Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για την Αριάν Μνουσκίν και το Θέατρο του Ήλιου

Η Αριάν Μνουσκίν γεννήθηκε στις 3 Μαρτίου του 1939 στα δυτικά προάστια του Παρισιού. Ως κόρη του Ρωσοεβραίου κινηματογραφικού παραγωγού Αλεξάντρ Μνουσκίν και της Βρετανίδας ηθοποιού Τζουν Χάνεν, επηρεάστηκε όχι μόνο από τις καλλιτεχνικές ιδιότητες των γονιών της αλλά και από το πολυπολιτισμικό κράμα της οικογένειας. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και η εξόντωση των παππούδων της στο Άουσβιτς την επηρέασαν βαθιά, ως γυναίκα και καλλιτέχνιδα. 

Σπούδασε λογοτεχνία και θέατρο στη Σορβόνη, στην Οξφόρδη και στη σχολή σωματικού θεάτρου του σπουδαίου Ζακ Λεκόκ και δημιούργησε την πρώτη της ομάδα το 1959 μαζί με συμφοιτητές της από τη Σορβόνη. Καθώς μαινόταν ο πόλεμος της Αλγερίας, η νεοσύστατη ομάδα ανέπτυξε και ακτιβιστική δράση^. από τότε για τη Μνουσκίν το θέατρο όφειλε να είναι ο χώρος όπου το ποιητικό σμίγει με το πολιτικό. 

Το 1964 ίδρυσε την Εταιρία Εργατικής Συνεργασίας Παραγωγής, δηλαδή το θρυλικό σχήμα Théâtre du Soleil (Θέατρο του ΄Ήλιου), που δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα. Το Θέατρο του ΄Ήλιου αποτέλεσε από τη γέννησή του πρότυπο συνύπαρξης και ίσης μεταχείρισης, καθώς λειτουργεί ως μια καλλιτεχνική κολεκτίβα, τα μέλη της οποίας αποτελούν μία μεγάλη οικογένεια, συχνά συμβιώνουν στη θεατρική τους στέγη ενώ λαμβάνουν ίσες αμοιβές.

Το 1970 η ομάδα εγκαταστάθηκε στην περίφημη Καρτουσερί, μία πρώην αποθήκη πυρομαχικών στα περίχωρα του Παρισιού, που αποτελεί μέχρι σήμερα την έδρα της. Από εκεί ανοίγουν τα φτερά τους προς τις σκηνές όλου του κόσμου, σκηνές συνήθως μη θεατρικές: μία από τις πρώτες παραστάσεις τους δόθηκε σε τσίρκο, ενώ άλλοτε προτιμούν αποθήκες ή άλλους μεγάλους, γυμνούς χώρους. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι περισσότερες παραστάσεις του Θεάτρου του ΄Ήλιου δόθηκαν σε εγκαταστάσεις των πρώην ολυμπιακών ακινήτων ή σε εκθεσιακά κέντρα, και δε θα μπορούσε να γίνει αλλιώς για τα επικών διαστάσεων, πολυπληθή θεάματα που παρουσιάζει. 

Η διαπολιτισμικότητα είναι καθοριστική όσον αφορά τη σύνθεση της ομάδας -όπου συνυπάρχουν τουλάχιστον είκοσι διαφορετικές εθνικότητες-, αλλά και τα καλλιτεχνικά εργαλεία της. Πολίτης του κόσμου και ταξιδιώτισσα, η Μνουσκίν αντλεί θεατρικά στοιχεία από τις παραδόσεις όλου του κόσμου, του Μπαλί, της Ινδίας, της Ιαπωνίας, του μεσαιωνικού και αναγεννησιακού ευρωπαϊκού θεάτρου, προκειμένου να επιτύχει την απομάκρυνση από κάθε ίχνος νατουραλισμού. Η μεταφορά και η μεταμόρφωση είναι τα ζητούμενα κι αυτές οι δύο έννοιες είναι που καθιστούν το θέατρό της υψηλά ποιητικό και λαϊκό ταυτόχρονα. 

