"Εδώ έχει δράκους": Είδαμε την -αμφιλεγόμενη;- παράσταση της Αριάν Μνουσκίν και του Théâtre du Soleil

Μέσω της κατανόησης του παρελθόντος, ενδεχομένως καταφέρουμε να κατανοήσουμε το παρόν. Αυτή η σκέψη κρύβεται πίσω από την παράσταση του Théâtre du Soleil σε σκηνοθεσία της Αριάν Μνουσκίν, "Εδώ έχει δράκους / Hic sunt Dracones", που άνοιξε το Φεστιβάλ Αθηνών και θα παίζεται μέχρι και τις 5/6.

Πρόκειται για μία μεγαλειώδη παραγωγή, στα χνάρια του θεάτρου που υπηρετεί η ιστορική κολεκτίβα, όπου το πολιτικό συνενώνονται με το ανθρώπινο, το ποιητικό και το θεατρικό στοιχείο, έστω αν κάποια από αυτά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εμφανίζονται κάπως αποδυναμωμένα. 

Σε αυτή την επετειακή των εξήντα χρόνων της ομάδας παράσταση, το ενδιαφέρον -και η αγωνία- της Μνουσκίν εκκινεί από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία^. η ούτως ή άλλως άκρως πολιτικοποιημένη δημιουργός (οι παραστάσεις της εμπνέονται από τη Γαλλική Επανάσταση, τον ναζισμό, τον ιμπεριαλισμό που έχει δημιουργήσει στρατιές προσφύγων), εδώ στρέφεται στη σύγχρονη ιστορία, ίσως και λόγω της ρωσοεβραϊκής καταγωγής της.

Η παράσταση ανοίγει με απολύτως άμεσο τρόπο, χωρίς ίχνος θεατρικής εμμεσότητας, προβάλλοντας το μαγνητοσκοπημένο διάγγελμα του Βλαντιμίρ Πούτιν, με το οποίο επιχείρησε να νομιμοποιήσει την εισβολή στην Ουκρανία, το Φεβρουάριο του 22^. αμέσως μετά η παράσταση βουτάει στο παρελθόν, εκατό χρόνια πριν, και, εγκαταλείποντας την κυριολεξία, δίνει τη σκυτάλη στα κατεξοχήν εργαλεία που χρησιμοποιεί η Μνουσκίν: το θεατρικό παιχνίδι, την αφήγηση, την κινηματογραφική ροή, το επικό στοιχείο. 

Η παράσταση δραματοποιεί, μήνα προς μήνα, τον πρώτο χρόνο της Ρωσικής Επανάστασης, από το Φεβρουάριο του 19717, όταν κορυφώθηκαν οι λαϊκές εξεγέρσεις εναντίον του τσάρου Νικόλαου Β΄, μέχρι και τον Ιανουάριο του 1918, όταν οι Μπολσεβίκοι κατέλυσαν την πανρωσική συντακτική συνέλευση και η εξουσία δόθηκε στα σοβιέτ^. παράλληλα, παρακολουθεί την εξέλιξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, που μαινόταν στα πεδία των ευρωπαϊκών μαχών.

Πρωταγωνιστές της παράστασης είναι οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της Ιστορίας: ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Τρότσκι, ο Τσέρτσιλ, ο Χίτλερ, ο Γκέμπελς, καθώς βέβαια και ο ανώνυμος λαός, αυτός που βρίσκεται στη δίνη των γεγονότων και πληρώνει τελικά με το αίμα του, όπως ακούγεται κάποια στιγμή στην παράσταση.

Με το βλέμμα της σταθερά στραμμένο στον άνθρωπο, η Μνουσκίν προσπαθεί να κατανοήσει τους μηχανισμούς της Ιστορίας και της πολιτικής. Καθώς παραθέτει βήμα βήμα την εξέλιξη μίας μεγαλειώδους λαϊκής εξέγερσης εναντίον της μοναρχίας, που προέτασσε την "ειρήνη", τη "γη" και το "ψωμί" ως κυρίαρχα αιτήματα, και τη σταδιακή μετατροπή της σε σύστημα, δεν διστάζει να αποκαθηλώσει τους θρυλικούς πρωτεργάτες της Οκτωβριανής Επανάστασης, κυρίως τον Λένιν, εκθέτοντας τις έριδες, τις διαμάχες, τις μεθοδεύσεις και τους τακτικισμούς τους^. ταυτόχρονα, φέρνει στο προσκήνιο τις απαρχές της δημιουργίας του Γ΄ Ράιχ, και μέσω του Χίτλερ και του Γκέμπελς, εκθέτει ενώπιόν μας την εκκόλαψη του ναζισμού. 

