Αιμίλιος Χειλάκης: "Ο Άμλετ σήμερα θα είχε πεθάνει στα Τέμπη"

"Κι όταν δεν βρίσκεις απαντήσεις, ανεβαίνεις στη σκηνή να τις ψάξεις", μου εξηγεί μεταξύ άλλων ο Αιμίλιος Χειλάκης, λίγο πριν ξεκινήσει την καλοκαιρινή περιοδεία του 'Μόνος με τον Άμλετ', από το Κηποθέατρο Παπάγου (20/6). Διάβασε τη συνέντευξή του στο 'α'.

Τι σε οδήγησε στην απόφαση να ανεβάσεις ξανά το "Μόνος με τον Άμλετ";
Η απόφαση ήρθε μέσα από την ανάγκη. Ζούμε σε μια εποχή όπου η πράξη είναι πιο επιτακτική από τη σκέψη. Ωραίες οι ιδέες και οι προβληματισμοί, αλλά ήρθε η ώρα να πράξουμε. Ο Άμλετ πριν κάνει οτιδήποτε, γκρινιάζει επί πέντε πράξεις. Αυτό είναι και το πρόβλημα με τον σύγχρονο άνθρωπο: παρατηρεί, σχολιάζει, αναλύει αλλά δεν δρα.

Πιστεύεις δηλαδή ότι ο Άμλετ μιλάει απευθείας στον σύγχρονο άνθρωπο;
Απολύτως. Ειδικά στον νέο άνθρωπο. Ο Άμλετ είναι κάποιος που του έκλεψαν τη μοίρα του και δεν ξέρει τι να κάνει. Έτσι είμαστε όλοι. Είμαστε παγιδευμένοι ανάμεσα στη δράση και τη σκέψη. Και ναι, αν ζούσε σήμερα, θα είχε πεθάνει στα Τέμπη. Δεν το λέω με ελαφρότητα, αλλά με πόνο. Είναι το σύμβολο της αδικίας που βαραίνει μια γενιά που το μόνο που θέλησε ήταν να ζήσει. Είναι ο μόνος τρόπος να στο πω. Και προς Θεού-δεν πρόκειται για σκύλευση της μνήμης. Μιλάω για μια αναγωγή, υπαρξιακή και απολύτως πραγματική. Ο Άμλετ σήμερα είναι αυτά τα παιδιά που δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να ταξιδέψουν για να σπουδάσουν, και πέθαναν στη διαδρομή. Είναι το θύμα μιας κοινωνικής συνθήκης. Ένας νέος άνθρωπος που ονειρεύεται, που βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα στη δράση και τη σκέψη. Που θέλησε απλώς να ζήσει- με τη μοίρα του, σαν βασιλιάς στη δική του χώρα. Και ξαφνικά, όλα κόβονται. Το όνειρο διακόπτεται. Ο Άμλετ πεθαίνει. Και μένει να αντιμετωπίσει τον επιθανάτιο ρόγχο του εαυτού του και της εποχής του. Αν έπρεπε να κάνω μια κινηματογραφική αναγωγή, θα σου έλεγα πως ο Άμλετ είναι σαν τον "Dead Man" του Τζιμ Τζάρμους. Ξέρει το τέλος του. Είναι προδιαγεγραμμένο. Περπατά προς αυτό. Ήσυχα. Ανελέητα. Μπορούμε να κάνουμε πολλές αναγωγές- σε σπουδαία έργα, σε εμβληματικά πρόσωπα, σε άλλες εποχές. Αλλά το σημαντικό δεν είναι αυτό. Το σημαντικό είναι ότι το κοινό έρχεται να δει τον Άμλετ, και τελικά αντικρίζει τον εαυτό του. Και ίσως αναρωτηθεί-πόσο λάθος έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε.

Έχεις πει ότι το έργο δεν είναι τραγωδία αλλά δράμα. Τι εννοείς με αυτό;
Το δράμα συμβαίνει "εν οίκω", η τραγωδία "εν δήμω". Ο Άμλετ είναι ένας άνθρωπος μόνος μέσα σε ένα σύμπαν γεμάτο ερωτήσεις και απώλειες. Η δική μας παράσταση παίρνει το προσωπικό και το κάνει συλλογικό. Έχουμε εξήντα θεατές επί σκηνής. Δεν είναι τρικ, είναι ανάγκη: να νιώσει το κοινό ότι το αφορά.

Άρα μιλάμε για μια συμμετοχική εμπειρία;
Όχι διαδραστική, αλλά απόλυτα εμπλεκόμενη. Το κοινό είναι παρόν. Ο ηθοποιός μιλάει σε πρόσωπα, όχι στο κενό. Ο θεατής νιώθει πως απευθύνεται σε αυτόν προσωπικά. Και γι’ αυτό φεύγει διαφορετικός.

Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα για το κοινό επί σκηνής;
Πέρσι, σε μια παράσταση του "Κατά φαντασίαν ασθενή" στη Θεσσαλονίκη, μας έπιασε βροχή. Χάθηκε το ρεύμα και καλέσαμε το κοινό πάνω στη σκηνή. Παίξαμε χωρίς μικρόφωνα, χωρίς φώτα. Εκείνη τη στιγμή συνέβη κάτι μαγικό. Το κοινό ένιωσε το θέατρο να του ανήκει. Αυτό προσπαθούμε να επαναλάβουμε – πιο οργανωμένα πια.

Τελικά, ο Άμλετ δικαιώνεται ή χάνει;
Χάνει, όπως όλοι μας. Αλλά χάνει τίμια. Όταν ακούσουμε το "Καληνύχτα, γλυκέ μου πρίγκιπα", θα νιώσουμε ότι ήταν απόλυτα ανθρώπινος. Εγώ είμαι υπέρ του ανθρώπου που δεν ξέρει τι να κάνει, που αμφιβάλλει. Αυτός είναι ο αληθινός ήρωας.

Πώς αντιμετωπίζεις τη μουσική στη συγκεκριμένη παράσταση;
Ο Δημήτρης Καμαρωτός παίζει ζωντανά μουσική επί σκηνής. Κάθε παράσταση έχει ρυθμό, έχει μουσικότητα. Εγώ αναλαμβάνω τη μουσικότητα μέσα από τον λόγο• εκείνος, μέσα από τη μουσική. Οι ρυθμοί μας συνομιλούν. Άλλες φορές με οδηγεί, άλλες τον οδηγώ. Είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια "μουσική υπόκρουση". Είναι δραματουργία, όπως τα μεγάλα soundtrack που μας συγκίνησαν, που έγιναν μνήμη. Σκέψου τον Μορικόνε στο "Κάποτε στην Αμερική": δεν έντυνε απλώς εικόνες· είχε άποψη. Έτσι και ο Δημήτρης, δεν είναι απλώς ένας μουσικός. Είναι δραματουργός επί σκηνής. Σ’ αυτή την ακροβασία που λέγεται "Μόνος με τον Άμλετ", η παρουσία του είναι στήριγμα και ώθηση μαζί. Η μουσική του δεν γεννά απλώς συναίσθημα, αλλά και κίνηση. Κυριολεκτικά: συγκίνηση.

Ποια είναι η σχέση σου με τον Μανώλη Δούνια, με τον οποίο συ-σκηνοθετείς την παράσταση;
Είμαστε οικογένεια. Συνεργαζόμαστε εδώ και δεκαεννιά χρόνια. Ανήκουμε στο ίδιο αισθητικό και ιδεολογικό σύστημα, μαζί με την Αθηνά Μαξίμου. Ακόμα κι όταν δεν συμμετέχει στην παράσταση, η σκέψη της είναι παρούσα. Με τον Μανώλη μπορούμε να διαφωνούμε, αλλά ποτέ δεν χάνουμε την εμπιστοσύνη και τη δημιουργικότητα.

Η σκηνογραφία πώς λειτουργεί στο έργο;
Είναι λιτή και ουσιαστική. Ένα πάλκο – όχι σαν αυτό της ορχήστρας, αλλά σαν βήμα. Κάθε χαρακτήρας έχει ένα σημείο, ένα αντικείμενο που "κατοικεί". Η κούνια είναι η Οφηλία. Είναι συμβολική και συγκινητική.

Επέλεξες τη μετάφραση του Χειμωνά. Γιατί;
Γιατί είναι ζωντανή, ποιητική και βαθιά ελληνική. Η γλώσσα του Χειμωνά πάλλεται, έχει βάρος και πνοή. Σου επιτρέπει να αναπνεύσεις μέσα στον λόγο και όχι να κρυφτείς πίσω του.

Το ερώτημα "να ζει κανείς ή να μη ζει" παραμένει επίκαιρο;
Πιο πολύ από ποτέ. Αλλά δεν είναι πια το δίλημμα αν πρέπει να ζήσεις, αλλά πώς να ζήσεις, πώς να παραμείνεις ηθικός, ανθρώπινος, ενεργός, όταν όλα γύρω σου καταρρέουν. Η παράσταση θέλει να σε κάνει να σκεφτείς και, ίσως, να πράξεις.

Τελικά, πιστεύεις ότι ο Άμλετ μπορεί να εκφράσει τη νέα γενιά;
Πιστεύω πως ναι. Είναι πιο πρίγκιπες από εμάς, πιο ευαίσθητοι και αδικημένοι, ίσως ακόμα και πιο έτοιμοι να καταλάβουν τη ρήξη ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα. Ο Άμλετ είναι το πρόσωπο αυτής της ρήξης.