Έχοντας συμπληρώσει πλέον έξι δεκαετίες ζωής, το Θέατρο του ΄Ήλιου πορεύτηκε μέσα στη δίνη σημαντικών κοινωνικοπολιτικών γεγονότων, χωρίς να ξεχνάει την κοινωνική, πολιτική και αισθητική αποστολή του. Το παράδειγμά του αποδεικνύει πως η ουτοπία δεν είναι κάτι απίθανο, αλλά κάτι που δεν έχουμε κατακτήσει ακόμη, όπως έχει δηλώσει και η ίδια η Μνουσκίν. Το 1971, η Μνουσκίν υπέγραψε το "Μανιφέστο 343" μαζί με 342 ακόμη γυναίκες που τόλμησαν να παραδεχθούν πως έχουν κάνει έκτρωση, όταν ήταν ακόμη παράνομη στη Γαλλία, καλώντας στη νομιμοποίησή της. Έκτοτε, υψώνει συχνά φωνή με αφορμή τις ιμπεριαλιστικές πολιτικές της πατρίδας της ή της Ευρώπης συνολικά, έχει τοποθετηθεί σχετικά με ζητήματα όπως το παλαιστινιακό και η προσφυγική κρίση, ενώ το 1996 η ομάδα υποδεχόταν στην έδρα της 382 παράνομους μετανάστες.

Έχουν ανεβάσει έργα του Σαίξπηρ, του Μολιέρου, των αρχαίων Ελλήνων τραγικών, είτε μεμονωμένα είτε σε σκηνικές συνθέσεις, όμως συχνότερα παρουσιάζουν πρωτότυπα θεάματα, όπου ο μύθος σμίγει με την ιστορία. Από τις πρώτες θρυλικές παραστάσεις τους ήταν οι "1789" και "1793", εμπνευσμένες από τη Γαλλική Επανάσταση, ενώ αντίστοιχης εποποιίας ήταν και οι παραστάσεις που είδαμε στην Ελλάδα: το 2006, στο Ολυμπιακό Γυμναστήριο του Φαλήρου, το "Τελευταίο Καραβανσαράι", εμπνευσμένη από τις οδύσσειες των σύγχρονων προσφύγων, ένα πολύωρο θέαμα που μιλούσε σε δώδεκα γλώσσες, όσες οι γλώσσες του πολυπολιτισμικού θιάσου^. το 2007, στον ίδιο χώρο, οι "Εφήμεροι", μια ποιητική ελεγεία για την εφήμερη ανθρώπινη ύπαρξη, βασισμένη στις μικροϊστορίες των "ανώνυμων" ανθρώπων.

Το 2011, στο χώρο του Athens Metropolitan Expo, παρουσιάστηκαν οι "Ναυαγοί της τρελής ελπίδας", θέαμα εμπνευσμένο από τον βωβό κινηματογράφο και τους "Ναυαγούς του Ιωνάθαν" του Ιουλίου Βερν που απέτινε φόρο τιμής σε όσους πίστεψαν σε ιδανικά που ναυάγησαν^. το 2019, στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής, ήρθε η "Kanata - Επεισόδιο 1ο: Η διαμάχη", παράσταση με θέμα τους αυτόχθονες του Καναδά και ταραγμένο background κατά τη δημιουργία της, που σφράγισε την ιστορική συνεργασία  -μοναδική στα χρονικά της ομάδας- με τον σπουδαίο Ρομπέρ Λεπάζ.

Η Μνουσκίν συχνά αναφέρεται στο ρόλο των θεατών, που τους θέλει συνοδοιπόρους στη θεατρική συνθήκη παρά παρατηρητές. Στις παραστάσεις της η ψευδαίσθηση συχνά σπάει, οι θεατές παρακολουθούν την προετοιμασία των ηθοποιών, κάποιες φορές μοιράζονται μαζί τους ένα γεύμα. Σε μία συνέντευξή της στον Guardian το 2012, δήλωσε: "Δεν είμαστε κατάστημα. Είναι δυστυχές που χρειαζόμαστε τα χρήματα των ανθρώπων, όμως δεν πουλάμε κάτι. Γι’ αυτό μισώ τη λέξη "παραγωγή": δεν είναι παραγωγή, είναι μια τελετή, μια τελετουργία, είναι κάτι πολύ σημαντικό για την ψυχική σου δύναμη και θα έπρεπε να βγαίνεις από το θέατρο δυνατότερος και περισσότερο ανθρώπινος απ’ όταν μπήκες".