Χωρίς διδακτισμό, κυρίως με χιούμορ και ειρωνεία, η Μνουσκίν εκθέτει μπροστά μας ένα κομμάτι Ιστορίας, ανιχνεύοντας το νήμα που ενώνει το τώρα με το χθες^. από τα πιο αποκαλυπτικά στοιχεία της παράστασης, εξάλλου, είναι ο "πονοκέφαλος" ήδη από τότε του "ουκρανικού ζητήματος" και της γενικότερης αυτοδιάθεσης των διαφορετικών εθνοτήτων της Ρωσίας: κατά τον Λένιν, "το όριο της αυτοδιάθεσής τους είναι ο μπολσεβικισμός". 

Η δραματουργία της παράστασης (σε συνεργασία με τη συγγραφέα και φιλόσοφο Ελέν Σιξού) μαρτυράει μεγάλη έρευνα, είναι όμως κάπως χαλαρή. Καταιγισμός πληροφοριών -και μαζί ονομάτων, ιστορικών γεγονότων κλπ- διατρέχουν τον κορμό της παράστασης στις δυόμισι σχεδόν ώρες διάρκειας, απαιτώντας πλήρη συγκέντρωση από τους θεατές (και ίσως καλύτερη κατάρτιση επί της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου), όμως το σκηνικό ενδιαφέρον αποδεικνύεται ακμαίο, χάρη στη μοναδική ικανότητα της Μνουσκίν να εκλαϊκεύσει το υλικό της και να το παραδώσει ως ένα σκοτεινό παραμύθι.

Η παράσταση χρησιμοποιεί ντοκουμέντα αλλά δεν συνιστά docudrama^. πρόκειται αντιθέτως για μια γιορτή της θεατρικότητας -ίσως πιο αποδυναμωμένη σε σύγκριση με παλαιότερες δουλειές της ομάδας, με λιγότερη ποίηση και μικρότερο επικό μεγαλείο- που χρησιμοποιεί την αφήγηση και τη δραματοποίηση, το θέατρο μέσα στο θέατρο, το θέατρο σκιών, τις μεσαιωνικές αφηγήσεις και τα λαϊκά κωμικά θεάματα (φάρσες).

Η θεατρική ψευδαίσθηση συχνά σπάει και συνολικά η ιστορία, παρόλο που βασίζεται σε αληθινά γεγονότα και ανεβάζει επί σκηνής πραγματικά πρόσωπα, παραδίδεται με τρόπο που επιτρέπει την απόσταση από την πλατεία. Ακόμη και η χρήση μασκών από τους ηθοποιούς, οι οποίες αντιγράφουν φυσιογνωμικά τις ιστορικές προσωπικότητες- δεν συμβάλλει στη δημιουργία ταύτισης, αλλά αντίθετα συνιστά ένα άκρως θεατρικό στοιχείο, που κάνει την παράσταση να μοιάζει με θέατρο ζωντανών μαριονετών. 

Και βέβαια υπάρχει επί σκηνής αυτός ο έξοχος τριανταμελής θίασος, των διαφορετικών εθνοτήτων και γλωσσών (πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστές της Ιστορίας ακούγονται να μιλούν στη γλώσσα τους, ρωσικά, γερμανικά, αγγλικά κλπ), που είναι ενεργητικά παρών καθόλη τη διάρκεια της παράστασης. Δεν δίνουν με το είναι τους μόνο την ενσάρκωση των προσώπων αλλά χάρη σε αυτούς η παράσταση διατηρεί τον υψηλής συνοχής "κινηματογραφικό" ρυθμό της, καθώς φροντίζουν σαν ένα πειθαρχημένο και εναρμονισμένο σώμα για την απερίσπαστη διαδοχή των σκηνών και των χώρων δράσης. Στο επίκεντρο αυτής της υποδειγματικής ομάδας, μία ηθοποιός, η Ελέν Σενκ -σαν alter ego της Μνουσκίν- λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ σκηνής και πλατείας, ως σκηνοθέτρια και θεατής μαζί, ως κομμάτι του τότε αλλά και κομμάτι του τώρα, ως ο άνθρωπος που ψάχνει στις σελίδες της Ιστορίας να βρει τις απαντήσεις και θέτει στους πρωταγωνιστές της τα κατάλληλα ερωτήματα.