Για τον Γιάννη Βούρο, η αλήθεια δεν είναι ποτέ απλή αλλά ένα θέατρο συνειδήσεων

Ο "Μάρτυρας Κατηγορίας" είναι ένα από τα πιο εμβληματικά δικαστικά θρίλερ. Τι σας γοητεύει περισσότερο σε αυτό το έργο της Άγκαθα Κρίστι κι αν το έργο  ήταν ένας καθρέφτης της κοινωνίας, τι νομίζετε ότι θα μας αποκάλυπτε για εμάς σήμερα;
Ο "Μάρτυρας Κατηγορίας" είναι ένα από τα έργα όπου η Άγκαθα Κρίστι υπερβαίνει τον ρόλο της "βασίλισσας του εγκλήματος" και γίνεται κάτι περισσότερο: ένας ψυχολόγος που αναζητά την αλήθεια. Αυτό που με γοητεύει περισσότερο δεν είναι τόσο η πλοκή — η δεξιοτεχνία της ανατροπής είναι δεδομένη — αλλά ο τρόπος που χειρίζεται την έννοια της αλήθειας ως θεατρικό παιχνίδι. Στην αίθουσα του δικαστηρίου, ο καθένας υποδύεται κάποιον: ο συνήγορος, ο μάρτυρας, ο κατηγορούμενος. Όλοι "παίζουν ρόλους" και όλοι, σε κάποιο σημείο, ψεύδονται — για να προστατευτούν, να κερδίσουν ή απλώς για να επιβιώσουν. Αν το έργο ήταν καθρέφτης της κοινωνίας, νομίζω σήμερα θα μας αποκάλυπτε την εμμονή μας με την εικόνα και την αφήγηση. Όπως τότε ο ένοχος μπορούσε να σωθεί πίσω από ένα καλοστημένο προσωπείο, έτσι κι εμείς σήμερα χτίζουμε "εκδοχές" του εαυτού μας — στα μέσα, στις σχέσεις, ακόμη και στην πολιτική — αναζητώντας όχι την αλήθεια, αλλά τη σωστή εντύπωση. Ο "Μάρτυρας Κατηγορίας" μας υπενθυμίζει ότι η αλήθεια δεν είναι ποτέ απλή· είναι ένα θέατρο όπου κάθε ρόλος, κάθε σιωπή, κάθε βλέμμα μπορεί να είναι το κλειδί ή η παγίδα. Και ίσως αυτό είναι που κάνει το έργο συγκλονιστικά σύγχρονο: δείχνει πως, τελικά, η δικαιοσύνη δεν είναι ζήτημα νόμου, αλλά συνείδησης.

Τι απαιτεί ο ρόλος του σερ Ουίλφριντ Ρόμπαρτς τον οποίο ερμηνεύετε;
Εξυπνάδα, χιούμορ, και λεπτή ειρωνία κατά περίπτωση. Καταλαβαίνει πολλά περισσότερα από όσα λέει. Σταθμίζει διαρκώς αποδείξεις, προθέσεις, ψέματα. Πιστεύει στην Δικαιοσύνη, όχι στον Νόμο. Αποπνέει κύρος και εμπειρία από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στη σκηνή. Ενδιαφέρον έχουν οι στιγμές που εμφανίζεται ευάλωτος και που η δράση προωθείται μέσα από ένα βλέμμα. Όχι μέσα από μια φράση. Αν και δεν είναι ο "ήρωας" της υπόθεσης, λειτουργεί ως θεατρικός καθρέφτης της αλήθειας και της αυταπάτης. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται σκηνικό βάρος, πειθαρχία, φωνητική ευελιξία και υποκριτική ακρίβεια.

Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η μεγαλύτερη πρόκληση στο να "κρατήσεις" το κοινό σε ένα έργο όπου η ένταση βασίζεται κυρίως στον λόγο και στις αποκαλύψεις;
Η μεγαλύτερη πρόκληση, κατά τη γνώμη μου, είναι η διαχείριση της εσωτερικής ενέργειας. Όταν η ένταση ενός έργου δεν στηρίζεται σε εξωτερική δράση, αλλά στον λόγο, στις αποκαλύψεις και στις αλλαγές των σχέσεων ή των συνειδήσεων, τότε η σκηνή κινδυνεύει να γίνει στατική — αν δεν υπάρχει "σπινθήρας ηλεκτρισμού" κάτω από τον λόγο. Αυτό σημαίνει ότι ο λόγος πρέπει να έχει ρυθμό, όχι μόνο σημασία. Ο θεατρικός λόγος χρειάζεται παλμό· να αναπνέει, να χτίζει και να εκρήγνυται. Ο θεατής δεν παρακολουθεί μόνο τι λέγεται, αλλά και πώς λέγεται — τον ρυθμό, τις παύσεις, την εσωτερική μουσική. Οι αποκαλύψεις πρέπει να λειτουργούν σαν στιγμές μεταμόρφωσης. Κάθε αποκάλυψη (ιδέα, μυστικό, συνειδητοποίηση) χρειάζεται να αλλάζει κάτι ουσιαστικό: τον τρόπο που βλέπουμε έναν χαρακτήρα, μια σχέση, ή τον ίδιο τον κόσμο του έργου. Αν τα λόγια είναι κούφια, μένουν "στον αέρα" χωρίς συνέπεια, το κοινό αποσυνδέεται. Επίσης σε έργα του λόγου, η σιωπή είναι συχνά πιο εύγλωττη από τον λόγο — μια παύση γεμάτη ένταση μπορεί να κρατήσει το κοινό πιο καθηλωμένο από μια κραυγή. Η παρουσία του ηθοποιού είναι το όχημα της έντασης. Αν ο ηθοποιός κατέχει πλήρως τον λόγο — τον σκέφτεται, τον αισθάνεται, τον μετατρέπει σε ενέργεια — τότε το κοινό παραμένει μαγνητισμένο. Ο λόγος παύει να είναι διάλογος ιδεών και γίνεται ζωντανό σώμα.

Η δικαιοσύνη και η αλήθεια συχνά απέχουν. Το έργο το θέτει αυτό με δραματικό τρόπο. Εσείς προσωπικά πιστεύετε ότι υπάρχει ποτέ "αντικειμενική αλήθεια"; 
Αν μιλήσουμε φιλοσοφικά, η "αντικειμενική αλήθεια" θα σήμαινε μια πραγματικότητα που υπάρχει ανεξάρτητα από τις αντιλήψεις, τα συναισθήματα ή τα συμφέροντα των ανθρώπων. Ωστόσο, στην πράξη —ιδίως όταν μπαίνει ο ανθρώπινος παράγοντας, όπως στη δικαιοσύνη η αλήθεια σχεδόν πάντα διυλίζεται μέσα από την υποκειμενικότητα: μνήμες, φόβους, ενοχές, επιθυμίες. Η Αγκάθα Κρίστι στο Μάρτυρας κατηγορίας το δείχνει αριστοτεχνικά· όλοι λένε "την αλήθεια τους", αλλά η τελική αποκάλυψη δείχνει ότι η αλήθεια δεν είναι ποτέ ένα καθαρό γεγονός — είναι μια σκηνή, ένα παιχνίδι ρόλων. Μπορεί, λοιπόν, να υπάρχει αντικειμενική αλήθεια σε αφηρημένο επίπεδο (όπως π.χ. οι νόμοι της φυσικής), αλλά στις ανθρώπινες σχέσεις και στα δικαστήρια, αυτό που υπάρχει είναι μάλλον  ανθρώπινες εκδοχές της αλήθειας — μερικές πιο ειλικρινείς, άλλες πιο καλοπαιγμένες.