Το 1987 ήταν η πρώτη που βραβεύτηκε με το σημαντικό, νεοσύστατο τότε, Ευρωπαϊκό Βραβείο Θεάτρου (Premio Europa per il Teatro), ενώ το 2005 έγραψε το μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, ένα μήνυμα-ωδή στη δύναμη του θεάτρου, που ξεκινούσε με τη φράση "Βοήθεια! Θέατρο, βοήθησέ με!". Το 2009 βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Ίψεν, που έχει θεσπιστεί από τη νορβηγική κυβέρνηση στη μνήμη του Νορβηγού θεατρικού συγγραφέα.

Η παράσταση "Εδώ έχει δράκους / Hic sunt Dracones"

Πρόκειται για την τελευταία, επετειακή των εξήντα χρόνων, δημιουργία του Θεάτρου του ΄Ήλιου, μια επική ιστορική τοιχογραφία με τη συμμετοχή περίπου 40 ηθοποιών, που συμμετείχαν ενεργά στην ετοιμασία της παράστασης. Η ιστορία ξεκινάει από τον πόλεμο στην Ουκρανία και ξετυλίγεται προς τα πίσω, ενώ στην Πειραιώς 260 (30/5-3/6) θα δούμε το πρώτο επεισόδιο, που φέρει τον υπότιτλο "1917: Η νίκη ήταν στα χέρια μας". Η Μνουσκίν αναρωτιέται: Πώς είναι δυνατόν μέσα στην ίδια την Ευρώπη στον 21ο αιώνα να επιχειρείται η εισβολή, η υποδούλωση και η καταστροφή μιας ανεξάρτητης χώρας;", συμπληρώνοντας: "ίσως μ’ αυτή την παράσταση φανταζόμαστε με πολλή αφέλεια ότι θα μπορούσαμε να ορθώσουμε ένα θεατρικό ανάχωμα ενάντια στους διάφορους δεσποτισμούς, ολοκληρωτισμούς και ιδεολογικούς δογματισμούς που μας απειλούν σήμερα σε πολλαπλά μέτωπα".

Με οδηγό μια "υποκειμενική", όπως σημειώνει, βιβλιογραφία (σε συνεργασία με τη συνεργάτιδα του θεάτρου φιλόσοφο και φεμινίστρια Ελέν Σιξού), ανατρέχει στο έτος 1917 και επιχειρεί να παρουσιάσει θεατρικά τη "γέννηση ενός συστήματος που άλλαξε τον κόσμο". Ανασυστήνοντας τα γεγονότα μέσα από μια "επική ενσάρκωση" των πρωταγωνιστών επιχειρεί να εντοπίσει τη ρίζα της σημερινής εισβολής στην Ουκρανία και τους μηχανισμούς του ολοκληρωτισμού που οδήγησαν στο σήμερα.

Ο τίτλος "Hic sunt Dracones" αναφέρεται στις προειδοποιητικές σημάνσεις που εντοπίζονται σε μεσαιωνικούς χάρτες και αναφέρονται σε περιοχές χωρίς όνομα, άγνωστες και ακατοίκητες και, όπως πιστευόταν, επικίνδυνες^. προκειμένου ν’ αποτραπεί το πέρασμα των ταξιδιωτών οι χάρτες προειδοποιούσαν "Hic sunt dracones" ("Εδώ έχει δράκους"). Οι δράκοι στο δυτικό φαντασιακό σηματοδοτούν μια "terra incognita" και για την Μνουσκίν, που αγαπά τις μεταφορές όχι μόνο δεν έχουν εκλείψει στο σύγχρονο κόσμο αλλά είναι εξαιρετικά επικίνδυνοι.