολαύσει μια παράσταση. Ο στόχος ας είναι η ποιότητα της συνάντησης κάθε θεατή με τους καλλιτέχνες είτε ζωντανά, είτε μέσα από τη γυαλάδα ενός οπτικοακουστικού μέσου.