Αν ο Σερ Ουίλφριντ Ρόμπαρτς ζούσε στην Ελλάδα του σήμερα, πώς πιστεύετε ότι θα αντιμετώπιζε το δικό μας δικαστικό σύστημα;
Αν ζούσε στην Ελλάδα του σήμερα, θα βίωνε ένα μείγμα θαυμασμού και απογοήτευσης απέναντι στο δικαστικό μας σύστημα. Ο Σερ Ουίλφριντ θα εξοργιζόταν με τη βραδύτητα απονομής της δικαιοσύνης στην Ελλάδα — τις αναβολές, τις καθυστερήσεις, την υπερφόρτωση των δικαστηρίων. Θα έβλεπε τη διαδικαστική ολιγωρία ως προσβολή της ίδιας της έννοιας του δικαίου. Ίσως θα έλεγε με το χαρακτηριστικό του σαρκασμό: "Η
Δικαιοσύνη εδώ φαίνεται να έχει αντικατασταθεί από μια γραφειοκρατική θεά που ζητά... υπομονή αντί για αποδείξεις." Ως δεινός αναγνώστης των ανθρώπων, θα παρατηρούσε με ενδιαφέρον τη συχνή ελληνική τάση προς το συναισθηματικό επιχείρημα και τη ρητορική υπερβολή μέσα στις αίθουσες. Πιθανότατα θα το θεωρούσε και διασκεδαστικό — αλλά επικίνδυνο, γιατί αλλοιώνει την ουσία της απόδειξης. Ως άνθρωπος που πιστεύει ακράδαντα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, θα στήριζε με πάθος τους νέους δικαστές που αντιστέκονται σε πιέσεις, αλλά θα κατακεραύνωνε κάθε δείγμα πελατειακής νοοτροπίας ή υποψίας πολιτικής εμπλοκής. Ίσως θα δήλωνε: Θα τον ενοχλούσε βαθιά η υπερπροβολή των δικαστικών υποθέσεων στα μέσα ενημέρωσης και η "καταδίκη πριν τη δίκη” από την κοινή γνώμη. Ως άνθρωπος της Βικτωριανής ακαμψίας και του επαγγελματικού ήθους, θα θεωρούσε αυτή την πρακτική, εκφυλισμό της έννοιας του τεκμηρίου αθωότητας. Ωστόσο, δεν θα ήταν ένας μίζερος επικριτής. Θα αναγνώριζε και τα θετικά βήματα — τη νέα γενιά νομικών που επιδιώκουν διαφάνεια, την τεχνολογική εξέλιξη στις διαδικασίες, την αυξανόμενη κοινωνική ευαισθησία σε θέματα δικαιωμάτων.

Το έργο "Μάρτυρα κατηγορίας" της Αγκάθα Κρίστι γράφτηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν, αλλά παραμένει επίκαιρο. Τι λέει σήμερα στο ελληνικό κοινό για τη δικαιοσύνη, τη διαφθορά, ή τη δύναμη της πειθούς;
Δεν είναι τυχαίο που το συγκεκριμένο έργο παίζεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά με sold out παραστάσεις. Η υπόθεση αγγίζει ιδιαίτερα τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, όπου οι θεσμοί δικαιοσύνης συχνά αμφισβητούνται και το κοινό βλέπει καθημερινά "δίκες” να διεξάγονται στα μέσα ενημέρωσης και στα κοινωνικά δίκτυα. Στον κόσμο του έργου, όλοι φορούν προσωπεία, όλοι έχουν κάτι να κερδίσουν ή να κρύψουν. Αυτό αντιστοιχεί σε μια εποχή όπου το κοινό έχει κουραστεί από ψεύδη, χειραγωγήσεις και "θεατρικές" πολιτικές δηλώσεις. Η Αγκάθα Κρίστι μάς καθιστά "ενόρκους” — και στο τέλος, μας ξεγελά με τρόπο που αποκαλύπτει πόσο εύκολα μπορούμε να πιστέψουμε το ψέμα όταν μας ειπωθεί με πάθος και συνέπεια. Σε μια εποχή παραπληροφόρησης, "fake news” και κοινωνικών διχασμών, αυτή η θεματική αποκτά νέα, σχεδόν προφητική επικαιρότητα. Το έργο δεν μας δείχνει μόνο ένα δικαστήριο, αλλά μια κοινωνία που αναζητά την αλήθεια μέσα από
θραύσματα αφήγησης. Μας προκαλεί να σκεφτούμε — όχι ποιος έχει δίκιο, αλλά πώς
αποφασίζουμε ποιος έχει δίκιο.

Ζούμε σε μια εποχή που το "δικαστήριο" πολλές φορές είναι τα social media. Βλέπετε αναλογίες ανάμεσα στο έργο και την "κοινή γνώμη" του σήμερα;
Στο "Μάρτυρας κατηγορίας" της Αγκάθα Κρίστι, η αλήθεια είναι ένα πολύπλοκο και ρευστό ζήτημα. Ο θεατής (όπως και οι ένορκοι στο έργο) χειραγωγείται από την αφήγηση, τα συναισθήματα, τις εντυπώσεις και τις μεταμορφώσεις των χαρακτήρων. Η συγγραφέας μάς δείχνει πώς η αντίληψη της αλήθειας μπορεί να κατασκευαστεί ή να διαστρεβλωθεί από όποιον έχει τη δύναμη να αφηγείται πειστικά. Αντίστοιχα, στη σημερινή εποχή των social media, η "κοινή γνώμη" λειτουργεί πολλές φορές σαν ένα άτυπο δικαστήριο. Οι άνθρωποι σχηματίζουν απόψεις και "εκδίδουν αποφάσεις" με βάση μερικές πληροφορίες, εντυπώσεις ή συναισθηματικά φορτισμένες αφηγήσεις. Η αλήθεια θολώνει πίσω από την προβολή, τη χειραγώγηση εικόνων και τη δυναμική του πλήθους. Η "καταδίκη" ή η "αθώωση" κάποιου δεν προκύπτει από τεκμήρια, αλλά από τη δημόσια πίεση και την ταχύτητα διάδοσης μιας ιστορίας. Μπορούμε να πούμε ότι το "δικαστήριο των social media" είναι μια ανολοκλήρωτη θεατρική πράξη. Όλοι είναι θεατές και ταυτόχρονα ένορκοι, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά όλη την αλήθεια. Μάλιστα, αν σκεφτούμε τη γυναίκα-μάρτυρα του έργου — που μεταμορφώνεται, παίζει ρόλους, αλλάζει πρόσωπα — θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο στα social media οι ταυτότητες είναι ευμετάβλητες και δραματοποιημένες. Η ψευδαίσθηση γίνεται μέρος της "αλήθειας".

Πιστεύετε πως οι άνθρωποι σήμερα διψούν για ιστορίες που μιλούν για το δίκαιο και την αλήθεια — ή περισσότερο για την ανατροπή και το μυστήριο;
Οι άνθρωποι πάντα αναζητούν ιστορίες που τους κάνουν να αισθανθούν ότι υπάρχει νόημα στον κόσμο, ότι οι πράξεις έχουν συνέπειες, και ότι το καλό μπορεί να νικήσει το κακό. Ιστορίες με έντονα ηθικά διλήμματα, φιλοσοφικό βάθος ή κοινωνική δικαιοσύνη γοητεύουν όσους ψάχνουν νόημα, αναστοχασμό ή ενθάρρυνση για δράση. Σήμερα, με την υπερπληροφόρηση και τις κοινωνικές ανισότητες, η ανάγκη να δει κανείς το "δίκαιο” να επιβάλλεται ή να αναδεικνύεται, η αλήθεια μπορεί να είναι ακόμη πιο έντονη. Από την άλλη, η εποχή μας είναι κορεσμένη από πληροφορία και προβλέψιμα μοτίβα. Οι άνθρωποι συχνά αναζητούν ιστορίες που τους σοκάρουν, που τους αναγκάζουν να αμφισβητήσουν τα δεδομένα, ή που προσφέρουν έντονη συναισθηματική ένταση και αγωνία. Το μυστήριο και οι ανατροπές προσφέρουν διαφυγή, αίσθηση έκπληξης και διαδραστικότητα. Ο πολίτης νιώθει ότι συμμετέχει σε μια αναζήτηση, όχι απλώς ότι παρακολουθεί την ηθική ολοκλήρωση μιας ιστορίας.

Στο θέατρο, η ενέργεια του θιάσου καθορίζει την επιτυχία. Υπάρχει κάποια στιγμή στις πρόβες ή στις παραστάσεις που σας έχει μείνει αξέχαστη; 
Ο θίασος δεν είναι απλώς ένα σύνολο καλών ηθοποιών. Είναι ένα οργανικό σύνολο. Όταν υπάρχει αληθινή χημεία μεταξύ των μελών, η ενέργεια που βγαίνει στη σκηνή είναι ζωντανή και μεταδοτική προς το κοινό. Αν αντίθετα η χημεία λείπει, ακόμη και η πιο καλή σκηνοθεσία ή ένα εξαιρετικό κείμενο μπορεί να χάσει τη δυναμική του. Η ενέργεια του θιάσου καθορίζει τον ρυθμό της παράστασης. Ένας θίασος που κινείται με πειθαρχία αλλά και ζωντάνια δίνει αίσθηση ροής, έντασης ή ευαισθησίας ανάλογα με την ανάγκη της σκηνής. Οι ηθοποιοί τροφοδοτούνται από το κοινό και αντίστροφα. Ένας θίασος με ζωντάνια και αυτοπεποίθηση μπορεί να "πείσει" το κοινό και να μεταδώσει το συναίσθημα ακόμα πιο έντονα. Η σκηνή είναι ζωντανό κύτταρο. Μια λάθος ατάκα, πράγμα που συνέβαινε σε μεγάλο βαθμό από εμένα κατά την διάρκεια των προβών αλλά και των πρώτων παραστάσεων καθώς οι υπόλοιποι συντελεστές εκτός του Δημήτρη Καραμπέτση που και αυτός φέτος εντάχθηκε στον θίασο, είχαν πίσω τους εμπειρία 300 παραστάσεων), ένα τεχνικό πρόβλημα ή μια ξαφνική αναπάντεχη αντίδραση του κοινού, αντιμετωπίζεται καλύτερα όταν η ενέργεια και η  αλληλεπίδραση των ηθοποιών είναι θετική και δυνατή. Και εδώ, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω για την κατανόηση και την υπομονή τους και τον σκηνοθέτη Νικορέστη Χανιωτάκη αλλά και όλους τους συναδέλφους, την Ευγενία, τον Κώστα, την Μελίνα, την Νίκη, τον Δημήτρη, τον Όμηρο, τον Γιάννη, την Βαρβάρα. Τελικά, η ενέργεια του θιάσου καθορίζει πόσο πειστικά και συγκινησιακά θα φτάσει το έργο στο κοινό. Μια παράσταση με εξαιρετικό κείμενο αλλά χωρίς ενέργεια θιάσου συχνά φαίνεται "ψυχρή".

Αν κοιτάξετε πίσω, ποιοι ρόλοι θεωρείτε ότι σας "άνοιξαν δρόμους" ή σας άλλαξαν ως ηθοποιό;
Δεν πρόκειται να αναφέρω ρόλους. Οι σκηνοθετικές μου δουλειές (Παιδιά ενός κατώτερου Θεού, Ευριδίκη, η ροκ όπερα Alexander the great, ο Γλάρος, η μικρή μας πόλη, το Deadline, το άρωμα ανδρών, το Έγκλημα και Τιμωρία, το Θάρρος ή Αλήθεια κλπ κλπ) και η καλλιτεχνική διοίκηση στο ΚΘΒΕ, με άλλαξαν ή αν θέλετε με διαμόρφωσαν. Οι σκηνοθεσίες και η διοίκηση στο ΚΘΒΕ μπορεί να μην ήταν "ρόλοι" με τη στενή έννοια, αλλά αυτή η περίοδος άλλαξε τον τρόπο που αντιμετωπίζω πια το θέατρο: από εσωτερική τέχνη σε συλλογική αποστολή. Η οπτική μου για τον ηθοποιό ως "εργάτη της τέχνης" ωρίμασε μέσα από εκείνη την εμπειρία.

Τι σημαίνει για εσάς σήμερα η λέξη "Δικαιοσύνη", όχι μόνο θεατρικά αλλά και ανθρώπινα;
Αν τη σκεφτώ όχι "νομικά" αλλά υπαρξιακά, δηλαδή με το βλέμμα στραμμένο στον άνθρωπο και στις συγκρούσεις του — η Δικαιοσύνη σήμερα μοιάζει να είναι κάτι πιο βαθύ από κανόνες ή ισορροπίες. Είναι μια εσωτερική στάση απέναντι στον άλλον και απέναντι στο ίδιο μας το σφάλμα. Θα έλεγα πως είναι η ικανότητα να βλέπεις τον άλλον ολόκληρο, όχι μόνο την πράξη του, αλλά και το γιατί. Να αναγνωρίζεις ότι μέσα στο χάος των συνθηκών, των φόβων και των λαθών, όλοι ζητάμε χώρο να ακουστούμε. Η δικαιοσύνη, λοιπόν, είναι μια μορφή ενσυναίσθησης με μέτρο· μια πράξη κατανόησης που δεν αναιρεί την ευθύνη. Θεατρικά, η Δικαιοσύνη είναι ο νόμος της σύγκρουσης. Εκεί όπου τα δίκια των προσώπων αλληλοαναιρούνται, και μέσα από τη σύγκρουση γεννιέται το φως της αλήθειας. Είναι ο "θεός" που δεν εμφανίζεται ποτέ επί σκηνής — μόνο μέσα από τις πράξεις των ανθρώπων που προσπαθούν να τον βρουν. Ίσως, τελικά, στο θέατρο όπως και στη ζωή, η Δικαιοσύνη δεν είναι ένας στόχος που κατακτάται, αλλά μια διαρκής αναζήτηση ισορροπίας ανάμεσα στην αλήθεια και τη συμπόνια.

Προπώληση εισιτηρίων: more.com